Զարմանք

«Ոչնչից չզարմանալը միակ

միջոցն է պահպանել սեփական

ողջամտութիւնը»։

Հորացիոս

ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆ

Միջազգա­յին յա­րաբե­րու­թիւննե­րու կաթ­սան կ՚եռայ եւ մաս­նա­կից­նե­րէն իւ­րա­քան­չիւրը կը ձգտի իր շա­հերուն հա­մապա­տաս­խան դիրք գրա­ւել պա­հելու սե­փական իշ­խա­նու­թեան սկզբունքնե­րը։ Գաղտնիք չէ, որ 1948-ի Նիւրնպեր­կեան դաշ­նագրով ծնան նոր Հրէաս­տա­նի իրա­ւունքնե­րը՝ փո­խուե­ցան կա­նոն­նե­րը։ Ծա­գու­մով հրեայ գոր­ծիչներ, որոնք կը գրա­ւէին կա­րեւոր պաշ­տօն բա­զում իշ­խա­նու­թիւննե­րու կազ­մին եւ մօտ կա­պի մէջ ըլ­լա­լով դրա­մի մի­ջազ­գա­յին շու­կա­յի ոլոր­տին, կա­րողա­ցան քննար­կուող շատ որո­շումներ շտկել՝ իրենց երկրին ի նպաստ։ Այդ բա­րեն­պաստ երե­ւոյթնե­րու հիմ­նա­կան նե­ցու­կը եղած են հրեայ հո­գեւո­րական­նե­րը։ Այ­սու մտա­դիր չեմ անոնց գով­քը ընե­լու, միայն թէ ցա­ւալի է, որ մենք նման սա­տար չու­նե­ցանք մեր կղե­րէն եւ չկա­րողա­ցանք հա­յան­պաստ քայ­լեր ձեռ­նարկել այն երկրնե­րուն, ուր հաս­տա­տուած էինք դա­րերէ ի վեր (բա­ցառու­թիւննե­րը յար­գե­լի են)։ Զար­մացնող կամ ող­բա­լի գոյ­ժը հա­սաւ, որ Երու­սա­ղէմի մեզ պատ­կան դա­րաւոր հո­ղերը՝ «Կո­վերու պար­տէզ»ը, ծա­խուած են պատ­րիարք Նուրհան Մա­նու­կեանի կամ­քով, առանց նման գոր­ծարքի որե­ւէ յա­տուկ պատ­ճա­ռի։ Տե­ղին է գու­ցէ յի­շեց­նել, տա­րիներ առաջ միջ­նա­դարեան ձե­ռագ­րե­րու աճուրդով վա­ճառ­քը Լոն­տո­նի մէջ, Եղի­շէ պատ­րիար­քի ու Շա­հէ արք. Աճէ­մեանի գոր­ծարքնե­րը։ Նման արարքնե­րը առանց ու­շադրու­թեան չեն մնար եւ ի պաշտպա­նու­թիւն Երու­սա­ղէմի հա­յերու դա­րեր ի վեր պատ­մա­կան ներ­կա­յու­թեանը՝ Յոր­դա­նանն ու Պա­ղես­տի­նը կը մեր­ժեն Երու­սա­ղէմի պատ­րիար­քի հե­ղինա­կու­թիւնը։ Այն տհաճ կար­ծի­քը կը ստեղ­ծէ, թէ մեր բարձրաս­տի­ճան հո­գեւո­րական­նե­րը կը մրցին, թէ ո՞վ կա­րող է աւե­լի մեծ անօ­րինա­կան քայլ առ­նել։ Ախո­յեան­նե­րը շատ են։

Վի­ճակը աւե­լի բա­րեն­պաստ չէ Մայր Աթո­ռի շուրջ, ուր վե­րադա­սը իր միաբան­նե­րու մի ստո­ւար բա­նակով հա­ւաքագ­րո­ւած է Ապ­րիլ 27-ի հե­ղինակ ընդդի­մադիր ստոր ու­ժե­րու հետ եւ անոնց պա­հան­ջով ու թե­լադ­րանքով կը գոր­ծէ հայ պե­տակա­նու­թեան դէմ, մին­չեւ իսկ ժո­ղովուրդի մի մա­սին թուրք անո­ւանե­լով։ Չար լե­զու­նե­րը կը պնդեն, թէ նաեւ կնա­մոլու­թիւնն ու միասե­ռակա­նու­թիւնը բա­ցակայ չեն այդ մի­ջավայ­րէն։ Կա­րեւոր է նշել, որ նոյն հո­գեւոր դա­սը չցան­կա­ցաւ եւ մեր­ժեց հա­մատեղ յար­գանքի տուրք մա­տու­ցել եղեռ­նի զո­հերուն, իշ­խա­նու­թիւննե­րու հետ միասին եւ այ­ցե­լեց յու­շարձան առան­ձին խմբով։

Զար­մա­նա՞նք, թէ՞ ող­բանք։ Զար­մանքը երկդէմ բնոյ­թի է, նման հռո­մէական Յա­նուս աստծուն, այն պոռթկում է ինչպէս ու­րա­խալի, նոյնպէս գայ­թակղիչ երե­ւոյթնե­րու պա­րագա­յին, երբ մա­նաւանդ անոնք անսպա­սելի են՝ անակնկալ։ Երե­ւոյ­թը ան­հերքե­լի է թէ՚ հա­սարա­կական եւ թէ՚ ան­հա­տական մի­ջավայ­րին, մա­նաւանդ երբ զար­մանքի պատ­ճառ երե­ւոյթնե­րը հան­րա­յին բնոյ­թի են եւ մի ձե­ւով կը հա­կասեն հաս­տա­տուած աւան­դոյթնե­րուն։ Այդպէս է որ եր­բեմն զար­մանքը ազ­նո­ւօրէն կը փո­խարի­նէ բո­ղոքին կամ հրճո­ւան­քին։

Ինչպէ՞ս չզար­մա­նալ եւ չհրճո­ւիլ, երբ կիւմրե­ցի քա­ռասուն տա­րեկանն անց Յաս­միկ Մա­նու­կեանը, 44-օրեայ դժոխ­քի ըն­թացքին կորցնե­լով միակ որ­դին, կամ­քի ուժ կ՚ու­նե­նայ եւ կը որո­շէ՝ դար­ձեալ մայ­րա­նալ եւ յա­ջողու­թեամբ ծննդա­բերել կորցրած զա­ւակին փո­խարի­նող, որուն փայ­լուն ապա­գայ կը մաղ­թենք։

Ինչպէ՞ս չզար­մա­նալ եւ հարց չտալ, որ տաս­նեակ հա­մալ­սա­րան­նե­րու եւ կրթու­թեան նա­խարա­րու­թեան, գի­տու­թիւննե­րու կա­ճառի ներ­կա­յու­թեան, բա­զում տոք­թոր- փրո­ֆէսոր­նե­րու առ­կա­յու­թեան հայ­րե­նաբ­նակ, բա­րեկիրթ ազ­գա­կից­նե­րու թի­ւը մեր երկրին օրէ­ցօր կը նո­ւազի, տե­ղը զի­ջելով գա­ւառա­կանու­թեանը, մա­նաւանդ ոս­կեղնի­կի աս­պա­րէզին, որ գրե­թէ հա­մատա­րած է։ Ոչ ոք ան­հանգստա­ցած չէ այդ վի­ճակով, որ կը տի­րէ նոյն խժա­լուր հնչե­ղու­թեամբ ԱԺ-ին, հե­ռատե­սիլի ասու­լիսնե­րուն եւ գրե­թէ ամե­նուր, իսկ հան­րա­յին մի­ջավայ­րի մա­սին խօ­սելն ան­գամ աւե­լորդ է։

Մի­թէ դա­րերով Օս­մա­նեան հա­լածանքնե­րու տակ ըլ­լա­լու մեր պատ­մա­կան ան­ցեալը եւ պոլ­շե­ւիկեան գորշ մթնո­լոր­տը ազ­դած եւ բթաց­րա՞ծ են մեր ազ­գա­յին մտա­ծելա­կեր­պը եւ բա­րեպաշ­տութիւ­նը։ Այլ կերպ ինչպէ՞ս բա­ցատ­րել մի բուռ հայ­րե­նաբ­նակնե­րու մէջ կու­տա­կուած այն հսկա­յածա­ւալ ատե­լու­թիւնը իրար հան­դէպ, որ առ­կայ է ասու­լիսնե­րու կամ քա­ղաքա­կան վի­ճաբա­նու­թիւննե­րու ըն­թացքին, երբ բա­րեկրթու­թիւնը ար­գի­լուած է։ Ի՞նչ ըսել գրա­ւոր թէ բա­նաւոր ան­բա­րոյ մա­մու­լի մա­սին, որ բո­լոր կար­միր գծե­րը ան­ցած է, որ ըն­դունակ է չե­ղածը եղա­ծի տակ ներ­կա­յաց­նե­լու եւ հա­կառա­կը։ Կա՞յ ար­դեօք այլ եր­կիր, ուր բնա­կիչ­նե­րու մի կէ­սը միւ­սին «թուրք» կո­չելով պատ­րաստ են իրար յօ­շոտել։ Այս դէպ­քին զար­մանքի տեղ այ­լեւս չկայ, այլ միայն՝ ող­բի։ Երե­ւոյ­թը ընդդի­մադիր կամ հա­մակիր ըլ­լա­լու խնդիր չէ, այլ բարձրաս­տի­ճան տխմա­րու­թեան, որ խնամ­քով կը զար­գացնեն որոշ քա­ղաքա­կան գոր­ծիչներ։

Երկրի անվտան­գութեան խնդի­րը, որ ամե­նակա­րեւորն է, մեր ու­սեալ, ստեղ­ծա­գործ եւ նո­րարար երի­տասարդնե­րու ու­շադրու­թեան ար­ժա­նի հարց չէ դար­ձած, որ գլուխ գլխի գա­լով նոր զէնք ստեղ­ծեն թէ՚ յար­ձա­կողա­կան եւ թէ՚ պաշտպա­նական բնոյ­թի։ Ստոյգ է, որ այդպի­սի հնա­րաւո­րու­թիւն կայ, միայն թէ բարձր պե­տական մա­կար­դա­կով այն պի­տի խթա­նուի եւ հա­յու պրպտող միտ­քը, որ բե­ղուն է տար­բեր ոլորտնե­րուն, մա­նաւանդ դրա­մաշոր­թութեան, այդ աս­պա­րէզին եւս ար­դիւնա­ւէտ կա­րող է ըլ­լալ, քան­զի երե­ւոյ­թը ան­նա­խադէպ չէ։ Ոմանց յա­ջողո­ւած է նման հա­մար­ձակ նա­խաձեռ­նութեան յաղ­թող ըլ­լալ, որե­ւէ պատ­ճառ չկայ, որ մենք եւս չըլ­լանք ի՚ զար­մանս շա­տերու։

(Սեն Ռա­ֆայէլ)