Համահունչ

ՌՈՒ­­ԲԷՆ ՅՈ­­ՎԱԿԻ­­ՄԵԱՆ

(Սեն Ռա­­ֆայէլ)

Որե­­­ւէ երկրի համն ու հո­­­­տը, հմայ­­­­քը, գրաւ­­­­չութիւ­­­­նը, շի­­­­նու­­­­թիւններն ու կա­­­­ռոյցներ չեն միայն, այլ մեծ ի մա­­­­սամբ բնա­­­­կիչ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը իրենց մտա­­­­ւոր մա­­­­կար­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­կով, աւան­­­­դոյթնե­­­­րով, մշա­­­­կոյ­­­­թով, պատ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կան ան­­­­ցեալով, բա­­­­րեհամ­­­­բոյր հեզ կե­­­­ցուած­­­­քով, ճա­­­­շակով եւ ին­­­­չո՞ւ չէ նաեւ խո­­­­հանո­­­­ցով եւ այ­­­­լովք, միայն թէ այդ բո­­­­լորը պի­­­­տի իրար շաղ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­պուած լի­­­­նեն հա­­­­մահունչ եւ հա­­­­սանե­­­­լի ներ­­­­դաշնակ սկզբունքնե­­­­րով եւ ոչ բռնազ­­­­բօ­­­­­­­­­­­­­­­սիկ եւ շին­­­­ծու, այլ բնա­­­­կան։

Բնաւ չի նշա­­­­նակեր, որ մար­­­­դիկ իրար նմա­­­­նուին եւ կրկնօ­­­­րինա­­­­կուին, քաւ լի­­­­ցի, այլ զգան ու յա­­­­գեցած ըլ­­­­լան բա­­­­րոյա­­­­խօսու­­­­թեան միեւ­­­­նոյն կարգ ու կա­­­­նոնով՝ ազ­­­­գի, երկրի հիմ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­կան շա­­­­հերու ու բա­­­­րօրու­­­­թեան հոգ­­­­սե­­­­­­­­­­­­­­­րով։ Այդ պա­­­­րագա­­­­յին է, որ կ՝ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­նանք հա­­­­սուն հա­­­­սարա­­­­կու­­­­թիւն, հա­­­­յեցի միաձոյլ ժո­­­­ղովուրդ։ Այդ ձե­­­­ւը բնո­­­­րոշիչ է մեր հայ­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­նակից­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու միայն մի հա­­­­տուա­­­­ծի հա­­­­մար, այլ ոչ թէ գռե­­­­հիկ գա­­­­ւառա­­­­կան ամ­­­­բո­­­­­­­­­­­­­­­խի՝ հե­­­­ռու եւ զուրկ քա­­­­ղաքա­­­­կիրթ խո­­­­հեմու­­­­թե­­­­­­­­­­­­­­­նէն, որ ընդհան­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­պէս յա­­­­տուկ է իշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­թեան գա­­­­լու տեն­­­­չով տա­­­­ռապող քա­­­­ղաքա­­­­կան գոր­­­­ծիչնե­­­­րուն։ Անոնք՝ իւ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­քան­­­­չիւր հարց մո­­­­լուցքով լու­­­­ծե­­­­­­­­­­­­­­­լու հա­­­­կում ու­­­­նին, մին­­­­չեւ իսկ ԱԺ պա­­­­տերէն ներս ծեծկռտու­­­­քի դի­­­­մելով։ Յի­­­­շենք Մար­­­­տի 2-ի դէպ­­­­քը որ Հոկ­­­­տեմբեր 27-ի ձե­­­­ռագիրն է, շատ ամօ­­­­թալի եւ ան­­­­հանդուրժե­­­­լի դէպ­­­­քե­­­­­­­­­­­­­­­րը՝ իրար վրայ շիշ նե­­­­տելը եւ այլն։

Աներկբայ է, որ մեր հայ­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­նի մտա­­­­ւոր հան­­­­րութեան զան­­­­գո­­­­­­­­­­­­­­­ւածը ոչ միայն կազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կեր­­­­պո­­­­­­­­­­­­­­­ւած չէ, այլ նաեւ լուրջ հի­­­­ւան­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­գին ան­­­­տարբեր վի­­­­ճակի է, այնքան, որ կար­­­­ծիք կը ստեղ­­­­ծո­­­­­­­­­­­­­­­ւի թէ կեան­­­­քի կեն­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­կան երե­­­­ւոյթնե­­­­րու հան­­­­դէպ բարձր ճա­­­­նաչո­­­­ղու­­­­թեան պա­­­­կաս կամ հաւ­­­­կուրու­­­­թիւն կայ։

Երե­­­­ւոյթնե­­­­րը ճիշդ ըմբռնող ու գնա­­­­հատող­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը ան­­­­հատներ են, իսկ ան­­­­տարբեր­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը՝ ամ­­­­բոխ։ Մեր հայ­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­նաբ­­­­նակնե­­­­րը ու­­­­նին հա­­­­ւաքա­­­­կան ար­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­նապա­­­­տուու­­­­թիւն, որ քա­­­­ղաքա­­­­կան վար­­­­քին ու բար­­­­քին յա­­­­րիր չէ տի­­­­րող դրու­­­­թեամբ, ո՛ւր աւե­­­­լի կ՚իշ­­­­խէ հա­­­­շիւը, քան գա­­­­ղափա­­­­րախօ­­­­սու­­­­թիւնը։ Ցա­­­­ւօք այդ վի­­­­ճակը ան­­­­հա­­­­­­­­­­­­­­­տական չէ, այլ հա­­­­մաճա­­­­րակա­­­­յին։

Հի­­­­ւան­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­գին փա­­­­ռամո­­­­լու­­­­թեան մա­­­­սին խօ­­­­սելն աւե­­­­լորդ է եւ կա­­­­րելի է՞ յու­­­­սալ, որ եր­­­­բե­­­­­­­­­­­­­­­ւէ հա­­­­յազ­­­­գի տար­­­­բեր խմբե­­­­րուն յա­­­­րող ան­­­­ձինք իրար հետ պատ­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­ճօրէն յա­­­­րաբե­­­­րուե­­­­լու անհրա­­­­ժեշ­­­­տութիւ­­­­նը որ­­­­պէս ապ­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­լակերպ ըն­­­­դունին։ «Ճիշդ է մենք փոքր ենք, բայց մեզ հայ են ասում», բայց չմո­­­­ռանանք որ փոք­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­մաս­­­­նութիւննե­­­­րու բռնու­­­­թիւնը կը նմա­­­­նուի ոհ­­­­մակնե­­­­րու ոչ­­­­խար որ­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­լուն՝ ան­­­­զի­­­­­­­­­­­­­­­ջում է։

Ան­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­խու­­­­թեան հռչա­­­­կու­­­­մով եւ Ար­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­խը ազա­­­­տելո՛վ ինձ նման շա­­­­տերու մօտ երա­­­­զանքնե­­­­րու եւ յոյ­­­­սե­­­­­­­­­­­­­­­րու շա­­­­րան յա­­­­ռաջա­­­­ցաւ, թէ՚ վեր­­­­ջա­­­­­­­­­­­­­­­պէս հա­­­­մայն միացեալ ու­­­­ժե­­­­­­­­­­­­­­­րով կը կա­­­­րողա­­­­նանք կա­­­­ռու­­­­ցել մեր ճա­­­­շակին ու քիմ­­­­քին հա­­­­մահունչ միացեալ «Դրախ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­վայր եր­­­­կիր», որ հե­­­­ռու չէր, գրե­­­­թէ ձեռ­­­­քի տակ էր միայն թէ՛ չարն ու բա­­­­րին իրար խառ­­­­նո­­­­­­­­­­­­­­­ւեցան եւ ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­ցանք՝ ինչ որ ու­­­­նինք, եւ պատ­­­­ճառնե­­­­րը թո­­­­ղունք ըն­­­­թերցո­­­­ղին գու­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­կել, որ միայն ար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­քին թշնա­­­­մին չէր եւ ներ­­­­քի­­­­­­­­­­­­­­­նը իր ու­­­­րոյն տեղն ու­­­­նի։

Երեք տաս­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­մեակ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րուն չհաս­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­ցայ եւ կը շա­­­­րու­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­կեմ չհաշ­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­ւիլ, թէ յաղ­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­կան ըլ­­­­լա­­­­­­­­­­­­­­­լով 94- ին, հրա­­­­դադա­­­­րի պայ­­­­մաննե­­­­րը որո­­­­շողի իրա­­­­ւունքով, ի՞նչ հան­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­մանքնե­­­­րով կամ որո՞ւ թե­­­­լադ­­­­րանքով անհնար եղաւ Ար­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­խը դարձնել ՀՀ ան­­­­բա­­­­­­­­­­­­­­­ժան մի մարզ եւ որո՞ւ հա­­­­ճոյ­­­­քին հա­­­­մար կը ցան­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­նան եւ կը պայ­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­րին այն որ­­­­պէս ինքնիշ­­­­խան պե­­­­տու­­­­թիւն ներ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­յաց­­­­նել երբ երե­­­­ւոյ­­­­թը իր էու­­­­թեամբ աւե­­­­լի քան տխմար էր, իսկ բո­­­­վան­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­կու­­­­թեամբ՝ թա­­­­լանի աղ­­­­բիւր։

Աւե­­­­լին ար­­­­դի վի­­­­ճակի մէջ Ար­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­խի խորհրդա­­­­կան­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը միաձայն կոչ կը հռչա­­­­կեն եւ կը պա­­­­հան­­­­ջեն, որ ՀՀ հա­­­­ւատա­­­­րիմ մնայ 1992-ի որոշ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­նը եւ կաս­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­ծի տակ չդնէ անոր ինքնո­­­­րոշ­­­­ման իրա­­­­ւունքը։ Այս կո­­­­չը նոյնքան սադ­­­­րիչ է, որ­­­­քան տխմար եւ անըն­­­­դունե­­­­լի, քան­­­­զի անոր հե­­­­ղինակ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը դեռ չեն հասկցած, որ բա­­­­րեկա­­­­մի քօ­­­­ղով, ծած­­­­կո­­­­­­­­­­­­­­­ւած երկրնե­­­­րը ոչ միայն մտա­­­­դիր չեն մեզ օգ­­­­նել ու աջակ­­­­ցիլ, այլ կը ձգտին որե­­­­ւէ ձե­­­­ւով գե­­­­րապա­­­­տիւ ըլ­­­­լալ մեզ վա­­­­սալ դարձնե­­­­լու նպա­­­­տակով։

44- օրեայ դժոխ­­­­քէն ետք բա­­­­զում են մեզ ցա­­­­ւակ­­­­ցող եւ աղի ար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­սուք թա­­­­փող­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը, բայց Բեր­­­­ձո­­­­­­­­­­­­­­­րը կը մնայ փակ, մատ շար­­­­ժող չկայ եւ վստա­­­­հաբար չըլ­­­­լար։

Նո­­­­ւազա­­­­գոյ­­­­նը պար­­­­զա­­­­­­­­­­­­­­­միտ ըլ­­­­լա­­­­­­­­­­­­­­­լու փաստ է, երբ ոմանք չեն հաս­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­նար, որ Ալիեւի ոտնձգու­­­­թիւննե­­­­րը եւ մի­­­­ջանցքի փա­­­­կու­­­­մը նոր պա­­­­տերազմ սկսե­­­­լու պատ­­­­ճառ է, եւ ՀՀ ան­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­րող է դի­­­­մակա­­­­յել։ Այո՛ ճա­­­­րահատ ենք։

Իրաւ է որ վէր­­­­քը հին է եւ ծա­­­­նօթ, բայց կսկի­­­­ծը կը մնայ առանց սպիանա­­­­լու։

Եր­­­­բեմն մտեր­­­­միկ զրոյցնե­­­­րու ըն­­­­թացքին ոմանք այն կար­­­­ծի­­­­­­­­­­­­­­­քը կը յայտնեն թէ պէտք չէ ան­­­­ցեալը փորփրել, քան­­­­զի յա­­­­ճախ այն գար­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­հոտ կ՚ըլ­­­­լայ, թէեւ կը մնայ լա­­­­ւագոյն դպրո­­­­ցը։ Մէկ բան ան­­­­վի­­­­­­­­­­­­­­­ճելի է, որ ար­­­­դի վի­­­­ճակով եր­­­­կի­­­­­­­­­­­­­­­րը հե­­­­ռու է հա­­­­յաշունչ ըլ­­­­լա­­­­­­­­­­­­­­­լէ եւ կա­­­­րեւո­­­­րը այն է, որ ա՛յդ ձգտու­­­­մը չկայ պաշ­­­­տօ­­­­­­­­­­­­­­­նական շրջա­­­­նակին եւ որե­­­­ւէ քայլ չ՚առ­­­­նո­­­­­­­­­­­­­­­ւիր այդ ուղղու­­­­թեամբ։ Ցա­­­­ւալի է նշել, որ վար­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­պետը ան­­­­ձամբ մեղ­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­կից կը դառ­­­­նայ եր­­­­բեմն իր անզգոյշ ար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­յայ­­­­տութիւննե­­­­րով։ Վեր­­­­ջերս տար­­­­բեր ոլոր­­­­տի ան­­­­ձանց մաս­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­գիտա­­­­կան մա­­­­կար­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­կի ստու­­­­գարքը «ատես­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­ւորում» եզ­­­­րով մա­­­­տու­­­­ցո­­­­­­­­­­­­­­­ւեց, որ դար­­­­ձաւ հա­­­­մընդհա­­­­նուր բե­­­­րանի ծա­­­­մոն, ինչպէս մի քա­­­­նի տա­­­­րի է՝ նոյն քայ­­­­լը առաւ նախ­­­­կին վար­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­պետը մէջ­­­­տեղ հա­­­­նելով «ակ­­­­ցիա եւ մո­­­­նիտո­­­­րինգ»-ը, որ յա­­­­ւեր­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­ցան, իսկ առող­­­­ջա­­­­­­­­­­­­­­­պահու­­­­թեան նա­­­­խարա­­­­րի հա­­­­մար բու­­­­ժո­­­­­­­­­­­­­­­ւող հի­­­­ւան­­­­դը՝ «պա­­­­ցիենտ» է։ Քա­­­­նի՞ նման տխմա­­­­րու­­­­թիւններ կան որ հա­­­­մատա­­­­րած բնոյ­­­­թի են։ Մին­­­­չեւ երբ պի­­­­տի այս աւե­­­­րու­­­­մը շա­­­­րու­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­կուի։ Պե­­­­տական մար­­­­միննե­­­­րը գո­­­­նէ զերծ մնան՝ յար­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­լով սահ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­նադ­­­­րութեան հա­­­­յերէ­­­­նի մա­­­­սին յօ­­­­դուա­­­­ծը։

Հա­­­­րիւ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­ւոր ձեռ­­­­նարկու­­­­թիւններ եւ գոր­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­րար խմբեր կան ՀՀ տա­­­­րած­­­­քին հաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­տուած, գրան­­­­ցո­­­­­­­­­­­­­­­ւած եւ հա­­­­մապա­­­­տաս­­­­խան ար­­­­տօ­­­­­­­­­­­­­­­նագ­­­­րով երաշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­ւորո­­­­ւած, բայց բա­­­­նից կը պար­­­­զո­­­­­­­­­­­­­­­ւի, որ անոնց մե­­­­ծամաս­­­­նութիւ­­­­նը յայտնի են օտար անգլե­­­­րէն հնչող անուննե­­­­րով, նոյ­­­­նիսկ երբ որե­­­­ւէ կապ չու­­­­նին օտար երկրի հետ եւ բնոյ­­­­թով զուտ հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան են՝ մսա­­­­վաճա­­­­ռը խա­­­­նու­­­­թի ճա­­­­կատին կը գրէ butchers։ Ին­­­­չո՞ւ գրան­­­­ցող պաշ­­­­տօ­­­­­­­­­­­­­­­նեան չի հրա­­­­հան­­­­գո­­­­­­­­­­­­­­­ւած որ նման պա­­­­րագա­­­­յին գոր­­­­ծարքը կա­­­­տարի հա­­­­յեցի ձե­­­­ւով (regalien)։ Նոյ­­­­նը կա­­­­րելի է ընել նո­­­­րածին­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու գրանցման պա­­­­հուն՝ մեր­­­­ժե­­­­­­­­­­­­­­­լով բո­­­­լոր տե­­­­սակի խրթին ու այ­­­­լանդակ անուննե­­­­րը, լայն տեղ տա­­­­լով հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կանին, ինչպէս կ՚ընեն շատ երկրներ։

Երբ կը նա­­­­յինք մեր կա­­­­ռավա­­­­րու­­­­թեան եւ ԱԺ անո­­­­ւանա­­­­ցան­­­­կը, ճնշող մա­­­­սը տա­­­­րահնչուն են, իսկ Ար­­­­թուրն ու Արտյո­­­­մը գե­­­­րակ­­­­շիռ, մինչդեռ մեր եր­­­­կու հա­­­­րեւան­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու մօտ չգտայ մէկ օտար անու­­­­նով գոր­­­­ծիչ։

Գի­­­­տակից եմ, որ օտա­­­­րամո­­­­լու­­­­թեան այդ դա­­­­րերէն եկող հի­­­­ւան­­­­դութիւ­­­­նը վա­­­­ղուց ար­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­տացած է մեր երկրին, բայց ի՞նչ ար­­­­գելք կայ վե­­­­րանա­­­­յիլ այն եւ պե­­­­տական մա­­­­կար­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­կով ար­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­տական փո­­­­փոխու­­­­թեան նիւթ դարձնել։ Վստահ եմ, ոմանք պի­­­­տի առար­­­­կեն գո­­­­չելով թէ՛ կեն­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­կան հարց չէ եւ ոչ ոքի չի խան­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­րեր, միայն մո­­­­ռանա­­­­լով, որ բա­­­­րոյա­­­­կան հի­­­­մունքնե­­­­րը նոյնքան կա­­­­րեւոր են ամ­­­­բո­­­­­­­­­­­­­­­խը ազգ դարձնե­­­­լու ճա­­­­նապար­­­­հին։

Յու­­­­սանք որ մի օր մենք եւս կը հա­­­­սու­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­նանք։