ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
«Ռուհի Սու Մշակոյթի եւ Արուեստի Միութիւն»ը Իսթանպուլի քաղաքապետարանի մշակոյթի բաժնի աջակցութեամբ մահուան 36-ամեակին առթիւ յիշատակեց ժողովրդական երգերու մեծ վարպետ Ռուհի Սուն։
1912 թուականին Վանի մէջ ծնած Ռուհի Սու հայոց ցեղասպանութեան դաժան պայմաններու մէջ ծնողազուրկ մնացած բիւրաւոր որբերու նման ապաստան գտաւ Ատանայի որբանոցի մը մէջ։ Այդ տեղ նախնական ուսում ստանալէ ետք յաճախեց Անգարայի մանկավարժական դպրոցը եւ ապա աւարտեց Անգարայի Պետական Կոնսերուատորիան։ Իբրեւ բամբ պարիթոն երգիչ 1942-էն սկսեալ բազմաթիւ դերեր ստանձնեց Անգարայի օփերայի բեմին վրայ։ 1943-էն սկսեալ Անգարայի ռատիոյի մէջ օփերայի ոճով մեկնաբանեց ժողովրդական երգերը եւ այսպէսով ուշադրութեան արժանացաւ։ Վրայ հասան անոր ժողովրդական երգերու մշակումները ձայնապնակներու ձեւով հրապարակումը։ Իրարու յաջորդեցին Եունուս Էմրէ, Գարաճաօղլան, Փիր Սուլթան Ապտալ, Քէօրօղլու եւ Տատալօղլու ձայնապնակները, որոնք արդիւնքն էին երկարատեւ ուսումնասիրութիւններու։ Ապա հրապարակեց Նազըմ Հիքմեթի, Օրհան Վելիի եւ նմաններու բանաստեղծութիւններէն յօրինումներ։ 1876-ին հիմնեց «Տոսթլար» երգչախումբը, որու ընկերակցութեամբ ձայնագրեց եւս երեք սկաւառակներ։ Ռուհի Սու 1950-ական թուականներուն բանտարկուեցաւ իր համայնավար գաղափարներուն պատճառաւ։ Հինգ տարուայ բանտարկութեան ընթացքին եւս յօրինեց նոր երգեր ներշնչուելով արգելանոցի ապրումներէն։ 1985-ի 20 Սեպտեմբերին մահացաւ անբուժելի մնացած հիւանդութեան հետեւանքով։
Իր մահէն ետք թէ այրին Սըտըքա Սու եւ թէ որդին Ըլկըն հրապարակաւ արտայայտուեցան Ռուհի Սուի հայ ծագումի մասին։ Մայր ու որդի առանց փաստացի տուեալ ունենալու, լոկ կենսագրութեան պայմաններուն հետեւելով համոզուած էին թէ Ռուհի Սու մեծ հաւանութեամբ որբացած հայ մըն էր եւ երեք տարեկանի յիշողութիւնը չէր արտօներ որ ինք այս մասին յստակ գիտակցութիւն մը ունենայ։ Վերջապէս պէտք չէ մոռնալ որ ինք ճշդած էր սեփական անունը եւ ազգանունը։
20 Սեպտեմբերի ցերեկուայ ժամերուն Ռուհի եւ Սըտըքա Սու յիշատակուեցան Զինճիրլիքույույի գերեզմանատան մէջ, իրենց դամբարանին վերեւ։ Իսկ նոյն երեկոյեան Ճեմալ Ռեշիտ Ռէյ համերգասրահին մէջ կատարուած յիշատակման հանդէսին թատերական դերասան Օրհան Այտըն կենսագրական գիծերով ծանօթացուց Ռուհի Սուն։ Բարի գալստեան եւ ողջոյնի ուղերձով մը արտայայտուեցաւ «Ռուհի Սու Մշակոյթի եւ Արուեստի Միութեան» ատենապետ Ըլկըն Սու, Իսթանպուլի Քաղաքապետարանի մշակոյթի բաժնի անունով Ֆիկեն Այհան Գարագելլէ եւ Շենկիւլ Ալթան Արսլան։ Ապա բեմ եկաւ քաղաքապետարանի ժողովրդական երաժշտութեան խումբը, որ կատարեց նախապէս Ռուհի Սուի կողմէ երգուած ինը ժողովրդական երգեր։ Միջնարարէն ետք բեմը յանձնուեցաւ «Տոսթլար» երգչախումբին եւ յիշատակման հանդէսը վերածուեցաւ գեղարուեստական խնճոյքի մը։ Հալուք Փոլաթ մականին ներքեւ «Տոսթլար» երգչախումբը շատ յաջող կատարումով մեկնաբանեց Ռուհի Սուի երգացանկէն գործեր։
Էմին Իկիւս, Ալեքսանտրա Կրաւաս, Էրտեմ Օրալ եւ Շուշան Քալաթաշ համերգի հիւր մենակատարներն էին։ Ալեքսանտրա Կրաւաս մեծ յաջողութեամբ մեկնաբանեց յոյն մեծանուն երգահան Միքիս Թէոտորաքիսի յօրինումներէն մէկը։ Իսկ Շուշան Քալաթաշ մեծ ոգեւորութիւն ստեղծեց «Մայրօ» մեներգով։ Յաջող կատարում մը ըլլալով կ՚արժէ յիշել նաեւ Էրտեմ Օրալի քրտերէն «Զարէ» երգը։ Համերգը իսկապէս վերածուած էր երաժշտական խնճոյքի մը շնորհիւ բարձրորակ երաժշտական կատարումներու։
Յաջորդ օր «BBC» լրատու գործակալութեան թրքերէն բաժինը երբ կը նկարագրէր յիշատակման հանդէսը, կ՚ակնարկէր նաեւ մեծ վարպետի հայ ծագումին եւ անով կը բացատրէր պետութեան այս վաստակաշատ երաժիշտի հանդէպ կիրարկած հալածանքը։
