Թարգմանչի օրագրից

ԼԻԼԻԹ ՀԱՆՉԻ ՊՕՂՈՍԵԱՆ

«Թարգման­չի առա­քելու­թիւնը միջմշա­կու­թա­յին, մի­ջազ­գա­յին, միջ­պե­տական կա­մուրջներ ստեղ­ծելն է, բայց առանց վնա­սելու՝ ինչպէս Հի­պոկ­րատն էր պա­հան­ջում բժիշկնե­րից։ Այ­սինքն՝ թարգմա­նու­թեամբ չաղ­ճա­տելով այն, ինչ ասո­ւած է բնագ­րում. ո՛չ սե­փական ըն­կա­լումնե­րը յա­ւելել, ո՛չ էլ տո­ղատա­կերի մտքե­րը ան­տե­սել։ Դա, ի հար­կէ, այնքան էլ հեշտ բան չէ եւ մշտա­կան ջանք ու սե­փական աշ­խա­տան­քի նկատ­մամբ լուրջ եւ ու­շա­դիր վե­րաբեր­մունք է պա­հան­ջում»։

Նա­րինէ Թա­դեւո­սեան

Եթէ չլի­նէին թարգմա­նիչ­նե­րը, շատ աղ­քատ կը լի­նէինք՝ զուրկ տա­րատե­սակ հա­ղոր­դակցու­թիւննե­րից։ Թարգման­չուհի Նա­րինէ Թա­դեւո­սեանի հետ զրու­ցե­ցինք մաս­նա­գիտա­կան ճա­նապար­հի յայտնի եւ ան­յայտ կող­մե­րի, թարգման­չի մաս­նա­գիտու­թեան կա­րեւո­րու­թեան եւ առա­քելու­թեան մա­սին։

Յար­գե­լի Նա­րինէ, ինչպէ՞ս ընտրե­ցիք ձեր մաս­նա­գիտու­թիւնը, ի՞նչ երա­զանքներ ու­նէիք եւ որ­տե՞ղ յայտնո­ւեցիք այ­սօր։

Ան­շուշտ, թարգմա­նու­թիւննե­րի դերն այ­սօ­րուայ աշ­խարհում թե­րեւս դժո­ւար է գե­րագ­նա­հատել։ Բայց ես, ըստ էու­թեան, եր­բեք չեմ երա­զել թարգմա­նիչ դառ­նա­լու մա­սին։ Աւե­լին, երբ դպրո­ցում գեր­մա­ներէ­նի ու­սուցչու­հիս առա­ջար­կեց ըն­դունո­ւել Բրիւ­սո­վի անո­ւան լե­զուա­բանա­կան հա­մալ­սա­րան, կտրա­կանա­պէս հրա­ժարո­ւեցի, որով­հե­տեւ երա­զում էի հո­գեբան դառ­նալ։ Եւ դար­ձայ։ Բայց այնպէս ստա­ցուեց, որ ԵՊՀ-ում հո­գեբա­նու­թեան բաժ­նի բա­կալաւ­րիատն աւար­տե­լուց յե­տոյ ու­սումս չշա­րու­նա­կեցի մա­գիստրա­տու­րա­յում։ Եւ մինչ երա­զում էի յա­ջորդ տա­րի մա­գիստրա­տու­րա ըն­դունո­ւելու մա­սին, սկսե­ցի հե­տաքրքրո­ւել հա­յերէ­նի բար­բառնե­րի օտար բա­ռերով։ Ինչպէս յե­տոյ պար­զե­ցի՝ դրանք թուրքե­րէն եւ մա­սամբ նաեւ քրդե­րէն փո­խառու­թիւններ էին։ Աս­տի­ճանա­բար այնքան տա­րուե­ցի այդ «պե­ղումնե­րով», որ ամիս­ներ յե­տոյ ար­դէն թուրքե­րէնի «չդիպ­լո­մաւո­րուած մաս­նա­գետ» էի։

Որոշ ժա­մանակ անց ըն­դունո­ւեցի ԵՊՀ արե­ւելա­գիտու­թեան ֆա­կուլտե­տի թուրքա­գիտու­թեան բաժ­նի մա­գիստրա­տու­րա՝ օս­մա­նագի­տու­թիւն մաս­նա­գիտաց­մամբ։ Մա­գիստրա­տու­րա­յում սո­վորե­լու ըն­թացքում ստա­ցայ առա­ջին լուրջ թարգման­չա­կան պա­տուերս. թուրքե­րէնից հա­յերէն պի­տի թարգմա­նէի «Ezel» հե­ռուստա­սերիալի սցե­նարը, որը պի­տի նոր ֆիլ­մի հիմք դառ­նար։ Դա գրե­թէ 10 տա­րի առաջ էր։ Ինձ հա­մար դա հրա­շալի թարգմա­նական փորձ էր եւ կեն­դա­նի լե­զուի հետ առնչո­ւելու, լե­զուն իր բնա­կան դի­նամի­կայի մէջ ու­սումնա­սիրե­լու շատ լաւ հնա­րաւո­րու­թիւն։ Դրա­նից յե­տոյ սկսե­ցի աշ­խա­տել թարգման­չա­կան գրա­սենեակ­նե­րի, կայ­քե­րի հետ, կա­տարել իրա­ւաբա­նական եւ այլ ամե­նատար­բեր թարգմա­նու­թիւններ։ Այ­սօր ես ոչ միայն թուրքե­րէնի, այ­լեւ ռու­սե­րէնի եւ գեր­մա­ներէ­նի որա­կաւո­րուած թարգմա­նիչ եմ՝ նո­տարա­կան եւ դա­տաիրա­վական գոր­ծո­ղու­թիւննե­րին մաս­նակցե­լու իրա­ւունքով։

Թարգման­չա­կան աշ­խա­տան­քի ամ­բողջ ըն­թացքը կա­րելի՞ է հա­մարել այդ օտար լե­զուի էու­թիւնը, խոր­քը զգա­լու, այն անընդհատ պե­ղելու եւ բա­ցայայ­տե­լու կա­րողու­թեանը զու­գընթաց նաեւ այդ լե­զուն իր ողջ փայ­լով ի ցոյց դնել կա­րողա­նալը։

Այո, շատ գե­ղեցիկ էք նկա­րագ­րել։ Ես կ՚աւե­լաց­նէի միայն, որ այդ օտար լե­զուն հնա­րաւո­րինս լաւ զգա­լու եւ ճիշդ վե­րար­տադրե­լու հա­մար առա­ջին հեր­թին պէտք է ձգտել հա­մակար­գո­ւած եւ հա­րուստ գի­տելիք­ներ ու­նե­նալ սե­փական մայ­րե­նի լե­զուի վե­րաբե­րեալ, որով­հե­տեւ հնա­րաւոր չէ որե­ւէ օտար լե­զուի տի­րապե­տել աւե­լի լաւ, քան մայ­րե­նիին կամ աւե­լի գե­ղեցիկ տեքստեր ստեղ­ծել օտար լե­զուով, քան կա­րող ենք ստեղ­ծել մեր հա­րազատ լե­զուով։ Իսկ յե­տոյ պէտք է ար­դէն ան­դա­դար կա­տարե­լագոր­ծել օտար լե­զուի իմա­ցու­թիւնը, որով­հե­տեւ այդտեղ իրօք սահ­մաններ չկան։ Ան­գամ բուն թարգմա­նու­թեան գոր­ծընթա­ցը պի­տի դի­տար­կել որ­պէս ինչ-որ նոր բան սո­վորե­լու հնա­րաւո­րու­թիւն։ Յայտնի փաստ է՝ ոչ մի օտար լե­զուի եր­բեք չենք կա­րող կա­տարե­լապէս տի­րապե­տել, առա­ւել եւս, եթէ ինչ-որ պա­հի ընդհան­րա­պէս դա­դարենք հա­մալ­րել այդ լե­զուի մեր գի­տելիք­նե­րը։

Դուք թարգմա­նել էք Ժաք­լին Չե­լիքի «Զայ­րոյթի խրախ­ճանք»։ Է՞լ ինչ ստեղ­ծա­գոր­ծութիւններ էք թարգմա­նել կամ այս պա­հին ի՞նչ էք թարգմա­նում։

-«Զայ­րոյթի խրախ­ճանքից» առաջ մի փոք­րիկ էքսպե­րիմեն­տալ աշ­խա­տարա­նի ըն­թացքում հա­յերէն թարգմա­նուեց Պիր­կիւլ Օղու­զի «Հահ»-ը։ Ես գրքի 7 թարգմա­նիչ­նե­րից մէկն էի։ Դրա­նից յե­տոյ առա­ջարկ ստա­ցայ թարգմա­նելու Գա­րին Գա­րագաշ­լըի ման­կա­կան գրքե­րից մէ­կը։ Այն առայժմ չի հրա­տարա­կուել, բայց յու­սով եմ, որ ստի­պուած չենք լի­նի եր­կար սպա­սել։ Բա­ցի այդ, կան նաեւ մի քա­նի այլ գրքեր՝ եւ՚ ըն­թա­ցիկ, եւ՚ աւար­տո­ւած, որոնց մա­սին այս պա­հին դեռ խօ­սել չէի ցան­կա­նայ։ Բայց յա­ռաջի­կայ շա­բաթ­նե­րի ըն­թացքում, կար­ծում եմ, այդ գրքե­րից առ­նո­ւազն մէկ-եր­կուսը կը տպագ­րո­ւեն։ Շատ իւ­րա­յատուկ գրքեր են բո­լորն էլ, վստահ եմ, որ ըն­թերցող­նե­րին էլ շատ կը հե­տաքրքրեն։

Հա­մավա­րակը, պա­տերազ­մը եւ այդ օրե­րին աշ­խա­տան­քը, որը փո­խադ­րո­ւեց տնա­յին տի­րոյթ, ըն­տա­նեկան կեան­քի հետ ինչպէ՞ս կա­րողա­ցաք հա­մատե­ղել։ Մայ­րիկ թարգմա­նիչը... հա­մեղ հա­ցերն ու կար­կանդակ­նե­րը, Մի­քայէ­լի հետ կեան­քը՝ աշ­խարհից մե­կու­սա­ցած։

Հա­մավա­րակն իրա­կանում մեծ փո­փոխու­թիւն չմտցրեց իմ աշ­խա­տան­քա­յին կրա­ֆիքի մէջ, քա­նի որ թարգման­չութիւ­նը վեր­ջին հա­շուով նստա­կեաց աշ­խա­տանք է, եւ առանձնա­պէս մեծ կա­րեւո­րու­թիւն չու­նի, տա՞նն ես դու հա­մակարգչի առ­ջեւ նստած, թէ՞ աշ­խա­տավայ­րում։ Նոյ­նը չեմ կա­րող ասել, ի հար­կէ, պա­տերազ­մի մա­սին. ես միշտ սի­րել եմ բուն թարգմա­նու­թեան գոր­ծընթա­ցը, այն լե­զու­նե­րը, որոն­ցով աշ­խա­տում եմ, բայց պա­տերազ­մի ըն­թացքում հաս­կա­նալի պատ­ճառնե­րով չէի կա­րողա­նում ան­գամ մէկ տող թուրքե­րէն կար­դալ, թարգմա­նել՝ առա­ւել եւս... բա­ռերը հա­մարեա ֆի­զիկա­կան ցաւ էին պատ­ճա­ռում... Այդ ներ­քին կոնֆլիկ­տը իմ եւ մաս­նա­գիտու­թեանս մի­ջեւ դեռ մին­չեւ հի­մա էլ լիովին չի հար­թո­ւել...

Գա­լով որ­դուս՝ նա ծնո­ւած օրից իմ բո­լոր թարգման­չա­կան նա­խաձեռ­նութիւննե­րի ան­բա­ժան մասն է։ Նա ինձ հետ մաս­նակցել է գրա­կան թարգմա­նիչ­նե­րի մէկ շա­բաթեայ սե­մինա­րին, երբ դեռ երեք տա­րեկան չկար՝ գի­տական սե­մինա­րին իր յայտնո­ւելով առա­ջին պա­հին թե­թեւ շոկ առա­ջաց­նե­լով միւս մաս­նա­կից­նե­րի մօտ։ Նա նաեւ միշտ ու­ղեկցում է ինձ ամե­նուր, երբ բա­նաւոր թարգմա­նու­թեան հրա­ւէր եմ ու­նե­նում։ Դա կեն­սա­կերպ է դար­ձել ու որ­պէս դժո­ւարու­թիւն էլ չենք ըն­կա­լում։ Դէ իսկ հա­ցաբուլկե­ղէնի արար­ման գոր­ծընթա­ցը հրա­շալի մի­ջոց է՝ մի փոքր կտրո­ւելու գեր­լա­րուած մտա­ւոր աշ­խա­տան­քից։ Այս գոր­ծում ար­դէն իմ հիմ­նա­կան պա­տուի­րատուն Մի­քայէլն է։