ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
pakrates@yahoo.com
Իսթանպուլ Երեւան թռիչիքի տեւողութիւնը ուղիղ երկու ժամ է։ Մենք բազմամարդ խումբով գրաւած էինք ինքնաթիռը եւ կը վայելէինք այդ բազմամարդութենէ յառաջացած անկարգութեան հաճոյքը։ Ընդմիշտ կ՚երթեւեկէինք նրբանցքներու միջեւ ուրախ տպաւորութիւններ գոյացնելով ճամբորդութեան ընթացքին։ Վերջապէս հասանք Երեւան, Զուարթնոց օդակայանը եւ ԻԼ 82 անիւները թռաւ Զուարթանոցի վազքուղիին եւ շարժակներու աղմուկը հետզհետէ նուազեցաւ ու վերջապէս կանգ առաւ պողպատեայ թռչունը։
Ուրախ ու զուարթ սկսանք դուրս գալ ինքնաթիռէն եւ ահա պատահեցաւ ամենասոսկալին։
Խումբի երիցագոյն մասնակիցներէն էր օրիորդ Նինա Խորասանճեան, որ երսնիվար պառկած էր կրպուղիի վրայ։ Դժուար չէ ենթադրել մեզ՝ կազմակերպիչներուս սարսափը։ Ակնթարթի մէջ մտաբերեցինք դժոխային պատկերներ, շտապօգնութեան մեքենայ, հիւանդանոց, ոսկորի բեկանում, գործողութիւն…։ Բարեբախտաբար օրիորդ Նինա նոյնիսկ առանց օգնութեան կարիք զգալու վեր կեցաւ եւ բոլորս խորունկ շունչ մը քաշեցինք։
Երկրորդ հանգրուանն էր անցագիրներու ստուգումը եւ ճամբրուկները ստանալը։ Մաքսային քանի մը պաշտօնեաներ պատահականօրէն ընտրելով կարգ մը ճամբրուկենր կը փորձէին բովանդակութիւնը ստուգել։ Այդ պատահականութիւններէն մէկն ալ հանդիպեցաւ օրիորդ Նինային։ Պաշտօնեան պահանջեց որ բանայ ճամբրուկը։ Մակերեսային փոքր խուզարկումէ մը ետք այս անգամ օրիորդ Նինայի յանդիմանութիւնով թնդաց սրահը։ «Անամօթ սրիկայ դուն իմ թոռանս տարիքով ես հազիւ ինչպէ՞ս կը յանդգնիս փէշերդ վերցուր ըսելու»։ Խեղճ պաշտօնեան շուարած էր ամօթխածութնէ կասկարմիր դարձած երեսով հազիւ հեկեկած՝ «Սխալ բան մը չըսի, վեշերդ վերցուր ըսի»։ Արեւմտահայուն արեւելահայերէնի դիմաց մատնուած դիւրիմացութիւն մըն էր ահա, որ յայտնուած էր վեշի ու փէշի շփոթումով։ Երբ ճամբրուկները շալկած ուղղուեցանք ելքի դուռը հրաշալի անակնկալ մըն էր որ կը սպասէր մեզ։ Նախապէս Պոլսոյ մէջ ծանօթացած եւ բարեկամացած մեր հայաստանցի ընկերները փունջ փունջ ծաղիկներ գիրկերնին եկած էին մեզ դիմաւորելու։
Նոյն բարձր տրամադրութիւնով հասանք «Դվին» հիւրանոց։ Հազիւ ճամբրուկները սենեակ դնելու համար ժամանակ ունէինք, քանի որ մեր սիրելի բարեկամներ Տիրան եւ Ծովինար Լոքմակէօզեանը փափաքած էին բարի գալստեան համերգով մը ողջունել մեր գալուստը։ Ուղղուեցանք Արամ Խաչատրեանի անուան տուն թանգարանը եւ արդէն առաջին պահէն իսկ հմայուեցանք հայրենի երկրի մշակութային բարձր մակարդակը վայելելով։
Շրջօրեայ պտոյտներով այցելեցինք մայրաքաղաքի եւ մերձակայ շրջաններու պատմական ու տեսարժան վայրերը։ Պարոն Կարպիս Ուղուրլուեան, որպէս փորձառու մասնագէտ նախապէս զգուշացուցած էր «Պոլսահայերը եկեղեցի կը սիրեն, կարելի եղածին չափ շատ եկեղեցի այցելենք» եւ երկրորդ կարեւոր կէտ մը «Չըլլայ որ ժողովուրդը անօթի թողունք»։ Բարեբախտութիւն էր որ իր կարգադրութեամբ բոլոր շրջագայութիւններու ցերեկուայ ճաշերը կազմակերպեցինք տեղւոյն վրայ։
Մեր ուխտագնացութիւնը ունէր մէկէ աւելի գագաթնային պահեր։ Անոնցմէ առաջինն էր իրականացնել Հանրապետութեան Հրապարակի ճիշդ կեդրոնը շամպայնով տօնել մեր հայրենի հողի այցելութիւնը։ Անսովոր երեւոյթ էր, քանի որ հրապարակի այդ տարածքը ունի իւրայատուկ անձեռնմխելիութիւն։ Ոչ ինքնաշարժեր եւ ոչ ալ հետիոտն քալողներ չեն հատեր կաւիճով գծուած այդ պարապութիւնը։ Իսկ մենք բազմութիւն խումբով ահա հոն էինք եւ արդէն շուտով մօտեցան մի քանի ոստիկաններ եղելութիւնը պարզելու համար։ Բացատրեցինք մեր ուխտը, պայթեցան շամպայնի շիշերը, նկարուեցանք խմբովին եւ պահը անմահացաւ մեզի համար։ Իրականացած էր Կարապետ Ուսթայի չորս տարի առաջուայ երազանքը։ Այդ տարի Սուրբ Զատկի Մեռելոցի օրը եւ Մեծ եղեռնի յիշատակման օրը նոյնացած էին։ Ուղիղ տարի մը առաջ էր, երբ Սայաթ Նովա երգչախումբէն Սարգիս Էրքոլ, Ժիլտա Էօզույկուն եւ ես դարձեալ Հայստան կը գտնուէինք, այս անգամ «Հայաստան-Սփիւռք Համագումար»ի պատճառաւ։ Այցելած էինք Պճնի գիւղը եւ գիւղին ԺԲ դարէն մնացած պատմական եկեղեցին։ Նոյն այդ օր որոշած էինք որ 2000-ի Զատկի Սուրբ Պատարագը երգենք այս տաճարին մէջ։ Բազմանդամ խումբին մէջ կային պատահմամբ մեզի միացած քանի մը անձեր, որոնք կը դժուարանային մեր նախասիրութիւնները ընկալելու։ Այդպէս ալ չէին կրցած հասկնալ թէ փոխանակ Էջմիածնի Մայր Տաճարին ինչո՞ւ համար կը գերադասենք անշուք գիւղի մը եկեղեցին։ Այդ օր ութը-տասը հոգիէ բաղկացող խումբը բաժնուեցաւ մեզմէ եւ Զատկի պատարագի համար ուղղուեցաւ Էջմիածին։ Իսկ մենք մէկ օր առաջ արդէն այցելած էինք մայրավանքը եւ հոն պատահաբար հանդիպած շատ սիրելի հոգեւորականի մը՝ Արսէն սրբազանին, որուն նախապէս ծանօթացած էինք Պոլսոյ մէջ։
Զատկի առաւօտ վեց հանրաշարժներով ուղղուեցանք դէպի Պճնի։ Մեզ հետ էր նաեւ Հայր Լեւոն Վարդապետ Զէքիեանը, այժմու Հայ Կաթողիկէ Վիճակաւոր Գերապայծառ Զէքինեան։
Մեզմէ շատեր թերեւս առաջին անգամ կ՚ըմբոշխնէինք Սուրբ Զատկի ժողովրդական տօնակատարութեան հրճուանքը։ Համարեա կառուցուած տարիներու տեսքով ութը դարեր յաղթահարած եկեղեցւոյ մէջ գիւղի քահանայի վկայութեամբ առաջին անգամ է, որ բազմաձայն երգեցողութիւն կը հնչէր։ Բոլորս ուշադրութեամբ կը հետեւէինք խմբավար Օննիկ Սելվիօղլուի չափերուն եւ կը փորձէինք լաւագոյնս կատարել մեր առաքելութիւնը։ Խոստովանիմ որ դժուար էր, շատ դժուար…։ Գիւղացիներ բոլորն ալ տօնական տարազներով խուռնեմար բազմութիւն մը կազմած էին տաճարին մէջ։ Տաճար՝ որ փոխանակ Պոլսոյ եկեղեցիներու փարթամ ջահերուն կը լուսաւորուէր գմբեթէն դէպի ներքեւ երկարող լուսարձակով մը միայն։
«Կակօ՜ Կակօ՜»կը ձայնէր այդ բազմութեան մէջ որդին կորսնցուցած մայր մը։ «Ժողովուրդ ճան էդ դուռը բացէք խեղդուեցանք» կը պոռար տղամարդ մը։ Իսկոյն բացուեցաւ խորանի կողքի դուռն ալ եւ քամիի հոսանք մը պատեց եկեղեցին։ Այս անգամ ուրիշ ձայն մը «Ո՞վ բացաւ այդ դուռը շուտ փակեցէք»։ Այդ բոլորին մէջ մենք կը փորձենք երկիւղածութեամբ ու անթերի երգեցողութիւն կատարել։ Գիւղի աւագ Տէրտէրը արդէն բաւական շուարած կ՚երեւի իր եկեղեցւոյ մէջ եպիսկոպոսի, կաթողիկէ վարդապետի եւ բազմաձայն եւ բազմանդամ երգչախումբի միջեւ։ Հետզհետէ կը մօտենար Պատարագի աւարտը, երբ դուրսէն սկսաւ հնչել դհոլի ու զուռնայի նուագը։ Թէ հաւատացեալներու եւ թէ երգչախումբէն կարգ մը անդամներու, որոնց կարգին նաեւ ինծի համար անկարելի դարձած էր կարգապահութիւնը։ Կամացուք մը սպրդեցայ դէպի դուրս, ուր կը տիրէր տօնական արտակարգ ոգեւորութիւն մը։ Կազմուած էր երկար սեղաններ, որոնց վրայ մեր տեղացի բարեկամներու Արամ եւ Նունէ Խաչատուրեաններու կարգադրութեամբ կը մատուցուէր ներկուած ձուեր, լաւաշ, թարմ սոխ, կանաչի եւ վերնաշէն գինիներ։ Ժողովուրժը կը ծեծէր հաւկիթները, կը փորձեր բախտը եւ ապա ոմանք կը մասնակցէին զուռնայ փչողին շուրջ կազմուած շուրջպարին, իսկ ոմանք կը հետեւէին փահլեւանի լարի վրայի խաղերուն։ Անդին բախտը միայն հաւկիթ ծեծելով փորձերու հանդուրժողութիւն չունեցողներ կը մասնակցէին երեք խաղաքարտերէն սեւը գտնելու։ Մեր խումբի ամենահամակրելի դէմքերէն էր ողբացեալ Անդրանիկ տայտայը, մեր սիրելի ընկերոջ Աբրահամ Կամզէի հայրը։ Ինչպէս ըրաւ, ինչպէս յաջողած էր չենք գիտեր, բայց համարեա իրեն տարեկից բազմութեան մը կեդրոնը ձուեր կը ծեծէր եւ գաղտնիքը անյայտ միշտ կը յաջողէր։ Ամէն մի կոտրած հաւկիթէն վերջ ուրախութեան բացագանչութիւններով կը թնդար եկեղեցւոյ բակը։ Չէինք անդրադարձած թէ ժամանակը ինչպէս անցաւ ու եկաւ ետդարձի ժամը։ Կազմակերպիչներս անգամ մը եւս շուարումի մատնուեցանք եկեղեցւոյ շրջափակը միայն մենք մնացած էինք ութը-տասը անձ։ Արսէն Սրբազան եկած էր իր գոհունակութիւնը յայտնելու։ «Առաջին անգամ կը պատարագեմ այս եկեղեցւոյ մէջ։ Ինչ լաւ ընտրութիւն ըրած էք»։ Իսկ մենք շուարած կը մտմտանք թէ ժողովուրդը ո՞ւրկէ հաւաքենք։ Պարզուեցաւ թէ գիւղացիներ ամէն մէկը մեր խումբէն մաս մը իր տունը տարած էր հիւրասիրելու համար։ Մեզմէ զատ ոչ ոգ ունէր տեղ հասնելու մտահոգութիւնը։ Իսկ մենք այդ գիշերուայ համար ընդունելութիւն մը կազմակերպած էինք «Դվին» հիւրանոցի ճաշասրահին մէջ։
Վերջապէս հանրաշարժները սիկնալ տալով յաջողեցան ժողովուրդը դուրս բերել իրենց այցելութիւններէն։ Աղ ու հացով դիմաւորուած գիւղէն հրաժեշտ առինք հարազատներէ բաժնուելու նման։ Գիշերուայ ընդունելութեան համար հրաւիրած էինք բոլոր այն սիրելի մարդիկ, որոնց հետ նախապէս հանդիպած էինք Պոլսոյ մէջ։ Այսպէս այդ գիշեր պատիւ ու բախտը ունեցանք մեծարելու Սիլվա Կապուտիկեանը, Անճելա Աթաբեկեանը, Վարազդատ Յարութիւնեանը, Արամայիս Սահակեանը, մեր սիրելի ընկեր Յովհաննէս Պատալեանի այրին Մարկօ մաման, մեր հարազատ ընկերներ Կարինէ Յովհաննէսեանը, Տիգրան Ամբարեանը, Կիրակոս եւ Զուարթ Հոշեանները, Աբրահամ եւ Յասմիկ Ազարեանները եւ տակաւին բազում անուններ, որոնք այս պահուն ափսոս որ կը վրիպին յիշողութենէս։
Յաջորդ օր Ապրիլի 24-ն էր։ Մէկ օր առաջուայ տօնական ուրախութիւնը այսօր իր տեղը կը թողուր ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակման թախիծին։ Բացի քանի մը ուսուցչուհիներէ որոնք կը խուսափէին հեռուսատակայաններու տեսախցիկներուն յայտնուելէ ամբողջ խումբով ուղղուեցանք Ծիծեռնակաբերդ։ Լուռ քայլեցինք դէպի բարձունք եւ խոնարհեցանք անմար ջահի առջեւ թողելով մեր ձեռքի ծաղիկները։
Նոյն օր գիշերուայ ժամերուն խումբի թերահաս պատանիները ստանալով նոր յօժարութիւնը, կրկին անգամ այցելեցին Եղեռնի յուշարձանը։
Յաջորդ օր ետդարձ էր։ Այդ առաւօտ բոլորս արթնցանք սենեակներու դուռերու թակոցով։ Ամէն մարդ իրարու կը ձայներ «Դուրս ելեք։ Պատըշգամբ ելէք։ Դիմաց նայեցէք» ըսելով։ Ամբողջ եօթը օր ամպերու ետին թաքնուած Արարատը իր պայծառ տեսքը մատուցած էր բոլորիս, որպէսզի դրոշմուի մեր յիշողութեան մէջ եւ պատճառ դառնայ կրին ու կրկին անգամ զինք վայելելու ցանկութեան հաստատումին։
Մենք Սայաթ Նովացիներս կը սիրենք Հայաստանը, որովհետեւ նախ սիրած ենք Հայաստանցին։ Կը սիրենք Հայաստանը։ Որովհետեւ մեր ինքնութեան մէջ անբաժան ու անխորտակելի կերպով կը հնչէ հայերէն երգը։ Հայաստանը իր մշակոյթով, պատմութիւնով եւ մանաւանդ ալ բնակչութիւնով գերադաս է, որուն ապացոյցն է ամէն առթիւ այցելելու ցանկութիւնը եւ հետզհետէ այցելելէ ալ աւելին։
