ԼՈՒՍԱՆ ՊՐՉԱՔՃԸ
21Փետրուարը Մայրենիի համաշխարհային օրն է ու նաեւ պոլսահայ բանաստեղծ Զահրատի մահուան 16-ամեակը։ Երկրին երկրաշարժով տառապած օրերը կ՚ապրինք…։ Լեզուն կրնա՞յ պատմել վիշտը։ Անշուշտ ոչ, բայց կսկիծը բացատրելն իսկ բալասան է։
Մարդ երկրի մը քաղաքի՝ գիւղի, տունի մը մէջ ծնելով կը սկսի աշխարհի վրայ իր ճամբորդութեան։ Ծնած հասակ առած տեղը իր հայրենիքը կը համարէ։ Ճամբորդութիւնը սահմանուած չէ աշխարհագրութեամբ, կը ճամբորդէ նաեւ զինք պատող մշակոյթին մէջ։ Մշակոյթին գլխաւոր բաղադրիչն է լեզուն ու մարդ կը ծնի նաեւ այդ լեզուի մէջ, որ կը կոչէ մայրենի։ Գրաւոր թէ բանաւոր կեանքը ձեւաւորող, մեր հեքեաթը մարմնաւորող, ուրիշներու հետ կիսելու առիթ ընծայող մեծագոյն գիւտն է լեզուն։ Քամին, գետի հոսքը թռչուններու ճռուողիւնը բոլորն ալ այդ բնական, սրտէն բխող արտայայտութեան միջոցն են։ Ամենաերջանիկ պահերուն, ամենաթախծոտ օրերուն մեր մտքին, սրտին ու վերջապէս շնչափողին մէջ աճողը…։ Բոլոր լեզուներու մէջ մեզ ամենամօտն է մայրենին։ Երգ կ՚ըլլայ, տաղ կ՚ըլլայ, հայհոյանք կամ բացագանչութիւն կեանքի յատուկ ամէն ինչ լեզուով կ՚արտայայտուի։ Եւ ինչո՞ւ չէ մարդ մայրենիին մէջ կը ծնի ու կ՚աճի։ Որքան որ տեւէ մարդու ճամբորդութիւնը լեզուն ալ կը փոխուի, կ՚ազդուի իր գտնուած վայրին օդէն ու ջուրէն։ Լեզուներն ալ ազգերու նման բոլորովին չեն մեկուսանար իրարմէ։ Կողք կողքի դիզուած հարազատութիւններ կը հիւսեն։ Իմ հայրենիքը, ոչ ծննդավայրս Ատըեամանն է, ոչ ալ 50 տարի բնակած Իսթանպուլը։ Իմ մայրենին ոչ բոլորովին թրքերէն է, ոչ բոլորովին հայերէն։ Մօրս, հօրս պատկանող Ատըեամանի հայերէնը, քիչ մը թրքերէն եւ քիչ մըն ալ հայերէն։
Ամիս մը առաջ էր, երբ հայրս մահացաւ։ Այդ կորուստի վիշտը դեռ չէի յաղթահարած ծնած երկիրս ցնցուեցաւ երկու երկրաշարժներով, եւ ցնցումները կը շարունակուին…։ Մարդկանց հետ միասին անոնց հեքեաթներն ալ անհետացան։ Փուլ եկան մեր յիշատակներուն մէջ գուրգուրանքով պահած վայրերը։ Տակաւին չէի հրաժեշտ առած հօրմէս, անոր ձայնէն, լեզուէն, հեքեաթէն կարծես հիմա կը հարկադրուիմ անոր հողին ալ հրաժեշտ տալու։ Հեքեաթը կանգ առաւ, խաղը աւարտեց, բեմը ցրուեցաւ։ Մինչ 17 տարի առաջ հօրս հետ գացած էի ծննդավայր Ատըեաման։ Հօրս ծննդավայր Ռեճեպ քիւղի մէջ պապիկս ճանչցող մարդկանց հետ զրուցել, անոնց հետ մայրենիով հողորդուիլ որքան լաւ եկած էր։ Կեանքին աւելի երկար մէկ հատուածը ծննդավայրէն հեռու ապրելու դատապարտուած մօրաքրոջս խօսքն էր. «Մեզի մեր մայրենիէն ալ վտարեցին»։ Մարդուն մայրենիէն զրկուիլը համազօր է հայրենիքազրկութեան։ Երկուքն ալ սրտցաւ զրկուածութիւններ։ Անցեալին բակերու մէջ ցաւար եփող, խաղող ճզմող, պաստեղ ծալլող, ծխախոտ շարող, հաց թխող մարդիկ չկան հիմա։ Չկան նաեւ տուները, բակերը։ Երգելով տանիքէ տանիք ոստոստող երախաներն ալ պիտի չըլլան։ Այսուհետեւ դժուար է, համարեա անկարելի Ատըեամանի յիշատակը վառ պահել։ Հետզհետէ երազներէն ալ պիտի հեռանան։ Այս յոռետես ու սարսափելի պայմաններուն մէջ սարսռացինք մեր լսածով։ Երկրաշարժէն տուժածներուն փութացող Հայաստանի փրկարար ջոկատի շնորհիւ հայերէնը կրկին թնդաց իմ մանկութեան փողոցներու վրայ։ Իմաստալից թուեցաւ այս պատահակամութիւնը, յատկապէս ալ այս վշտոտ ու խաւար օրերուն։
Ի՞նչ ըսած էր բանաստեղծ Զահրատ «Երկրի Մասին» քերթուածով՝
Հայրենական
Հայրենիքը հոն է ուր մարդ հպարտ կը զգայ ինքզինքը
Այնտեղ ապրելով
Որովետեւ հայրենիքը հոն է ուր մարդ
Կ՚աճի
Դէպի տիեզերք սահման քշելով
Հայրենիքը հոն է ուր մարդ կ՚անմահանայ
Քիչ քիչ մեռնելով
