Կիրակի, 30 Հոկտեմբերին, Արցախի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի բոլոր խմբակցութիւններուն նախաձեռնութեամբ տեղի ունեցաւ արտակարգ նիստ մը, որուն զուգահեռ Ստեփանակերտի Վերածնունդի հրապարակին վրայ տեղի ունեցաւ բազմահազարանոց հանրահաւաք մը։
Ստեփանակերտէն եւ Արցախի զանազան շրջաններէ շուրջ 40,000 քաղաքացիներու մասնակցութեամբ կատարուեցաւ խօսուն եւ զանազան ուղղութիւններով պատգամ փոխանցող հանրահաւաքը, որուն ներկայ եղան նաեւ Արցախի Հանրապետութեան նախագահ Արայիկ Յարութիւնեան, ինչպէս նաեւ Արցախի Հանրապետութեան նախկին նախագահներ Արկադի Ղուկասեան եւ Բակօ Սահակեան ու պետական անձնաւորութիւններ։ Այս մասին մանրամասն տեղեկութիւնը կը փոխանցէ «Ապառաժ»ը։
Սոչիի մէջ նախատեսուած Ռուսիոյ, Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի ղեկավարներուն հանդիպումէն օր մը առաջ տեղի ունեցախ այս բազմամարդ հանրահաւաքը կը նկատուի մեծագոյնը 1988ի հանրահաւաքէն ետք։
Արցախի Հանրապետութեան արտաքին գործոց նախարար Դաւիթ Բաբայեան Ստեփանակերտի Վերածնունդի հրապարակին վրայ արցախահայերու հանրահաւաքն ու ներկայութիւնը նկատեց պատգամ՝ մարդկութեան, միջազգային հանրութեան եւ զանազան երկիրներու։
«Իսկապէս, մենք ապրում ենք օրհասական ժամանակներ։ Մենք առերեսւում ենք գոյաբանական վտանգների, աւելին՝ ոչ միայն Արցախը, այլեւ մայր Հայաստանը եւ Սփիւռքն են առերեսւում նմանատիպ գոյաբանական խնդիրների, եւ նրանց ապագան մեծապէս կախուած է արցախցուց, Արցախից՝ ձեզանից», ըսաւ ան՝ դիտել տալով, որ աշխատանք կայ տանելիք արտաքին եւ ներքին ճակատներու վրայ։ «Ներքին ոլորտներում ամենակարեւորը պէտք է չլինեն անտարբեր, հէնց անտարբերութիւնը կարող է մեզ կործանել։ Կարծես թէ ամենաանմեղ արարքն է։ Դէ ի՞նչ է կախուած ինձանից։ Ոչ մի բան կախուած չէ մէկ մարդուց։ Այդպէս են մտածում ոմանք. ո՚չ, իւրաքանչիւրիցդ է կախուած մեր ապագան, իւրաքանչիւրիցդ է կախուած՝ յաղթանա՞կ է լինելու, թէ՞ պարտութիւն։ Ինչ վերաբերում է արտաքին ոլորտին, ի հա՚րկէ, մեծ աշխատանք է արւում համայն հայութեան հետ մէկտեղ։ Պէտք է լինենք սկզբունքային, պէտք է տեղ տանք արհեստավարժութեանը եւ հայրենասիրութեանը», ըսաւ Բաբայեան։
Ան ընդգծեց, որ անընդունելի է եւ պիտի մերժուի որեւէ առաջարկ, փաստաթուղթ, որմով Արցախը պիտի նկատուի իբրեւ Ատրպէյճանի մաս։
«Տարբեր երկիրներու եւ միջազգային կառոյցներու կողմէ նման առաջարկներ ներկայացնելու պարագային, զանոնք պիտի դիտարկենք իբրեւ միջազգային իրաւունքի կոպտագոյն խախտում։ Հաւատացէ՚ք, որ ի վիճակի ենք պաշտպանել Արցախը։ Ունինք այդ ներուժը, որ մեզմէ իւրաքանչիւրին մէջ է։ Պէտք չէ հաւատանք, եթէ ըսեն, որ մենք ի վիճակի չենք մեզ պաշտպանելու», ըսաւ Բաբայեան ՝ շեշտելով, որ իւրաքանչիւրէն կախուած է՝ ըլլալու այն արժանապատիւ ու սկզբունքային սերունդը, որ անկախ բոլոր դժուարութիւններէն պիտի կարենայ փրկել Արցախի հողակտորը։
Ան բարձր գնահատեց Ռուսիոյ դերակատարութիւնը շրջանին մէջ խաղաղութեան եւ կայունութեան պահպանման ու խաղաղապահ բարդ առաքելութեան իրականացման առումով։ «Երբ մենք ասում ենք, որ Ռուսաստանն ու ռուս ժողովուրդը եղբայրական են, ի լուր աշխարհի ուզում ենք յայտարարել, որ դա ուղղուած չէ որեւէ այլ պետութեան դէմ։ Մենք նման իրաւունք չունենք, որովհետեւ ունենք Սփիւռք։ Հետեւաբար եկէք բռունցքուենք, համախմբուենք, երբեք չյուսահատուենք», եզրափակեց Բաբայեան։
Արցախի Ազգային ժողովի «Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն» խմբակցութեան ղեկավար Արթուր Մոսիյեանի հաստատեց, որ մեծաթիւ հանրահաւաքին պատգամը յստակ է՝ արցախահայութիւնը պատրաստ է տէր կանգնելու ազատ եւ անկախ ապրելու իր իրաւունքին, ինչպէս շուրջ երեք տասնամեակ առաջ Արցախի ազգային-ազատագրական շարժման օրերուն։ Ան շեշտեց, որ շատ բան փոխուած է այդ թուականէն, սակայն անփոփոխ մնացած է արցախցիին կամքը եւ վճռականութիւնը՝ տէր կանգնելու իր պատմութեան, իրաւունքներուն, եկեղեցիներուն, շիրիմներուն, հազարաւոր նահատակ հերոսներու արեամբ սրբագործուած հողին եւ հայրենիքին։
«44 օրեայ աղէտալի պատերազմից յետոյ մեր երկիրը կանգնել է նոր իրողութիւնների եւ մարտահրաւէրների առաջ։ Ադրբեջանի ղեկավարը յայտարարում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի խնդիր չկայ, իրենք լուծել են այն։ Միջազգային տարբեր դերակատարների կողմից շրջանառւում են տարբեր փաստաթղթեր, տարբերակներ, որոնց հիմքում ընկած են ոչ այնքան միջազգային իրաւունքի համամարդկային նորմերը (չափանիշները), այլեւ տարբեր ուժային կեդրոնների տարածաշրջանային շահերը։ Այդպիսի քննարկուող փաստաթղթերից մէկը վերջին օրերին ՀՀ Ազգային ժողուում պատռուեց մեր գործընկերոջ կողմից, այո՚, մենք փաստում ենք, որ անընդունելի, պատռման եւ շպրտման ենթակայ է իւրաքանչիւր փաստաթուղթ, ում կողմից էլ այն ներկայացուած լինի, որն Արցախը կը ներառի Ատրպէյճանի կազմում, որովհետեւ դա պարունակում է 21-րդ դարում նոր ցեղասպանութեան կամ Արցախի հայաթափման վտանգ։
Այս ամէնը թոյլ չտալու համար կայ մէկ ճանապարհ՝ համախմբուենք, դառնանք մէկ բռունցք եւ տէր կանգնենք մեր իրաւունքներին։ Սա երկարատեւ պայքարի ճանապարհ է։ Հայ ժողովրդից առաւելեոչ մէկը չգիտի խաղաղութեան արժէքը։ Իրական խաղաղութեան հասնելու համար պէտք է հրաժարուել խաղաղութեան պատրանքից։ Պէտք է ձերբազատուել թոյլի, անճարակի, արհեստականօրէն սերմանուող կոմպլեքսներից (բարդոյթներէ) ու մարդկանցից։ Յաջողութեան կը հասնենք միայն մեր իրաւունքների համար աննահանջ պայքարող համահայկական ներուժով եւ Արցախ-Հայաստան-Սփիւռք եռամիասնութեամբ», շեշտեց Մոսիյեան։
Հայ Առաքելական եկեղեցւոյ Արցախի թեմի առաջնորդ Վրթանէս եպս. Աբրահամեան հաստատեց, որ խորհրդանշական հաւաքը վառ ապացոյցն է այն իրողութեան, որ արցախեան շարժումը աւարտած չէ եւ կը շարունակէ նոր շեշտադրումով։
Ըստ անոր՝ այսօր Արցախի կողքին ըլլալ՝ կը նշանակէ ըլլալ արդարութեան եւ քաղաքակրթութեան կողքին. այս է բանալին Արցախի հարցի լուծման՝ կանգնիլ ազգերու ինքնորոշման քաղաքակիրթ ձեւաչափի կողքին։
«Իրապէս դուք հերոս ժողովուրդ էք. այսօր դուք մի կողմ էք թողել ձեր բոլոր տեսակի անձնական նեղութիւններն ու դժուարութիւնները եւ եկել էք այստեղ՝ Ստեփանակերտի Վերածննդի հրապարակ՝ ձեր հերոս նախնինների սրբազան կանչով, ովքեր սկսեցին արցախեան շարժումը, որը յետոյ դարձաւ պայքար ու գոյամարտ, որպէսզի ցոյց տայ համայն հայութեանը, որ Արցախը ապրում է եւ պիտի ապրի, քանզի աւետարանական խօսքի համաձայն՝ մեր այոն այո է. եւ ոչը՝ ոչ։ 1988թ. անկախութեան այոն մնում է այժմէական եւ աւելի զօրեղ։ Որպէսզի այն դառնայ համախմբող ողջ հայութեան համար, պիտի դառնայ հոգու ճիչ՝ անտարբերութիւնից հանելու շատերին եւ ճշմարիտ ճանապարհից շեղուածներին յետ դարձնելու, դառնայ առ Աստուած աղերս՝ փրկութեան եւ յաւերժութեան», հաստատեց ան՝ աւելցնելով. «Մենք կեանքի եւ մահուան պայքարի մէջ ենք, եւ մեր ապրելու իրաւունքը փորձում են որոշել առանց մեզ։ Այսօր Արցախի հարցի լուծման միայն ու միայն մէկ տարբերակ կայ՝ ազատ ու ինքնորոշուած Արցախ։ Ահա այս համոզումով է, որ մենք արդէն իսկ 30 եւ աւելի տարիներ ասում ենք՝ այո՚ ինքնորոշմանը»։
Արցախի Ազգային Ժողովի յայտարարութիւնը
Արցախի Հանրապետութեան Ազգային ժողովը 30 Հոկտեմբերին գումարած արտահերթ իր նիստին որդեգրեց հետեւեալ յայտարարութիւնը.
«Վերջին մի քանի ամիսների զարգացումները, տարբեր՝ ուժային կեդրոնների եւ միջազգային կազմակերպութիւնների՝ ադրբեջանայ-ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորման հեռանկարների Արցախի ապագայի հետ կապուած յայտարարութիւններն ու հնչեցուած դիրքորոշումները լուրջ մտահոգութիւն են առաջացրել Արցախում եւ համայն հայութեան շրջանակներում։
Արցախի Հանրապետութեան Ազգային ժողովը, արտայայտելով Արցախի ժողովրդի հաւաքական կամքը, հարկ է համարում այս բախտորոշ ժամանակահատուածում ի լուր աշխարհի արձանագրել եւ փաստել հետեւեալը.
- Արցախը երբեք չի եղել եւ չի լինելու անկախ Ադրբեջանի կազմում։ Հէնց այս գաղափարը պէտք է լինի ադրբեջանայ-ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորման հիմքում։
- Ցանկացած փորձ՝ Արցախը բռնակցելու Ադրբեջանին, կը հանդիսանայ միջազգային իրաւունքի կոպտագոյն խախտում, հայ ժողովրդի նոր ցեղասպանութեան իրագործման պաշտօնական արտօնագիր, հետեւաբար նման բովանդակութեամբ փաստաթղթերը Արցախի Հանրապետութեան համար անընդունելի են։
Վերահաստատելով, որ մեր բոլոր յաջողութիւնների ու ձեռքբերումների եւ պետականաշինութեան առանցքային հիմքերից է հանդիսանում Հայաստան-Արցախ-Սփիւռք եռամիասնութիւնը՝ Արցախի Հանրապետութեան Ազգային ժողովը յայտարարում է.
- Հայաստանի Հանրապետութեան ոչ մի իշխանութիւն իրաւունք չունի հրաժարուելու Արցախի ժողովրդի անվտանգութիւնն ապահովելու առաքելութիւնից կամ ընդունելի համարելու որեւէ փաստաթուղթ, որտեղ ինքնիշխան Արցախի Հանրապետութեան գոյութիւնը կասկածի տակ կը դրուի։ Պահանջում ենք Հայաստանի Հանրապետութեան իշխանութիւններից՝ միջազգային հարթակներում հանդէս գալ հայկական երկու հանրապետութիւնների միասնական շահերը պաշտպանելու դիրքերից՝ հիմք ընդունելով առկայ հիմնարար փաստաթղթերը, մասնաւորապէս՝ Հայաստանի Հանրապետութեան Անկախութեան հռչակագիրը եւ Գերագոյն խորհրդի 1992 թուականի Յուլիսի 8ի պատմական որոշումը։
- Կոչ ենք անում աշխարհասփիւռ հայութեանը՝ շարունակել սատարել Արցախին, պաշտպանել Արցախի ժողովրդի իրաւունքները եւ շահերը տարբեր երկրներում եւ միջազգային ատեաններում՝ համակողմանի նպաստելով Արցախի Հանրապետութեան ճանաչման գործին։
- Արցախի Հանրապետութիւնը կողմնակից է կայուն խաղաղութեանը եւ, հետեւաբար, նաեւ խաղաղութեան պայմանագրի ստորագրմանը միտուած քայլերին, սակայն հանրապետութեան իշխանութիւնները պէտք է վերապահումով մօտենան Ադրբեջանի Հանրապետութեան տարածքային ամբողջականութեան ճանաչմանը՝ հաշուի առնելով ադրբեջանայ-ղարաբաղեան հակամարտութեան չկարգաւորուած լինելու հանգամանքը։
- Մեզ համար անընդունելի է Արցախի Հանրապետութեան ինքնիշխանութիւնը, մեր ինքնորոշման իրաւունքը եւ դրա իրացման փաստը կասկածի տակ դնող ցանկացած փաստաթուղթ եւ առաջարկ, քանի որ այն չի արտացոլում պատմաիրաւական իրողութիւնները։ Միջազգային հանրութիւնը պարտաւոր է յարգել արցախահայութեան պահանջը, քանզի այն համապատասխանում է միջազգային իրաւունքի հիմնարար սկզբունքներին եւ կանոններին։
- Հաշուի առնելով Ռուսաստանի պատմական դերակատարութիւնը մեր տարածաշրջանում խաղաղութեան եւ կայունութեան ապահովման գործում եւ, մասնաւորապէս, նախայարձակ Ադրբեջանի կողմից մեզ պարտադրուած 2020 թուականի 44օրեայ պատերազմի դադարեցմանն անձամբ Ռուսաստանի Դաշնութեան նախագահ Վ. Պուտինի անմիջական եւ գործուն մասնակցութիւնը՝ դիմում ենք Ռուսաստանի Դաշնութեանը՝ Արցախի ժողովրդի անվտանգութիւնն ապահովելու յանձնառութիւնը շարունակելու խնդրանքով։ Այն ամրապնդելու նպատակով առաջարկում ենք հաշուի առնելով Արցախի ժողովրդին սպառնացող գոյաբանական իրական վտանգները՝ ներդնել քաղաքական եւ ռազմական լրացուցիչ մեքանիզմներ (գործիքակազմեր)։
- Մեր պայքարը շարունակական է, դիրքորոշումը՝ անփոփոխ եւ արտայայտում է աշխարհասփիւռ հայութեան հաւաքական կամքն ու ամբողջութեամբ բխում է Արցախի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի 2022 թուականի Ապրիլի 14-ի յայտարարութեամբ նախանշուած սկզբունքներից»։
(Ասպարէզ)
