Ի ծնէ կայ վերելքի ներուժը

Արցախեան երկրորդ պատերազմի պար­տութիւ­նով աւար­տե­լէն ետք ան­գամ մը եւս խօ­սած էինք Օս­մա­նեան Բա­նակի ամե­նամար­տունակ ջո­կատ­նե­րու Ենի­չերի­ներու յա­տուկ սո­վորու­թեան մը մա­սին։ Երբ Ենի­չերի­ներու պար­տութիւն մը ար­ձա­նագ­րո­ւէր անոնք իս­կոյն մե­ղադ­րանքի սլաք­նե­րը կ՚ուղղէին վար­չա­պետին եւ կը պա­հան­ջէին անոր գլխա­տու­մը։ Սուլթա­նը ընդհան­րա­պէս կը կա­տարէր Ենի­չերի­ներու պա­հան­ջը եւ այսպէ­սով պար­տութեան մեղքն ալ փաթ­թո­ւած կ՚ըլ­լար քա­ւու­թեան նո­խազի մը վզին։

Այդ նոյն պատ­կե­րը ապ­րե­ցանք Ար­ցա­խեան երկրորդ պա­տերազ­մի պար­տութիւ­նով աւար­տե­լէն ետք։ Այս ան­գամ ժո­ղովուրդի կամ­քով գա­հըն­կէց եղած­նե­րը վրի­ժառու­թեան յար­մար առիթ մը գտած եղան եւ դի­մեցին Ենի­չերի­ներու եղա­նակին, դա­ւաճան հռչա­կելով երկրի վար­չա­պետը։ Իրենց մութ նպա­տակ­նե­րը իրա­կանաց­նե­լու հա­մար գտած էին յար­մար առիթ մը եւ ամ­բողջ ու­ժով կառ­չած այդ առի­թէն օգ­տո­ւելով իրենց ժո­ղովուրդի կող­մէ ար­դէն մեր­ժո­ւած իշ­խա­նու­թիւնը վե­րահաս­տա­տելու հա­մար։ Այդ առու­մով յա­ջողե­ցան նաեւ իրենց գա­ղափա­րակից զան­գո­ւած մը կազ­մե­լէ, որ­մէ չէին բա­ցակա­յէր երկրի նա­խագա­հը, Ամե­նայն Հա­յոցը, Կի­լիկիոյ Կա­թողի­կոսը մին­չեւ իսկ ՀՅԴ կամ ՌԱԿ եւ անոնց փո­ղը հնչեց­նողնե­րու լայն զան­գո­ւած մը։ Կը բա­ցակա­յէր ին­քը միայն՝ ժո­ղովուրդը։ Ան եր­բեք մտա­դիր չէր փոր­ձո­ւածը կրկին փոր­ձե­լու։ Ի դէմ պար­տութեան ծանր բե­ռին, գի­տէր թէ վար­չա­պետի հրա­ժարու­մով դիւ­րաւ պի­տի քօ­ղար­կո­ւի այս ծանր պար­տութեան տե­ղի տո­ւող բուն գոր­ծօննե­րը։ Կրկին պի­տի վեր­յի­շուին այն քա­ղաքա­կան գոր­ծիչնե­րը, որոնք մին­չեւ խրա­մատ­ներ եր­թա­լով մարտնչող զի­նուոր­նե­րուն խոր­հուրդ կու տա­յին դա­սալիք ըլ­լալ եւ փրկել իրենց մաշ­կը։ Ենի­չերի­ներու վե­րեւ նշո­ւած վա­րուե­լակեր­պին մէջ կայ նաեւ մի այլ երե­ւոյթ, որ ան­տե­սելը խիստ վտան­գա­ւոր է։ Վար­չա­պետ­նե­րը որ Օս­մա­նեան Պե­տակա­նու­թեան մէջ կը յի­շուէին սատ­րա­զամ անու­նով, շատ ան­գամ զո­հը կը դառ­նա­յին ամ­բո­խավա­րու­թեան։ Բայց եղած են դէպ­քեր, ուր անոնք յա­ջողած են ազա­տել իրենց վի­զը, այս ան­գամ գլխա­տուած են այդ ապստամ­բութիւ­նը կազ­մա­կեր­պողնե­րը, այ­սինքն Ենի­չերի­ներու աւագ­նե­րը։

Իշ­խա­նու­թեան եկած օրէն այս կողմ ընդմիշտ յե­ղափո­խու­թեան Թաւ­շեայ յատ­կութիւ­նը փա­ռաբա­նող Նի­կոլ Փա­շինեան փոր­ձով տե­սաւ թէ կը կա­րօտի նաեւ պող­պա­տի հզօ­րու­թեան։

Հա­յաս­տա­նի մէջ ինչպէս աշ­խարհի բա­զում եր­կիրնե­րը իշ­խա­նու­թեան հա­մար մղո­ւած պայ­քա­րի ետին կայ երկրի հարստու­թիւնը դա­սաւո­րելու խնդիր։ Նախ­կիննե­րու ընտրու­թիւնը եղած էր բուռ մը օլի­կարխնե­րու հարստաց­ման փո­խարէն Հա­սարա­կու­թեան սնան­կա­ցու­մը։ Գի­տենք թէ ներ­կայ դրու­թեան մէջ ոչ մէկ վար­չա­կարգ կա­րողու­թիւն ու­նի «Ազատ տնտե­սու­թեան շու­կայ» կո­չուա­ծը մեր­ժե­լու։ Նման փորձ մը իս­կոյն խեղ­դա­մահ կ՚ըլ­լայ նախ եւ առաջ իբ­րեւ թէ քա­ղաքա­կիրթ եր­կիրնե­րու մի­ջամ­տութիւննե­րով։ Այս մա­սին վառ օրի­նակ­ներ են Սու­րիան, Լի­պիան եւ Ռու­մի­նեան։ Ռու­մի­նոյ նա­խագահ Չա­ւու­շեսքու դա­ժանօ­րէն գնդա­կահա­րուե­ցաւ ո՛չ թէ իր իշ­խա­նու­թեան անօ­րինու­թիւննե­րուն կամ ան­մարդկա­յին յան­ցա­գոր­ծութիւննե­րուն, այլ պար­զա­պէս հա­մաշ­խարհա­յին դրա­մատու­նէն պարտք չպա­հան­ջե­լուն հա­մար։ Չա­ւու­շեսքու­յի սպա­նուած պա­հուն Ռումինիա օտար եր­կիրնե­րուն պարտք չու­նե­ցող միակ պե­տու­թիւնն էր աշ­խարհի վրայ։

Ու­րեմն Հա­յաս­տան չի կրնար ազ­գա­յին տնտե­սու­թիւն մը մշա­կել։ Բայց կրնայ օրի­նակա­նու­թիւն հաս­տա­տել երկրի մէջ, որ ինքնա­բերա­բար կը նպաս­տէ հա­սարա­կու­թեան կեն­ցա­ղի զար­գացման։ Այդ հանգրո­ւանէն ետք երկրի յա­ռաջըն­թա­ցը ապա­հովե­լու հա­մար պի­տանի լծակ­նե­րը ի ծնէ գո­յու­թիւն ու­նին հայ մար­դու կազ­մութեան մէջ։

pakrates@yahoo.com