Յուսալքութենէն դէպի յուսադրութիւն

ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

10թե­րեւս ալ քիչ մը աւե­լի տա­րիներ առաջ, առա­ջին ան­գամ այ­ցե­լած էի Թուրքիոյ Արեւմտեան ծայ­րա­մասին գտնո­ւող յու­նա­պատ­կան Իմ­րոզ կղզին։ Դիտ­մամբ գոր­ծա­ծեցի «յու­նա­պատ­կան» եզ­րը, քա­նի որ այդ թո­ւական­նե­րուն հա­զիւ ձեռ­քի մատ­նե­րու չափ քա­նակով տա­րեց յոյ­նե­րու հան­դի­պած էինք միայն։ Կղզիի հա­կիրճ պատ­մութեան հե­տեւե­լով գի­տենք թէ հան­րա­պետու­թեան հիմ­նադրու­թեան ըն­թացքին, նո­րակազմ պե­տու­թեան գո­յու­թեան փաս­տա­թուղթը հա­մարո­ւած Լո­զանի դաշ­նագրին մէջ յա­տուկ նշո­ւած վայր մը եղած է ան։

Դէ­պի Թուրքիոյ ան­կա­խու­թեան հաս­նող շրջա­նին, երբ բնակ­չութեան փո­խանա­կում կա­տարո­ւեցաւ Թուրքիոյ եւ Յու­նաստա­նի մի­ջեւ, այս կղզին եւ հա­րեւան Թենետոս կղզին կղզիի բնակ­չութիւննե­րը պոլ­սե­ցի յոյ­նե­րուն հետ միասին զերծ մնա­ցին տե­ղահա­նու­թե­նէն։ Անոնց հա­մար մշա­կուե­ցաւ յա­տուկ կար­գա­վիճակ, որու հե­տեւան­քով մին­չեւ անվտան­գութեան ծա­ռայու­թիւն պի­տի ստանձնէին տե­ղացի ժո­ղովուրդը։ Սա­կայն տա­րինե­րու հո­լովոյ­թով պե­տու­թիւնը գոր­ծադրեց էդ­նիկ զտման յա­տուկ ծրա­գիր մը, որու հե­տեւան­քով տե­ղացի յոյն ժո­ղովուրդը հար­կադրուեցաւ իր պա­պենա­կան կղզին լքե­լով Յու­նաստան ապա­ւինիլ։

Մեր այդ այ­ցե­լու­թեան ըն­թացքին սրտի կսկի­ծով հե­տեւե­ցանք լքո­ւած տու­նե­րու տխուր պատ­կե­րին։ Պե­տու­թիւն մը, որ­քան անխնայ կեր­պով վե­րաբե­րած էր իր քա­ղաքա­ցինե­րուն։ Այս բո­լորը մեր վրայ շատ վատ տպա­ւորու­թիւն թո­ղեցին, որու հե­տեւան­քով մեծ խօ­սիկու­թիւն մը ընե­լով յայ­տա­րարած էինք, որ ան­գամ մըն ալ ոտք չենք դներ այս կղզին։

Այդ տրա­մադ­րութիւ­նը վառ մնաց մին­չեւ 3 Յու­նի­սի երե­կոյեան ժա­մերուն, երբ կղզիի Թե­փէքէօյ անուն պատ­մա­կան գիւ­ղին մէջ ներ­կայ եղանք յու­նաց երկրոր­դա­կան վար­ժա­րանի շրջա­նաւար­տութեան հան­դէ­սին։

Այդ օր յա­տուկ ար­տօ­նու­թիւնով Յու­նաստա­նէն շա­տերը իրենց ըն­տա­նիք­նե­րով միասին Թուրքիա եկած աշա­կերտնե­րով իր առա­քելու­թիւնը շա­րու­նա­կող վար­ժա­րանի շրջա­նաւարտնե­րը ու­թը երի­տասարդներ ու երի­տասար­դուհի­ներ էին։ Ամ­բողջ մէ­կու­կէս ժամ ու­շիու­շով հե­տեւե­ցանք ծրագ­րո­ւած հան­դէ­սին։ Այո՛ ու­շիու­շոյ հե­տեւե­ցանք, նոյ­նիսկ մէկ բա­ռով իսկ մե­զի ան­ծա­նօթ ելոյթնե­րուն։

Շրջա­նաւար­տութեան հան­դէ­սը կա­յացաւ բա­ցօթեայ դպրո­ցի պար­տէ­զը։ Այստեղ հան­դի­սու­թեան հե­տեւե­լու հա­մար հա­ւաքո­ւած զան­գո­ւածը եւս տպա­ւորիչ էր։ Սե­րունդնե­րու հա­մախմբում մըն էր այս, ուր տար­բեր տա­րիք­նե­րէ ժո­ղովուրդ մը կը բաժ­նէր նոյն ոգե­ւորու­թիւնը։

Ան­դին մա­նուկներ՝ բո­լորո­վին ան­տե­ղեակ կա­տարո­ւածի նշա­նակու­թե­նէն, իրենց ման­կա­կան աշ­խարհի թե­լադ­րած ապ­րումնե­րով տա­րուած էին։ Եթէ յո­ռետես մեր­ձե­ցու­մով դի­տենք, անոնց ճի­չերը կամ ու­րախ բա­ցագան­չութիւննե­րը կը խան­գա­րեն այդ պա­հուն ելոյթ ու­նե­ցողի խօս­քը։ Բայց եթէ նոյն աղ­մուկը ըն­կա­լենք 49 տա­րի փակ մնա­լէ, իր առա­քելու­թիւնը ար­գի­լուե­լէ ետք դպրո­ցի մը այս յատ­կանշա­կան պա­հուն, այդ ձայ­նե­րը վե­րակեն­դա­նաց­ման ապա­ցոյ­ցը կա­րելի է հա­մարել։

Կ՚երե­ւի այս նշա­նակու­թիւնը միայն մեր հա­մոզու­մը չէ, քա­նի որ Յու­նաստա­նի Հան­րա­պետու­թեան Իս­թանպու­լի հիւ­պա­տոսա­րանի մշա­կու­թա­յին կցորդն ալ յա­տուկ այս մի­ջոցառ­ման ներ­կայ գտնո­ւելու ցան­կութեամբ այ­ցե­լած էր Իմ­րոզ կղզին։

Մենք կրկնա­կի ու­րախ էինք, քա­նի որ յա­ջողե­ցանք հե­ռուստաէգ­րա­նի վրայ շա­բաթա­կան հեր­թա­կանու­թեամբ ցու­ցադրուող հե­ղինա­կային հա­ղոր­դումը կա­տարե­ցինք հե­ռակապ դրու­թեամբ, մեր կող­քին ու­նե­նալով վա­ղեմի բա­րեկամ մը, յու­նաց վար­ժա­րանի երաժշտու­թեան ու­սուցիչ Սթէ­լիօ Պեր­պե­րը։

Ան այս առ­թիւ պատ­մեց թէ կղզին իր ծննդա­վայ­րը եղած է, ուրկէ բաժ­նո­ւած է ու­սումը շա­րու­նա­կելու հա­մար։ «Երեք տա­րի առաջ հրա­ւէր ստա­ցայ այս դպրո­ցին մէջ որ­պէս երաժշտու­թեան ու­սուցիչ պաշ­տօ­նավա­րելու հա­մար։ Նե­րըն­տա­նեկան խորհրդակ­ցութիւ­նով մը որո­շեցինք ըն­թացք տալ այս հրա­ւէրին եւ երեք տա­րիէ ի վեր կնոջս եւ եր­կու դուստրե­րուս հետ կղզեբ­նակ դար­ձած ենք»։

Իր հա­րազատ ժո­ղովուրդը բնօր­րա­նէն վա­նելու մի­տող չար միտ­քը այս դպրո­ցի գո­յու­թիւնով ծանր հա­րուած մը ստա­ցած է։ Այդ ծրագ­րի հե­ղինակ­նե­րը այ­սօր ափ­սո­սան­քով կը դի­տեն կա­տարո­ւածը, որ կը խորհրդան­շէ իրենց պար­տութիւ­նը։ Սա­կայն պար­տինք նշել թէ այդ չար միտ­քը մեծ տա­ռապանք պատ­ճա­ռեց նա­խորդ սե­րունդնե­րու հա­մար, անոնց սրտին մէջ թո­ղելով հայ­րե­նաբաղ­ձութեան ծանր բե­ռը։

Մենք ի տար­բե­րու­թիւն նա­խորդ այ­ցե­լու­թեան, այս ան­գամ կղզիէն հրա­ժեշտ կ՚առ­նենք յաղ­թա­նակի ոգե­ւորու­թեամբ։ Թէեւ հա­տու­կենտ ու­րա­խու­թիւն մըն է այս, բայց բա­ւարար է աւե­լի մեծ ակնկա­լու­թիւննե­րով յու­սադրո­ւելու հա­մար։