Պոլսի հայ համայնքի առջեւ ծառացած խնդիրներու, Թուրքիայի քաղաքական զարգացումներու եւ այլ թեմաներու շուրջ Ermenihaber.am-ը յատուկ հարցազրոյց է պատրաստել Թուրքիա լոյս տեսնող «Ակօս» հայկական շաբաթաթերթի հայերէն բաժնի խմբագիր, հայ համայնքի շրջանակներուն ճանաչուած հասարակական գործիչ Բագրատ Էսդուգեանի հետ։
ԳԷՈՐԳ ԿԱԼԼՈՇԵԱՆ
Պարոն Էսդուգեան, սկսենք պոլսահայ համայնքի խնդիրներից։ Ի՞նչ մարտահրաւէրներ ու հարցեր կան, որ շարունակում են մնալ օրակարգային եւ օրախնդիր։
Գլխաւոր խնդիրը կը շարունակէ մնալ պատրիարքի ընտրութիւնը։ Անոր հետ կապուած են նաեւ համայնքային հաստատութիւններու ընտրութեան խնդիրը, որովհետեւ այդ մարմինները նոր կանոնագրի պատրաստութեան պատճառաբանութիւնով երկար ժամանակէ ի վեր չեն կրնար ընտրութիւն իրականացնել։ Եւ այս մարմիններու թիւին կան նաեւ բաւականին լուրջ գումարներ տնօրինող հաստատութիւններ, հետեւաբար կարեւոր է անոնց՝ ընտրուած վարչութիւն ունենալը։ Աս ամենակարեւոր խնդիրն է։ Այս խնդրի կարգաւորումը կրնայ մեղմել նաեւ համայնքի մէջ տիրող պառակտման երեւոյթը։
Այսօր պառակտում կը տիրէ, որովհետեւ համայնքը չունի ընտրուած առաջնորդ, չունի վստահութիւն ներշնչող առաջնորդ եւ որու հետեւանքով կորսնցուցած է միասնականութիւնը։ Մենք այս ընտրութիւնները ապահովելով կրնանք վերաշահիլ եւ վերագտնել այդ միասնութիւնը։ Եւ այս առումով ալ կարեւոր է։ Բայց, անշուշտ, ուրիշ երեւոյթ ալ կայ. Թուրքիոյ հայութեան ընդհանուր խնդիրները ընդգծուած կերպով կապուած են երկրի սոցիալ-տնտեսական եւ քաղաքական համակարգի հետ։ Ան ալ մեզ վրայ ազդող երեւոյթ է։ Այսօր մէկ կողմէ Թուրքիան տնտեսական ճգնաժամի հետ դէմ յանդիման է, միւս կողմէ միջազգային քաղաքականութեան առումով զանազան երկրներու հետ խնդիրներ ունեցող երկրի վերածուած է։ Այդ բոլորէն անմասն չենք մնար նաեւ մենք։ Այսօր մի գուցէ Թուրքիան լաւ շփումներ ունի Ռուսաստանի հետ, կը փորձէ նաեւ լաւ շփումներ ունենալ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու եւ Մերձաւոր Արեւելքի տարածաշրջանի երկրներու հետ։ Սակայն այդ շփումներու արդիւնքը աւելի շատ թշնամութիւն եւ խնդիրներ ծնան քան լուծում։ Այսօր Եգիպտոսը Թուրքիային թշնամի երկիր դարձած է, Սիրիան, բնականաբար, թշնամի երկիր դարձած, Իրաքը՝ նոյնպէս։ Տարածաշրջանին Թուրքիան բաւականին դժուար իրավիճակի մէջ յայտնուած երկիր է։
Ռուսաստանի հետ Թուրքիայի ռազմատեխնիկական համագործակցութեան ակտիւացումը եւ յարաբերութիւնների ջերմացումը։ Ձեր կարծիքով ի՞նչ ռիսկեր են ստեղծում Հայաստանի համար։
Թուրքիան Հայաստանի դէմ միշտ որդեգրած է վանողական եւ մերժողական մօտեցում։ Անդին Ռուսաստանը Հայաստանի կարեւորագոյն դաշնակիցն է։ Բայց նոյն Ռուսաստանը միեւնոյն ժամանակ Ատրպէյճանին զէնք մատակարարող երկրներէն է։ Հետեւաբար մենք՝ հայերս, չենք կրնար անվերջ վստահիլ որեւէ գերտէրութեան եւ ստիպուած ենք միշտ մեր ինքնապաշտպանութիւնը ապահովելու ինքներս։ Որքան որ մեր երկիրը փոքր ըլլայ, որքան որ մեր ուժերը սահմանափակ ըլլան, առաջին հերթին պէտք է պատերազմէն խուսափինք, պատերազմի տեղի չտանք, բայց եթէ արդէն անհրաժեշտութիւն դառնայ եւ պատերազմը անխուսափելի ըլլայ, մենք արդէն ապացուցած ենք, որ պատերազմէն վախեցող չենք։ Այնուամենայնիւ, պատերազմը մարդկութեան դէմ յանցագործութիւն է, եւ մենք մինչեւ հարկադրուած չըլլանք պատերազմի ուղին պէտք չէ ընտրենք։ Բայց մեր անվտանգութիւնն ալ չենք կրնար վստահել որեւէ մէկուն. մենք ենք, որ պէտք է ապահովենք այդ։
Բացի աւանդական հայ համայնքից գիտենք, որ գոյութիւն ունի նաեւ հայաստանցիների խնդիրը։ Առարկայական լուրջ վտանգներ տեսնու՞մ էք Թուրքիայում հայաստանցիների հետագայ ճակատագրի հետ կապուած։
Անոնցմէ շատերը վերջին երկու տարուայ զարգացումներէն ետք սկսած են մտածել հայրենիք վերադառնալու մասին, բայց կայ նաեւ մի զանգուած, որը փոքրաթիւ չէ եւ մտադիր չէ վերադառնալ։ Կը փորձեն ամէն գնով մնալ Թուրքիա, որովհետեւ իրենց ունեցած փորձով Թուրքիոյ մէջ աւելի հեշտ է աշխատանք ճարել։ Այդպիսիք կ՚ուզեն շարունակել ապրիլ եւ աշխատիլ Թուրքիա։ Որքան ժամանակ, որ օրինական կարգավիճակ չունին, անոնք միշտ այդ վտանգը իրենց մաշկի վրայ զգալու են, որ կարող է պետութեան քաղաքականութիւնը փոխուիլ եւ իրենց գոյութիւնը Թուրքիոյ մէջ վերջ գտնել։ Սա իրենց համար, անշուշտ, մտատանջութիւն է, լուրջ մտահոգութիւն եւ միշտ ալ կայ նման հաւանականութիւն։ Օրինակ՝ սիրիացի փախստականները «հրաւիրուած էին» կարծէք թէ Թուրքիա, բայց հիմա անոնք կ՚որսան եւ ետ կ՚ուղարկեն Սիրիա, նոյնիսկ այն վայրերը, որտեղ դեռ կը շարունակուին պատերազմական գործողութիւնները։ Հայաստանցիներու մի մասի համար գլխաւոր վտանգը Թուրքիայէն վտարուիլն է։ Անոնք խառն ամուսնութիւններու, իրենց սերունդներու հայ մնալ-չմնալու ռիսկերը հաշուի առած են, որ կ՚ուզեն շարունակել Թուրքիա ապրիլ։
Վերջերս նկատելի է Հայաստանի քաղաքացիութեան համար դիմումներու աճի միտում։ Այսինքն Թուրքիայի հայերը բաւականին շատ են դիմում Հայաստանի քաղաքացիութիւն ստանալու համար։ Ինչո՞վ էք դա պայմանաւորում։
Անշուշտ ապահովութեան գործօնը պէտք է նկատի առնենք, մանաւանդ որ Մերձաւոր Արեւելքի հայ սփիւռքը շատ մեծ դասեր քաղեց Հալէպի մէջ տեղի ունեցածէն։ Հալէպը մեր կայացած համայնքներէն մէկն էր՝ շատ լաւ կազմակերպուած համայնք մը, որն այսօր գրեթէ գոյութիւն չունի պատերազմի բերումով։ Սա բոլորի համար շատ տպաւորիչ օրինակ հանդիսացաւ եւ այդ առումով բացառութիւն չեն նաեւ պոլսահայերը։ Մէկ այլ գործօն ալ կայ. ոմանք համոզուած են, որ տիրանալով Հայաստանի Հանրապետութեան անձնագրին՝ աւելի հեշտ առանց վիզայի հետագայում կը կարողանան ճամբորդել դէպի եւրոպական երկիրներ։ Միգուցէ այդ ալ գործօն մըն է։ Բայց կայ նաեւ մի զանգուած, որու մասն եմ կազմում ես ինքս, իմ ամբողջ ընտանիքով եւ ընկերական լայն շրջանակով, մեզ համար ուղղակի հպարտութիւն է Հայաստանի քաղաքացի դառնալը եւ Հայաստանի հետ աւելի օրկանիք կապ ունենալը, աւելի ուղղակիօրէն քաղաքացիութեան գծով Հայաստանի հետ կապուած ըլլալը մեզ համար ուրախութիւն է եւ պատիւ։
Վերադառնանք այս տարի սպասուելիք թերեւս ամենակարեւոր իրադարձութեանը՝ Պոլսոյ Հայոց պատրիարքի ընտրութիւններուն։ Ինչպիսի՞ խմորումներ են տեղի ունենում այդ հարցի շուրջ համայնքում։ Ընդհանրապէս համայնքի ներսում ի՞նչ են խօսում, ի՞նչ ակնկալիքներ կան։
Տարբեր զանգուածներ տարբեր մտավախութիւններ ունին։ Նախ այս պահին յստակ կայ դեռ երկու թեկնածու, մէկը՝ Արամ արքեպիսկոպոս Աթեշեանը, միւսը՝ Սահակ եպիսկոպոս Մաշալեանը։ Անոնք երկուքն ալ ունին իրենց համակիրներու շրջանակը, բայց կայ աւելի մեծ զանգուած, որ անոնց երկուքին ալ դէմ է եւ կը փնտռէ երրորդ անուն։ Այդ ուղղութեամբ աշխատանքներ կը տարուին եւ գաղտնիք չէ, որ այդ երրորդ անունն ալ այս պահուն արդէն յստակ դարձած է յանձին Սեպուհ Սրբազան Չուլճեանի։ Սեպուհ Սրբազան Չուլճեանին համակրող կարեւոր զանգուած մը կայ եւ ներկայ պահուն այս երեք անուններն են, որ յստակ կ՚երեւան։ Հետեւաբար կրնանք խօսիլ դեռ միայն այս երեք անուններու շուրջ։ Մի գուցէ չորրորդ անունն ալ Գարեգին արքեպիսկոպոս Պէքճիեանն է, որ մինչ այդ ընտրուած էր որպէս տեղապահ եւ բացառուած չէ, որ ան ալ կ՚առաջադրէ իր թեկնածութիւնը։
