ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
oksana.karapetian@gmail.com
Զատկին՝ Ս. Յարութեան տօնին նախորդող կիրակի կը նշուի Ծաղկազարդը (Ծառզարդար, Զարզարդար, Ծըռըզարդար, Ծառկատրունք, Ծառզարդուօր, Ճորճարդոր)։ Հայ Եկեղեցին այն կը տօնէ ի յիշատակումն Քրիստոսի՝ Երուսաղէմ յաղթական մուտքի։
Գարեգին Բ. Կաթողիկոսի տնօրինութեամբ այն հռչակուել է մանուկների օրհնութեան օր, այդու Ծաղկազարդին՝ այս տարի Ապրիլի 14-ին, եկեղեցիներում կը կատարուի Մանուկների օրհնութեան կարգ։
Ծաղկազարդը կը խորհրդանշէ նաեւ արարչութեան առաջին օրը, երբ Աստուած արարեց երկինքն ու երկիրը եւ լոյսը տարանջատեց խաւարէն։ Այն նաեւ կը խորհրդանշէ առաջին ժամանակաշրջանը, երբ երկիրը պատուեց ծաղկունքով ու ծառեր աճեցին ամենուր եւ Ադամն ու Եւան ուրախացան Դրախտում։
Ծաղկազարդի նախօրէին նախատօնակ է՝ կը բացուեն խորանի վարագոյրները, եւ տօնական Պատարագը կը մատուցուի արդէն բաց վարագոյրներով։
Ծաղկազարդի առաւօտեան եկեղեցիներում կ՚օրհնեն ձիթենի եւ ուռենի ոստեր եւ կը բաժանեն ժամաւորներուն։ Ոստերը խորհրդանիշն են հեթանոսներու, որք պտղաբերեցին միայն Քրիստոսին ընծայուելէ ետք, ոստերի փափկութիւնը Քրիստոսի հետեւորդներու խոնարհութիւնը կը մատնանշէ, իսկ ուռենի ճիւղերը մեր ընծաներն են Տիրոջը։
Երբ կու գար քահանան ու կը հնչէր եկեղեցու ձայնը, ժամաւորները կը ժողվուէին եկեղեցում, ձեռքերին՝ ուռենի ճիւղեր, ճիւղերին՝ քանի մը հատ մոմեր վառած, որոնց մեղմիկ լոյսերու ներքոյ կէսգիշերին կը սկսէր ոստերն օրհնելու դիւթական ծէսը։
Գիշերուայ այդ ծէսի պահին նոյն իսկ նշանադրութիւններ կը կազմակերպէին։ Փեսացուի մայրը ուռենի ճիւղերին վառուող ամենահաստ մոմի վրայ մատանի կ՚անցնէր ու այդ մոմը կը յանձնէր հարսնացուին։ Հարսնացուն կը վերցնէր այդ մոմը եւ այլեւս նշանուած կը համարուէր։
Օրհնուած ուռը խնոցի, կաթի մէջ կը ձգէին, որ առատ ըլլար, ճիւղերով կը խփէին սրան նրան՝ ըսելով «Քամու տեղ, սրտի դեղ», որպէսզի հիւանդութիւնները փարատուէին։
Երեխաները, օրհնուած ուռի ճիւղերը ձեռներն առած եւ փայտեայ «կարկաչա»-ները պտըտեցնելով, աղմուկ-աղաղակ հանելով, տնէ տուն կը շրջէին ու կ՚երգէին Ծառզարդարի երգերը, անուշեղէն ու ձու կը հաւքէին, որոնք Զատկի սեղանի համար էին, որմէ ետք կը սկսէին ծաղկազարդեան խաղերը։
«Ծառզարդար, ծառին զարդար,
Խունգ առէք, խունգ ծխեցէք,
Սեւ հաւէն հաւկիթ կ՚ուզեմ,
Կարմիր կովէն եղ կ՚ուզեմ.
Վէվ օր տայ՝ շէն մնայ։
Վէվ օր չտայ՝ չոր չորնայ»։
Ծաղկազարդին Քեսապում եօթ անուշաբոյր ծաղիկներ ու խոտեր կը դնէին ջրի մէջ, այն ողջ գիշեր պիտի մնար աստղալից երկնի տակ եւ զօրանար աստղաց կրակով այս ջուրը «Յութնիւս» կը կոչուէր եւ դրանով պիտի լուացուէին առաւօտեան։ Նաեւ լաթի կտորին եօթ շար շուլալ կար կ՚ընէին, թելերը ծայրին եօթ անգամ կապ կը գցէին եւ կտորը կը նետէին պարտէզը։ Շարուրում գոյնզգոյն թելերով կը զարդարէին ծառերը՝ որպէս իրենց փափաքի կատարման նշան։
Ծաղկազարդի գեղեցիկ ծէսերէն է Նար-Նուրի տիկնիկի ծէսը։ Տիկնիկը կը ստեղծէին կնոջ կերպարանքով, սպիտակամաշկ, աչք- ունքով, քիթ-բերանով, պսպղուն ուլունքներով, երփներանգ գօտի կը կապէին, որ կակնարկէ ծիածանը ի նշան անձրեւի, գլխին ծաղիկներ կամ ծաղկեպսակ կը դնէին։
Այս տիկնիկը խնկարկումներով, ծիսական երգ ու պարով տնէ տուն, թաղէ թաղ կը շրջեցնէին, ամեն տնէն եւ ամենուր թափորի վրայ ջուր կը ցօղային գարուն էր եկել եւ բարեբեր անձրեւ կանչելու, առատ ջուր ունենալու ժամանակն էր։
Ակնյայտ է, որ անձրեւ կանչելու այս ծէսը վաղնջական ժամանակներէն կու գայ, ուստի շատերը ենթադրած են, որ տիկնիկը հին ժամանակներում գուցէ անձրեւի Աստուածուհի եղած է կամ ջրերի Նար հին Աստուածուհու պաշտամունքի մնացուկն է։ Տարբեր ազգագաւառներում տարբեր անուններով է յայտնի՝ Նար, Նուրի, Հուրի, Չիչի-մամա, Ճիճի-մամա, Խուճկուրուրիկ։
Պարտիզակցին, ընդհանրապէս, կարծիք յայտնած է, որ Ծաղկազարդը ջրի աստուածուհի Նար-Նուրիի տօնն է։ Որպէս Թերափ կը ներկայացներ նրան, թերափ կը կոչուին առտնին փոքրիկ աստուածութիւնները։
Ցօղն ու շաղը, անձրեւի պաղ կաթիլներն են նրա արցունքները։ Եւ երբ երաշտի ժամանակ մարդ կամ անասուն կը տառապէն, գթասիրտ Թերափը կարտասուի, եւ նրա արցունքէն կը ծլեն-ծաղկեն ծառ ու ծաղիկ, սարերի լանջերը կը պատուեն մուգ կանաչով եւ ծառերի ճիւղերին կ՚երեւան առաջին բողբոջները։
