ՊԵՐԻԼ ԹՈՓԷՐ
Նախքան «Պապէմոս»ի աշխատանոց այցելել այդ հաստատութեան բաժնատէրերէն մէկը հանդիսացող Իզապելլա բացատրութիւններ կու տայ իմ ծանօթանալիք կանանց մասին։ Իրմէ կ՚իմանամ որ իմ բոլոր զրուցակիցները արաբախօս են, հետեւաբար միայն մէկ թարգմանիչ բաւարար պիտի ըլլայ։ Բայց նախապէս լսած էի որ անոնցմէ մէկը աֆղան էր։ Այդ պահուն կը մտածէի թէ արդեօք ան ինչպէ՞ս արաբախօս դարձած է։ Իզապելլան կարծես թէ գուշակած ըլլար միտքէս անցածները, վրայ բերաւ ըսելով թէ երկար տարիներ ապրած է Սուրիա։ Նարճէս շատ լաւ կը տիրապետէր նաեւ թրքերէնի։ Նախապէս ծանօթացած էի աշխատանոցի կիներէն շատերուն հետ։ Հետեւաբար անոնց մէջ դիւրաւ զանազանեցի Նարճէս Ամիրին։ Իզապելլան մեզ ծանօթացուց եւ իսկոյն սկսանք զրոյցի։ Երբ քիչ մը աւելի մտերմացանք համարձակեցայ հարցնելու թէ արդեօք ինք «Հազարա» մըն է։ Քիչ մը վարանումով կը հաստատէ հարցումս եւ վրայ կը բերէ. «Հապա դուն ուրկէ՞ գիտես հազարաներու մասին»։ Այդ պահուն դէմքին կը ցոլանայ սերունդներու տեւողութեամբ դրոշմուած մտավախութիւնը։
Հազարաները իրենց դաւանանքին պատճառաւ Աֆղանստանի մէջ ընդմիշտ խտրականութեան ենթարկուած խմբակ մը կը կազմեն։ Ներկայիս Թալիպներու բռնութեան ալ ուղղակիօրէն թիրախը կը համարուին։ Հազարաներու դէմ բռնութեան մեկնակէտը կը համարուի 128 տարիներ առաջ Ապտուլրահման Խանի օրով այդ ժողովուրդի զանգուածային կոտորածը, որու հետեւանքով բնակչութեան 60 տոկոսը սպանուած կամ երկրէն աքսորուած է։ Ցեղասպան քաղաքականութիւնը այսօր ալ կը շարունակուի թալիպներուն ձեռքով։ Յարատեւ այս հալածանքի հետեւանքով հազարաները բոլորովին ինքնամփոփուած կեանք մը կը շարունակեն եւ անոնցմէ շատեր ալ տարիներու ընթացքին հարկադրուած են լքել իրենց հայրենի երկիրը։ Նարճէսի ծնողներուն ալ արտագաղթելու պատմութիւնը այս ընթացքի վառ օրինակներէն մէկը կը կազմէ։ Ծնողները զատ զատ թուականներուն գաղթած են Իրան եւ հոն ծանօթանալով ամուսնացած։ Սակայն Իրան եւս ապահով վայր մը չէ եղած իրենց համար եւ Նարճէսի ծնողները շարունակած են աւելի խաղաղ երկրի մը մէջ բնակելու միջոցները որոնել։ Հայրը որպէս զբօսաշրջութեան ուղեցոյց, կը տիրապետէր զանազան լեզուներու եւ առիթը ունէր տարբեր երկիրներ ճամբորդելու։ Այդպէս ան ծանօթացաւ Սուրիա երկրին հետ եւ համոզուեցաւ թէ հոն աւելի լաւ ապագայ մը կրնայ ապահովել իր ընտանիքին համար։ Այսպէսով գաղթեցին Սուրիա եւ համեմատաբար աւելի բարեկեցիկ կեանք մը ունեցան մինչեւ որ ծագեցաւ Սուրիոյ կործանարար պատերազմը։ Նախ բաւական պայքարեցան Սուրիա մնալու համար, բայց երբ բռնութեան ալիքը ալ աւելի ծաւալ ստացաւ ակամայ լքեցին իրենց ապաստանած երկիրը եւ վերադարձան Իրան։ «Իրան վերադառնալու որոշումը բաւականին դժուար էր մեզի համար։ Առաջին անգամն է, որ յուսադրուած էինք թէ Սուրիոյ մէջ արմատներ պիտի թողենք»։ Այդ շրջանին Նարճէս կիսատ թողած է ուսումը։ «Իրան մեզի համար իսկապէս շատ դժուար էր, մանաւանդ հազարա մը ըլլալով։ Հազարա ըլլալնուս համար շատ ծանր աշխատանքներ յանձն առինք։ Այդ օրերը յիշել անգամ չեմ ուզեր»։
Իրան առաջին երթալնուն հայրերնին ալ իրենց քովը չէ եղած։ Ազգականի մը օգնութեամբ հինգ կանայք ստիպուած են ծանր աշխատանքներ յաղթահարելու։ Իսկ 2018-ին գաղթի նոր ճամբորդութիւնով մը, նոր յոյսերով եւ ապօրէն ճամբաներով եկած են Թուրքիա։ Նոր լեզու, նոր միջավայր եւ գոյութիւնը պահելու նոր պայքար մը։
Հետաքրքրական է սահմանը անցնելու ոդիսականը։ Թուրք սահմանապահները աւելի բարեկամական մերձեցումով մօտեցած են իրենց։ «Թերեւս խումբի մեծամասնութիւնը կանայք էին եւ այդ պատճառաւ մեզի հանդէպ վարմունքնինք խիստ չէր եղած։ Մէկ գիշեր մնացինք սահմանի ոստիկանատան մէջ եւ ապա մեզ տեղադրեցին ճամբար։ Այդ ժամանակ անշուշտ որ թրքերէն չէինք գիտեր եւ այդ ալ ունէր իր դժուարութիւնները։ Մեր պարսիկ բարեկամներու շիորհիւ աշխատանք ճարեցինք, բայց ձախողութիւններն ալ միշտ մեզի հետ մնացին։ Հայրս երրորդ յարկէն վար ինկաւ եւ ստացած ծանր վիրաւորանքին պատճառաւ անգամ մըն ալ չի կրցաւ աշխատիլ։ Տան ապրուստի բեռը մնացած էր մեր ուսերուն»։
Վեց հոգինոց ընտանիքի բոլոր հոգերը ստանձնած երկու քրոջ պատասխանատուութիւնը ալ աւելի կը ծանրանայ Քովիտ19-ի համավարակի հետեւանքով։ Այդ հանգրուանին է որ կը ծանօթանայ Իզապելլայի եւ անոր նախաձեռնութեան հետ։ Իզապելլա եւ ընկերները գաղթական կանանց իրենց տուներուն մէջ ձեռքի աշխատանք ապահովելու մտադրութեամբ հիմնած են «Պապէմոս» ընկերութիւնը, որ քուրջէ խաղալիքներ կ՚արտադրէ։ Նարճէս ուրախ է աշխատանի միջավայրէն։ Տարբեր ազգութիւններէ կանանց հետ համատեղ արտադրութիւնը հաճելի կը թուի։
Պահ մը նախանձով կը դիտեմ Նարճէսը, որ տարբեր չորս լեզուներու կը տիրապետէ։ Բայց շուտով կը սթափիմ, երբ ան ափսոսանք կը յայտնէ այդ լեզուներու տիրապետելու առիթ տուող զարգացումներուն։ «Գաղթելով սորվեցայ։ Անշուշտ որ լեզուի մը տիրապետելը լաւ բան է, բայց գաղթականութիւնը շատ դժուար։ Կեանքս շարունակելու համար սորվեցայ այդ լեզուները։ Գոյութիւնս պահելու համար։ Հետեւաբար այդ լեզուները գիտնալը անգամ ցաւ է ինծի համար»։
Իբրեւ վերջին հարցում կը դիմեմ «Տունդ ո՞ւր է» ըսելով։ Արդէն այս գրութիւնն ալ այդ հարցումին մէջէն ծագեցաւ։ «Մանկութեան տարիներուս բնաւ չէի մտածեր Աֆղանստանի մասին։ Չէի մտածեր, քանի որ տեսած չէի։ Բայց քանի մեծցայ գաղթականութեան պայմաններու մէջ տեսայ որ ապրած երկիրներէս ոչ մէկը չ՚ունեցաւ տան հարազատութիւն։ Երկրի մը արժէքը շատ կարեւոր նշանակութիւն ունի։ Մարդ վերջապէս պահ մը կու գայ եւ ձանձրանայ ընդմիշտ գաղթելէ։ Մարդ գոնէ պէտք է մէկ տեղ սկիզբ մը ունենայ, բայց ոչ տասը տեղ։ Մօրս ընտանիքը 40 տարի առաջ հազարաներու ենթարկուած բռնութենէն ազատուելու յոյսով Իրան անցաւ։ Մենք Սուրիա եկանք, այդտեղէն դարձեալ Իրան։ Հիմա Թուրքիա ենք, այս ալ մեր ուզած կեանքը չէ։ Արդեօք հոսկէ դէպի ո՞ւր պիտի երթանքի վախը ընդմիշտ մէջս է։
Նարճէսը կեանքի կապող կարեւորագոյն ազդակը քոյրերն են։ Քոյրերուն հանդէպ ունեցած հոգատարութիւնը։ 2011-ին Սուրիայէն անցած էին Իրան եւ Նարճէս այդ թուականէն այս կողմ դպրոց չէ գացած։ Մննչդեռ յաջող աշակերտ մը եղած էր։ Ներկայ պայմաններուն մէջ դպրոց վերադառնալը երազ մը անգամ չի կրնար ըլլալ։ Նարճէս Ամիրի իբրեւ կին կ՚ուզէ երազել եւ դրական կեանքի մը տիրանալ։ Արդեօք ե՞րբ։
