Ճարը օրինականութիւնն է

30տարո­ւայ պատ­մութեան մէջ Հա­յաս­տան-Թուրքիա յա­րաբե­րու­թիւննե­րը նոր փու­լի մը շե­մին են։

Բնա­կանո­նաց­ման գոր­ծընթա­ցը մեկ­նարկեց 14 Յու­նո­ւարին եր­կու բա­նագ­նացնե­րու, Թուրքիոյ կող­մէ նախ­կին աւագ դես­պան Սեր­տար Քը­լըչի եւ Հա­յաս­տա­նի անու­նով ալ Ազ­գա­յին Ժո­ղովի փոխ նա­խագահ Ռու­բէն Ռու­բի­նեան հան­դի­պու­մով։

Այս զար­գա­ցու­մը անակնկա­լի մը տպա­ւորու­թիւնը կը թո­ղու, թէ Հա­յաս­տա­նի հա­սարա­կու­թեան եւ թէ հա­յկա­կան սփիւռքի քա­ղաքա­կան շրջա­նակ­նե­րէ ներս։ Մտա­հոգու­թիւններ կը ծա­ւալին «Կա­րելի՞ է թուրքին վստա­հիլ» կամ «Թուրքե­րը ան­կե՞ղծ եմ, առանց նա­խապայ­մա­նի բա­նակ­ցե­լու» հար­ցումնե­րու շուրջ։ Ապա կը յա­ջոր­դեն այս բա­նակ­ցութիւննե­րու հե­տեւան­քով Արեւմտեան Հա­յաս­տա­նէ հրա­ժարե­լու կամ ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը ժխտե­լու ազ­դանշան­ներ որո­նելու ջան­քե­րը։

Դիւ­րաւ կա­րելի է տես­նել թէ այս առա­րկու­թիւննե­րը իրա­ւացի հիմ­քե­րէ զուրկ են եւ օրա­կար­գի կու գան իշ­խող կու­սակցու­թիւնը հա­լածե­լու նպա­տակաւ։ Պար­տինք նշել թէ Արեւմտեան Հա­յաս­տա­նը պատ­մութեան շատ եր­կար դա­րերու ըն­թացքին ար­դէն խլո­ւած էր մեզ­մէ եւ մենք դար­ձեալ զայն կը կո­չէինք հայ­րե­նիք, քա­նի որ տի­րող թա­գաւո­րէն ան­կախ մենք կը գո­յատե­ւէինք մե­րը հա­մարած երկրին վրայ։ Ապա թէ ոչ նախ հռով­մէացիք, յե­տոյ Սել­չուկեան եւ Օս­մա­նեան թուրքեր ար­դէն նո­ւաճած էին Հա­յաս­տա­նը եւ մեր ժո­ղովուրդն ալ վե­րածած ճոր­տի։ Հա­յը իբ­րեւ շի­նարար ժո­ղովուրդ ստրկու­թեան պայ­մաննե­րուն իսկ կը յա­ջողէր զար­գացնել իր բնօր­րա­նը։ Մշա­կոյ­թով ու արո­ւես­տով կը զօ­րանար իր հա­րազատ գետ­նի վրայ, ընդմիշտ զուրկ մնա­լով պե­տակա­նու­թե­նէ։ Հե­տեւա­բար Արեւմտեան Հա­յաս­տա­նէն հրա­ժարե­լու նիւ­թը աւե­լի քան 1500 տա­րինե­րու պատ­մութիւն մըն է, որուն հա­շիւը կը պա­հան­ջեն Հա­յաս­տա­նի այժմու իշ­խանու­թե­նէն։

Այս պա­հուն մե­զի հա­մար աւե­լի մեծ նշա­նակու­թիւն ու­նի իմա­նալ ու հասկնալ թէ դի­ւանա­գիտա­կան յա­րաբե­րու­թիւննե­րու հաս­տա­տու­մը եւ բաց սահ­մաննե­րու առ­կա­յու­թիւնը ի՞նչ հե­տեւանք պի­տի ու­նե­նայ Հա­յաս­տա­նի սահ­մա­նափակ տնտե­սական կա­րողու­թիւննե­րուն վրայ։ Այ­սօր տի­րող վա­խը թրքա­կան ար­տադրու­թեան Հա­յաս­տա­նի շու­կան նո­ւաճե­լու մա­սին է։ Ան­շուշտ որ կայ նման հա­ւանա­կանու­թիւն, որը կան­խե­լու եղա­նակը ոչ թէ փակ սահ­մաննե­րու ետին պա­հուը­տիլն է, այլ ներ­կայ հա­մակար­գի պա­հան­ջած մրցու­նա­կու­թեան հա­մար­ձա­կիլը։ Հա­յաս­տա­նի հա­մար էական նշա­նակու­թիւն ու­նի ճար­տա­րագի­տական ար­դիւնա­բերու­թիւնը։ Պէտք է իմա­նանք որ ներդրում կո­չուա­ծը որ­քան ատեն որ կը սահ­մա­նափա­կուի նոր ճա­շարան, հար­սա­նիքի սրահ կամ սգաս­րահ բա­նալով դոյզն իսկ չի կրնար նպաս­տել երկրի զար­գացման։ Այս պա­հուն աւե­լի էական նշա­նակու­թիւն ու­նի ար­տադրու­թեան աճը եւ այդ ար­տադրան­քի մրցակ­ցա­կան կա­րողու­թիւնը։ Սա եր­կու սկցբունքնե­րէ կա­խեալ է, առա­ջինը բիզ­նըս կո­չուած խա­բեբա­յու­թեան փո­խարէն նա­խապա­տուել ար­տադրու­թիւնը եւ երկրոր­դը այդ բո­լորը կեան­քի կո­չել պե­տակա­նու­թեան գի­տակ­ցութեամբ։ Ներդրումնե­րը եւ ար­տադրա­կան շու­կա­յի աճը նախ կը կա­րօտի օրի­նակա­նու­թեան։

Հա­յաս­տա­նի ար­դա­րադա­տական հա­մակար­գը եթէ զուրկ մնայ վստա­հու­թիւն ներշնչե­լէ, իզուր կը մնայ ներդրումնե­րու յոյ­սը։ Հա­յաս­տան իբ­րեւ երկիր ու­նի լուրջ կա­րելիու­թիւններ ու կա­րողու­թիւններ։ Անոնց շա­հագործման պիտի կարօտինք պե­տական մտա­ծելա­կեր­պի եւ անոր հա­մապա­տաս­խան լու­ծումնե­րու։ Այդ բո­լորի ապա­հովո­ւած գետ­նի վրայ բաց սահ­մաննե­րը եւ ազատ առեւ­տուրը ո՛չ թէ սպառ­նա­լիք, այլ նոր առիթ­ներ պի­տի նշա­նակեն։

pakrates@yahoo.com