Երբ կը պատրաստուինք օրացոյցի այլեւս յոգնաբեկ 2019 տարեթիւը անցեալին մէջ թողելու, ան իր հետ խլեց տարաւ պոլսահայ կրթական կեանքի շատ արժէքաւոր գործիչներէն մէկը եւս։ 23 Դեկտեմբեր երկուշաբթի մեծ անակնկալ մը եղաւ լսել բազմամեայ կրթական մշակ Փասքալ Թէօրէնլիի մահուան բօթը։ Հայոց լեզուի ուսուցման համար ամբողջ կեանքի ընթացքին մեծ կորովով գործած այս արժէքաւոր մշակը կնքեց իր մահկանացուն յետ կարճատեւ հիւանդութեան։ Փասքալ Թէօրէնլիի յիշատակը յարգելով հրաժեշտ կու տանք իր երբեմնի աշակերտներէն թերթիս խմբագրապետ Եդուարդ Տանձիկեանի տողերով։
«Ես վարդապետ չեմ»
ԵԴՈՒԱՐԴ ՏԱՆՁԻԿԵԱՆ
Մխիթարեանի նախակրթարանի բաժինը հազիւ աւարտած եւ անցած ենք միջնակարգի առաջին դասարանը։ Թէեւ դպրոցը նոյն դպրոցն է, բայց այս անգամ դասարանի փոփոխութեան հետ միասին կ՚ապրինք աստիճանակարգի փոփոխութիւն ալ։ Մինչ այդ մեր բոլոր ուսուցիչները կիներ էին։ Բացառութիւն էին վարդապետները, որոնք կը դասաւանդէին հայերէն եւ կրօնք։ Յիշեցնեմ թէ մեր վարժարանը կը պատկանէր Մխիթարեան միաբանութեան եւ աշակերտութեան մեծամասնութիւնը առաքելական ըլլալով հանդերձ դպրոցին մէջ կը տիրէր կաթողիկէ շունչ մը։ Մենք ալ որպէս աշակերտութիւն սովոր ենք այր անուն ըլլալով միայն ու միայն վարդապետները տեսնելու։ Հայր Գաբրիէլ, Հայր Սարգիս, Հայր Յակոբոս, Հայր Արիստակէս։ Մեզմէ իւրաքանչիւրը, երբ պիտի դիմէ ուսուցիչին մատը բարձրացնելով կը գոչէ վարդապետ եւ այս նոր դպրոցի նոր ուսուցիչը պարոն Փասքալ Թէօրէնլի ամէն անգամ բարկութեան շեշտը քիչ մը աւելի ընդգծուած կերպով կ՚առարկէ՝ «Ես վարդապետ չեմ»։
Յայտնի է, որ ան մեզի նախորդող աշակետներէն արդէն իսկ սովոր է այս դիւրիմացութեան։ Մենք ալ շուտով կը համակերպոինք այս նոր գիտելիքին եւ աւելի յստակ կը գիտակցինք մեր ուսուցիչի անունին՝ Պարոն Փասքալ։
Ճիշդ է որ խիստ ուսուցիչ մըն էր, բայց շուտով բոլորս համոզուած էինք հայերէնի հանդէպ իր բարձր գիտարկութեան։ Թերեւս շատ փայլուն աշակերտ չէի, բայց դասարանի միջինէն աւելի բարձր կէտի մը վրայ կը գտնուէի հայերէնի առումով։ Բացի լեզուի կանոններու մասին գիտելիքներէն, հայ գրականութեան հսկաներն ալ ճանչցանք իր միջոցաւ։ Պետրոս Դուրեանի կամ Դանիէլ Վարուժանի գրականութեան առանձնայատկութիւնները առաջին անգամ իրմէ է, որ լսեցինք։ Տարիներ անց, երբ Անգարայի մէջ հրատարակուող «Սոլֆասոլ» թերթի էջերուն ծանօթացայ իր կենսագրութեան, պարոն Փասքալը ալ աւելի կարեւոր կերպար մը ըլլալով ձեւաւորուեցաւ մտքիս մէջ։ «Պարոն Փասքալ 1951-1952 տարեթիւերուն երբ նախակրթարանի հինգերորդ դասարանի սան էր Անգարայէն տեղափոխուեցաւ Իսթանպուլ։ Եւ ապա միշտ հոն բնակեցաւ։ Աւարտեց Իսթանպուլի Համալսարանի Հոգեբանութեան բաժինը եւ սկսաւ արդէն գիշերօթիկ աշակերտներու հսկիչութեամբ սկսած ուսուցչութեան ասպարէզին։ Կրնաք կարծել թէ այս պայմաններու տակ Փասքալ Թէօրէնլիի կապը խզուած է Անգարայի հետ։ Մայրը արդէն մահացած էր, երբ ինք հազիւ երկու տարեկան էր։ Այժմ երբ հայրը, մօրեղբայրը, մօրաքոյրերը եւ վաղամեռիկ քոյրն ալ հեռացած են այս աշխարհէն, այլեւս կապ մը չէր ունենար Անգարայի հետ։ Բայց այդպէս չէր։ Ան իր ծննդավայր քաղաքի հետ կապը միշտ վառ պահեց եւ յաճախ այցելեց իր երբեմնի բարեկամներուն»։ Էմինէ Օնարան տակաւին տեղեկութիւններ կը փոխանցէ Փասքալ Թէօրէնլիի մանկութեան տարիներու Անգարայի մասին։ Այդ պատումներէն կը լսենք նաեւ Թէօրէնլիի Յակոբ Տիլաչարի հետ ծանօթութեան մասին հետաքրքրական մանրամասնութիւններ։
«Թուրքիոյ մէջ հայու ինքնութեամբ ապրելու պատճառ դարձած դժուարութիւնները ապրած, ասոր փոխարէն ալ ամբողջ կեանքը ուսուցչութեան ասպարէզին նուիրած հայերէնի մշակ մը ըլլալով հրաժեշտ կ՚առնէ այս աշխարհէն»։
Խաղաղ ննջէ պարոն Փասքալ եւ հողը թեթեր թող ըլլայ քու վրայ։
*
ՄԱՐՏԻՖ ՔՈՐՔՄԱԶ
Երկար տարիներ առաջ էր՝Անարատ Յղութիւն դպրոցը թրքերէն կը դասաւանդէի: Տղոց համարեայ բոլորն ալ վերջին տարիներուն գաւառէն գաղթած ընտանիքներու զաւակներ էին: Ոմանց ծնողքը քրտերէն կամ արաբերէնէ զատ լեզու չէին գիտեր: Շատ երջանիկ էի այդ աշակերտներուն հետ:
Տարեվերջի շրջանն էր' աւարտական դասարանի տղոց հարցուցի թէ երկրորդական բաժնի ուսման համար ո՞ր դպրոցը պիտի նախընտրեն: Զարմանալի կերպով ոչ մէկը նշեց մօտակայ, նոյն թաղի մէջ գտնուող Սահակեան վարժարանը: Զարմացած պատճառը հարցուցի, բոլորն ալ նոյն վախը խոստովանեցան: «Հոն Պարոն Փասքալը կայ, հերերնիս կ՚անիծէ» կ՚ըսէին տղաքը: Քիչ մըն ալ զիս տաճիկ տեսնելով, կ՚ըսէին թէ հայերէնի ոչ մէկ բանի պիտի ծառայէ:
Որոշեցի ծանօթանալ Պարոն Փասքալի հետ: Այցելեցի Սահակեան եւ պաշտօնակցիս յայտնեցի իմ ցանկութիւնը: Ընդառաջեց եւ իսկոյն իմաց տուաւ իրեն: Մօտ մէկ ժամ գլուխ գլխի զրուցեցինք իր հետ: Բարեկիրթ անձնաւորութիւն մը կար դիմացս: Շուտով նկատեցի թէ մայրենիի նկատմամբ սէր ու հաւատով քանի մը անգամ կը գերազանցեր զիս: Բառ առ բառ փոխանցեցի տղոց մտավախութիւնը: Բոլոր դիտարկութիւններուս տրամաբանական պատասխաններ տուաւ: Ի վերջոյ բերած օրինակով զիս բոլորովին զինաթափ ըրաւ:
«Եթէ հարցնէք, կը նկատէք թէ աշակերտները աւելի կը սոսկան թուաբանութենէ, քան հայերէնը: Բայց չեն կրնար պատկերացնէք ուսումը առանց թուաբանութեան: Գիտէր թուաբանութեան կարեւորութիւնը։ Դուք որպէս մայրենիին կարեւորութեան գիտակցող ուսուցիչ ինծի կ՚առաջարկէք թէ հայերէնը դասաւանդեմ զուարճալի ձեւով, ինչպէս օրինակ երաժշտութիւնը, մարմնամարզութիւնը կամ գծագրութիւնը։ Սա հակասակա՞ն չէ արդեօք»։ Աւելի վերջ բազմաթիւ անգամներ հանդիպեցանք իրարու, զրուցեցինք մեր հասարակական մտահոգութեան մայրենի լեզուներու կորուստի նիւթով։
Այսօր երբ կը լսեմ իր կորուստը կը սգամ ոչ միայն բարեկամի մը մահը, այլ մայրենի լեզուի պաշտպան զինուորի մը անդարձ վերացումը։
Հողը թեթեւ թող ըլլայ իր վրայ
