Դժուարամարսութիւնը

Մարդու կազ­մը բնա­կանա­բար կը մար­սէ բո­լոր այն սնունդնե­րը, որոնց սո­վոր է։ Իսկ օտար կամ խորթ սնունդնե­րը, կամ թթո­ւած, նե­խած, լխկած­նե­րը դժո­ւարա­մարս են եւ կը յա­ռաջաց­նեն զա­նազան բար­դութիւններ։

Նոյնն է երե­ւոյ­թը ըն­կե­րային կեան­քի մէջ։ Այդ բնա­գաւառն ալ ու­նի իր կա­նոն­նե­րը, որոնց հա­կասող ամէն ինչ ան­մարսե­լի կը դառ­նայ հա­սարա­կու­թեան հա­մար։

Բայց երբ այդ հա­սարա­կու­թիւնը տա­րինե­րու փորձ մը կու­տա­կած է ան­մարսե­լին եւս իւ­րացնե­լու խնդրին մէջ, յա­տու­կենտ կը լսո­ւի առար­կութիւններ։ «Մենք այս բա­նին ար­ժա­նի չենք» է այդ առար­կութեան կա­ղապա­րուած նա­խադա­սու­թիւնը։

Թուրքիոյ հետզհե­տէ փտած քա­ղաքա­կան օրա­կար­գի մա­սին խօ­սելու պա­հուն, վեր­ջերս աւե­լի յա­ճախա­կի կը լսենք «Թուրքիան այս բա­նին ար­ժա­նի չէ» առար­կութիւ­նը։ Դժո­ւարա­մար­սութեան ընդվզումն է այս։ Պա­տուա­ւոր է ու յար­գե­լի։ Բայց նոյնքան անի­մաստ, յատ­կա­պէս «Եթէ ոչ են­թա­կան, հա­պա ո՞վ ար­ժա­նի է» հար­ցումին դի­մաց։

Ինչպէս ան­հատնե­րը, հա­ւաքա­կանու­թիւններն ալ ու­նին խա­բուե­լու հա­ւանա­կանու­թիւն։ Ուստի ինչպէս ան­հատնե­րը, նոյնպէս հա­ւաքա­կանու­թիւններն ալ պար­տին հա­տու­ցել խա­բուած ըլ­լա­լու մեղ­քը։ Մատ­նանշե­լով սխալ ընտրու­թեան հե­տեւան­քը, «մենք այս բա­նին ար­ժա­նի չէինք» ըսե­լը իմաստ մը չու­նի։ Եղա­ծը եղած է ար­դէն եւ հի­մա պի­տի առե­րեսո­ւինք հե­տեւան­քին հետ։

Յի­շենք Թուրքիոյ Հա­յոց Պատ­րիար­քա­կան վեր­ջին ընտրու­թիւննե­րը։ Թրքա­հայ հա­մայնքը, շնոր­հիւ 1863-ի սահ­մա­նադ­րութեան տի­րացած է իր հո­գեւոր առաջ­նորդը ժա­ղովուրդի ձայ­նե­րով ընտրե­լու իրա­ւունքին։ Եկե­ղեցա­կան կեան­քի մէջ եզա­կի երե­ւոյթ մըն է այս։ Աշ­խարհի բո­լոր եկե­ղեցի­ները իրենց առաջ­նորդը կ՚ընտրեն եպիս­կո­պոսաց ձայ­նե­րով։ Յա­նուն ժո­ղովրդա­վարու­թեան, շատ կա­րեւոր ձեռքբե­րում մըն է այս, որ կա­րելի եղած է բուռն պայ­քա­րի մը հե­տեւան­քով։ Բայց իբ­րեւ հա­մայնք որ­քա­նո՞վ կա­րողա­ցանք այդ ձեռքբե­րու­մը պահ­պա­նել։ Որ­պէս հա­սարա­կու­թիւն մեծ ան­փութու­թեամբ հե­տեւե­ցանք իրե­րայա­ջորդ սխալ­նե­րու։ Չար միտք մը իր կամ­քը պար­տադրեց ամ­բողջ հա­մայնքի մը վրայ։

Եթէ նե­րառեալ պատ­րիար­քութեան զոյգ թեկ­նա­ծու­նե­րը, բո­լորս նկա­տեցինք ու խոս­տո­վանե­ցանք գոր­ծադրո­ւած անօ­րէնու­թիւնը եւ գի­տակ­ցա­բար, հեշ­տօ­րէն հա­մակեր­պե­ցանք, ինչպէ՞ս կա­րելի է ապա­ւինիլ «Պոլ­սա­հայու­թիւնը այս կա­տարո­ւածին ար­ժա­նի չէր» ինքնա­խաբէու­թեան։

Խնդի­րը ալ­ա­ւելի սիրտ ցա­ւեց­նող է Հա­յաս­տա­նի հա­մար։ Հոն եւս ամ­բողջ պե­տու­թեան մը երե­սուն տա­րուայ սխալ կողմնո­րոշու­մը հա­տու­ցո­ւեցաւ բազ­մա­հազար երի­տասարդ կեան­քե­րով։ Առանց այդ հե­տեւան­քին պատ­ճառ հան­դի­սացող սխալնրը պար­զե­լու, ափ­սո­սան­քով «Հայ ազ­գը ար­ժա­նի չէր այս պար­տութեան» ըսե­լը ի՞նչ նշա­նակու­թիւն կրնայ ու­նե­նալ։

Չար միտ­քը եւ անոր պար­տադրած չար կամ­քը ամե­նու­րէք է։ Ու­րեմն պար­տա­ւոր ենք բո­լոր ժա­մանակ­նե­րուն եւ բո­լոր գե­տին­նե­րու վրայ զգոյշ մնա­լու եւ յա­նուն ար­դա­րու­թեան կամք դրսե­ւորե­լու։

Իսկ եթէ պի­տի լռենք չա­րին դի­մաց «Գէշ մարդ ըլ­լալ չեմ ու­զեր» ըսե­լով, գիտ­ցէք թէ ար­ժա­նի ենք բո­լոր չար հե­տեւանքնե­րուն։ Նոյ­նիսկ այդ հանգրուանին ալ խղճի ճղճիմ ջի­ղի մը պատ­ճա­ռով տա­ռապինք դժո­ւարա­մար­սութե­նէ, ումպ մը հան­քա­յին ջուր կը յանձնա­րարեմ, նա­խընտրա­բար սա­րը եւ «Բջնի», «Ջարմուկ» կամ «Գըզըլայ»։