Նախապէս կրկնակի անգամ նշած էինք թէ ծննդեան 150-ամեակի յոբելենական տարեդարձի առթիւ ընդմիշտ պիտի անդրադառնանք հայ ժողովուրդի երկու հսկաներուն՝ Կոմիտաս վարդապետի եւ Յովհաննէս Թումանեանի մասին գրուածներուն։ Այդ ծիրէն ներս մեր ընթերցողներուն ուշադրութեան կը յանձնենք «Առաւօտ» թերթի մէջ լոյս տեսած սոյն գրութիւնը։
ԳՈՀԱՐ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
Ճանչցուած խմբավարը կը կարծէ, որ այդ պետական քաղաքականութիւն պէտք է ըլլայ։ Քանի որ տարին կոմիտասեան է, «Առաւօտը» Հայաստանի պետական քամերային երգչախմբի գեղարուեստական ղեկավար եւ գլխաւոր դիրիժոր Ռոբերտ Մլքէեանէն հետաքրքրուեց, թէ երգչախումբը ի՞նչ ձեռնարկներ ունի այդ համատեքստի մէջ։ «Մեզ համար կոմիտասեան տարի հասկացութիւն չկայ, որովհետեւ Կամերային երգչախումբը իր ամբողջ գործունէութեան ընթացքին զբաղուած է Կոմիտաս երգելով, ինչը ինքնանպատակ չէ. մենք ունինք կոմպոզիտոր, որը համաշխարհային կոմպոզիտորական արուեստի համար արժէք մըն է՝ ամենամեծերու հետ հաւասար, նկատի ունիմ երկրագնդի վրայ գոյութիւն ունեցող այնպիսի մեծ կոմպոզիտորներ, որոնց թուին են։՝ Պախը, Մոցարտը……Մեր Կոմիտասը կանգնած է անոնց կողքին, եւ որեւէ կերպ չենք կրնար անոր թերագնահատել», նշեց մաեստրոն։ Անոր խօսքերով՝ Կոմիտասի երաժշտութիւնը սորված ենք Հայաստանին մատուցել ժողովրդին, բայց արդեօք աշխարհի մէջ գիտե՞ն Կոմիտասին. «Իմ պատկերացումով, Կոմիտասին դուրսը ընդհանրապէս չգիտեն։ Երբ տեղ մը կ՚երթանք, տեղ մը կ՚երգենք, հիացումի պահեր կը պարգեւենք, կը հարցնեն՝ ո՞վ է այս հրաշք կոմպոզիտորը։ Օտարազգի ունկնդիրը հիանում է, բայց չգիտէ, թէ ով է Կոմիտասը»։ Երբ մաեստրոյին յիշեցուցինք, որ տարիներ առաջ Ֆրանսիայի մէջ ոչ հայ ունկնդիրը իրենց կատարմամբ յոտնկայս մի քանի ժամ Կոմիտաս է ըմբոշխնել, Ռոբերտ Մլքէեանը փաստեց, որ իսկապէս Կոմիտասի 140-ամեակի ժամանակ 1000 ֆրանսիացի ունկնդիր անընդհատ չի թողած բեմէն իջնել. «Մենք երկու ժամէն աւելի երգած ենք հոգեւոր եւ աշխարհիկ Կոմիտաս։ Մենք ազգովին խնդիր ունինք՝ մեր միակ արտահանուող արժէքը երաժշտութեան մէջ խմբերգային արուեստն է՝ Կոմիտասի կողմէն գրուած, ինչը տարին մէկ անգամ մէկ-երկու կոլեկտիվ կը կարողանայ որեւէ երկրի մէջ ներկայացնել։ Մինչդեռ, այդ պէտք է ուրիշ կերպ ըլլար»։ Ռոբերտ Մլքէեանը համոզուած է, որ Կոմիտասի հետ կապուած ալ պէտք է ըլլայ նոյն աժիոտաժը, ինչպէս Վիեննա Մոցարտի շուրջ է. «Ամէն տարի զբօսաշրջիկները ամբողջ աշխարհէն կը մեկնեն Վիեննա՝ Մոցարտի մէկամսեակին մասնակցելու։ Սկսած կենցաղային բաներէն՝ իրենց շապիկներէն, պաղպաղակներէն, հեռուստացոյցներէն, տաքսիի վարորդէն՝ Մոցարտով կ՚ապրին՝ ամբողջ աշխարհին ի ցոյց։ Իրենք ասոր հետ չեն ըսեր, որ մեր Մոցարտն ուրիշ է։ Իրենք ուղղակի ամբողջ աշխարհին կ՚ըսեն, որ Մոցարտը համամարդկային կոմպոզիտոր է, եւ իրեն Վիեննան ծնած է։ Այդ մարդիկ անոր հետ կը հպարտանան։ Իսկ մենք կը հպարտանա՞նք Կոմիտասով նոյն կերպ։ Ես շատ մեծ կասկածներ ունիմ։ Երաժշտական կոլեկտիվները, որոնք այդ երաժշտութիւնով զբաղուած են, կը փորձեն փրոփականտել Կոմիտաս, մեզ մօտ աւելի շատ, քան դուրսը։ 200 երկրներու առկայութեան դէպքին տարին մի անգամ ինչ-որ համերգասրահի մէջ քանի մը կտոր երգելը կը նշանակէ, որ իրապէս չենք կարողանար Կոմիտաս փրոփականտել աշխարհով մէկ, բայց ինքը հաւասար է մեծ կոմպոզիտորներուն։ Իսկ ինչո՞ւ է հաւասար, որովհետեւ ստեղծեց հայ դասական կոմպոզիտորական դպրոց, իր միջոցով ստեղծուեցաւ հայկական կոմպոզիտորական դպրոցը, որովհետեւ մեր կոմիտասեան երաժշտութիւն երգելու ատեն՝ ամբողջ աշխարհը կ՚ընկալէ, որ սա դասական երաժշտութիւն է, բայց ինչո՞ւ նման չէ ամբողջ աշխարհի մնացած դասական երաժշտութեանը։ Կոմիտասեան երաժշտութիւնը կը տարբերուի, լրիւ ուրիշ բան է, իր լեզուն, իր պոլիֆոնիան միանշանակ կը տարբերուի։ Կոմիտասը ստեղծած է առանձին կոմպոզիտորական դպրոց, որն աշխարհի հետ կը մրցէ, եւ երկրագնդի վրայ միայն փոքրիկ Հայաստանը ունի այսպիսի հնարաւորութիւն։ Կողքի այն ազգերը, որոնք կ՚երգեն բազմաձայն, չունին այդպիսի դպրոց։ Վրացին ունի քանի մը ձայնով երգելու ունակութիւն, բայց դա երբեք չի դառնար արժէք՝ համաշխարհային դասական արուեստի մէջ, իսկ մեր Կոմիտասն ինքնին արժէք է։ Անոր համար կ՚ըսեմ, որ մենք միայն այս տարի չէ, որ պէտք է Կոմիտասով ապրինք։ Այս տարի, սակայն, չափէն շատ Կոմիտաս կ՚երգենք, ուղղակի անոր ալ գումարուած է Մանսուրեան-Ամիրխանեան 80-ամեակը, եւ մեր տարին դարձած է 90 տոկոսով հայ խմբերգային երաժշտութեան տարի, ինչի համար ուրախ եմ։ Կոմիտաս կը շարունակենք երգել, դեռ կ՚երգենք Ֆիլհարմոնիայի մէջ, Մոսկուա, Փարիզ, Երեւան, նաեւ հիւրախաղեր կ՚ըլլան ողջ Հայաստանով մէկ։ Միւս տարի ըլլալու է Կոմիտասի 151-ամեակը, բայց կրկին նոյն ձեւով աշխատելու ենք։ Կոմիտասը մեր երգչախմբի տարբերանշանն է։ Մեզ համար Կոմիտասը համար մէկն է։ Արդէն 5-6 համերգ տրուած է՝ եւ բացօթեայ եւ փակ դահլիճներուն մէջ։ Ամենաքիչ տոկոսը կը գրաւեն դրսի համերգները, որի համար սարսափելի կը ցաւիմ։ Տա Աստուած, մեր երկիրը ոտքի կանգնի, քիչ մըն ալ խելքի գայ։ Ես քաղաքականութենէ հեռու մարդ եմ, կը կարծեմ, որ պէտք է գիտակցին, որ երբ տնտեսութեան մասին կը խօսին, նոր տեխնոլոգիաներու, կ՚ըսեն՝ երկիրը գերզարգացման ճանապարհով կը տանին եւ այլն, այդ քիչ մը ժպիտ կ՚առաջացնէ, քանի որ Հայաստանը գերտեխնոլոգիաներով հարուստ, յագեցած կայսրութիւններու մէջ չի կարող դառնալ լիտեր։ Հայաստանը միայն մի բան ունի ցոյց տալու աշխարհին, այդ մշակոյթն է։ Կրնաս լաւ ցոյց տալ, ուրեմն կը դառնաս Վիեննայի նման։ Աւստրիան կեանքին չի ըսեր՝ մենք տեխնոլոգիաներով յագեցած երկիր ենք, Վիեննան կ՚ըսէ՝ մենք Մոցարտ ծնել ենք, դուք կարո՞ղ էք ծնել։ Ես ալ կ՚ըսեմ՝ մենք Կոմիտաս ծնել ենք, համաշխարհային խմբերգային երաժշտութեան մէջ համար մէկ մարդ ծնել ենք, դուք կարո՞ղ էք։ Այդ քարոզէք, փող դրէք, ներդրում ըրէք, հայ արուեստը տարածէք ու ճանաչեցրէք աշխարհին։ Ասոր մասին շատ լուրջ պէտք է մտածուի։ Ես երկրի ղեկավար չեմ, միայնակ չեմ կրնար ընել։ Ես կը հասկնամ, որ շատ անարդարաբար մեր հանճարեղ արուեստագէտի հանճարեղ երաժշտութիւնը չի լսուիր»։ Մաեստրոն եւս մէկ բան փաստեց. «Մարդկանց մօտ թիւր կարծիք կայ, որ եթէ կը վերցնեն որեւէ մեղեդի, որն ի սկզբանէ ժողովրդական է, կը մշակեն, դրա կողքին պէտք է գրեն «Կոմիտաս, «Հով արէք սարեր ջան», մշակումը՝ դիցուք Համբարձում Համբարձումեանի»։ Կոմիտասն այդ երգն արդէն մշակած է, եթէ մշակուած երգը կը վերցնէք, կ՚աղաւաղէք, աւելի լաւ է Կոմիտասի անունը չգրէք, միայն ձերը գրէք, թէ չէ երբեմն այնպիսի մշակումներու կը հանդիպես, որ ուղղակի սարսափելի են»։
