ՄԵԾ ՊԱՀՔԻ ՉԱՐԽԱՓԱՆ ԵՒ ԲԱՐԵԲԵՐ ԾԷՍԵՐԸ

ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ

oksana.karapetian@gmail.com

Մեծ Պահ­­քի հէնց առա­­ջին օրը Բա­­րեկեն­­դա­­­նէն մնա­­ցած մոխ­­րաջրով կը լո­­ւանա­­յին պղնձէ ամա­­նեղէ­­նը, կը սրբէին տան, բա­­կի, գո­­մի, մա­­ռանի բո­­լոր ան­­կիւննե­­րը, թոն­­րի բե­­րանը, ապա կը լո­­ղանա­­յին, ետ­­քը կը բա­­ցէին տան դռներն ու եր­­դի­­­կը, կ՚առ­­նէին աւե­­լը, լա­­թը, ձո­­ղը եւ դուրս կը վռնտէին ձմրա­­նը տանն ու մա­­ռանում ապաս­­տա­­­նած բո­­լոր չար ոգի­­ներուն՝ շվոտ­­նե­­­րուն, մեզ­­մէ աղէկ­­նե­­­րուն, ալ­­քե­­­րին, ղա­­րա խոն­­ջո­­­լոզ­­նե­­­րին։

Կը վռնտէին նաեւ Ու­­տիս տա­­տին եւ ներս կը հրա­­ւիրէին Պա­­սը հսկող Պաս պա­­պին, Ակ­­լա­­­տիզին՝ իր օգ­­նա­­­կան ոգի­­ներ Քե­­պեպ­­ճօղլու եւ Փախ­­լա­­­ճօղ­­լու հետ, որոնցմէ առա­­ջինը կը հսկեր Ու­­տի­­­սի վրայ, երկրոր­­դը՝ պա­­սը լու­­ծող երե­­խանե­­րի վրայ…

Մի­­ջին­­քին կը վռնտէին պու­­պուշիկ­­նե­­­րին,․սրանք նոյն պէս ձմռա­­նը տան այ­­լե­­­ւայլ ան­­կիւննե­­րում, մա­­ռանում, մութ գո­­մի մէջ թաք­­նո­­­ւած ոգի­­ներ էին՝ «գանգրա­­հեր, փոք­­րիկ սա­­տանա­­յաճ­­տե­­­ր»։ Տան­­տիկնայք թո­­նիրը խառ­­նե­­­լու եր­­կար մրոտ փայ­­տով խա­­չեր կը նախ­­շէին տան ամէն ան­­կիւնին՝ ըսե­­լով «Պու­­պուշի՛կ, դուրս, Պու­­պուշի՛կ, դուրս», եւ սրանք կը թող­­նէին, կը փախ­­չէին։

Տու­­նը մաք­­րե­­­լէ ետք տիկ­­նայք ձո­­ղի ծայ­­րին բամ­­բա­­­կի կամ լա­­թի կտոր կը կա­­պէին, կը թա­­թախէին ալիւ­­րի մէջ, ապա դրա­­նով կը նախ­­շէին սեւ մրով պա­­տուած տան առաս­­տա­­­ղը, այնպէս որ աստղա­­զարդ եր­­կինք կը յի­­շեց­­նէր, սիւ­­նե­­­րին «ս» նշա­­նով բամ­­բա­­­կէ պատ­­րոյգներ կը խփէին, որ­­պէսզի հա­­ւերը այդչափ ճտեր ու­­նե­­­նան։

Նոյն մաք­­րութիւ­­նը հարկ էր հաս­­տա­­­տիլ նաեւ բա­­րեկա­­մական յա­­րաբե­­րու­­թիւննե­­րում. Պահ­­քի հէնց առա­­ջին օրը միջ­­նորդնե­­րը գոր­­ծի կը դնէին իրենց ողջ ու­­նա­­­կու­­թիւնը՝ հաշ­­տեցնե­­լու գծուած բա­­րեկամ­­նե­­­րին, հա­­րեւան­­նե­­­րին, հա­­րազատ­­նե­­­րին եւ նոյն իսկ թշնա­­մինե­­րին։ Հա­­կառակ դէպ­­քում ան­­հաշտ մար­­դիկ իրա­­ւունք չու­­նէին Պահ­­քի աւար­­տին հա­­ղոր­­դութիւն ստա­­նալ։

Մեծ Պա­­սի առա­­ջին օրը պար­­տա­­­դիր էր եկե­­ղեցի մտնել եւ երե­­ւալ հրեշ­­տակնե­­րու աչ­­քին, որով­­հե­­­տեւ հրեշ­­տակնե­­րը այդ օրը եկե­­ղեցի չայ­­ցե­­­լած­­նե­­­րուն հա­­ւատա­­ցեալ չէին հա­­մարեր։

Լո­­ռեցի­­ները Պահ­­քի առա­­ջին օրը աղանձ կու­­տէին, որ­­պէսզի պա­­սի ըն­­թացքին բե­­րան­­նե­­­րը չհո­­տի եւ շրթունքնե­­րը չճա­­քի։

Աւա­­նակին թամ­­քած, երե­­սը մրո­­տած կին մը, ով կը խորհրդան­­շեր Մեծ Պա­­սը, թա­­ղէ թաղ կը շրջեց­­նէին, որ­­պէսզի Մեծ Պա­­սը ան­­փորձանք անցնի։

Նո­­րահարսներն առա­­ջին ան­­գամ ջրի կեր­­թա­­­յին եւ դառ­­նա­­­լիս քա­­նի մը հատ չո­­րացած ճիւ­­ղեր կը բե­­րէին, որ «դով­­լա­­­թի չո­­փեր» կը կո­­չուէին․ դրանք մին­­չեւ ամառ կը պա­­հէին եւ կա­­թը եփե­­լիս կը նե­­տէին կրա­­կը, որ­­պէսզի կա­­թը միշտ առատ ըլ­­լար։ Սի­­սիանի հարսնե­­րը քա­­րեր կը բե­­րէին եւ տան ան­­կիւննե­­րում կը շա­­րէին, աթար թխող հարսներն ալ եօթ հատ աթար կը պատ­­րաստէին եւ գո­­մի ներ­­սի պա­­տին կը խփէին։ Ապա կը նո­­րոգէին կրա­­կը եւ կաշ­­խա­­­տէին այնպէս անել, որ այն մինչ Պա­­սի աւար­­տը չմա­­րէր։

Նա­­նը տան փոք­­րե­­­րի հետ «եղ հա­­նել»-ու ծէ­­սը կը կա­­տարեր․ տա­­նիքէն ճլոր­­թի կը կա­­խէին, քա­­նի մը երե­­խաներ ճո­­ճելէ ետ­­քը կը նստեց­­նէին տա­­տին՝ քար մը գո­­գին։ Ճլոր­­թին կո­­լորէին եւ կը ձգէին, թո­­կի ոլոր­­քը դադ­­րե­­­լու ետք նա­­նը իր գո­­գի քա­­րը ցած կը նե­­տէր՝ ար­­տա­­­սանե­­լով «այսքան իւղ ինձ» խօս­­քե­­­րը։ Հարսներն ան­­մի­­­ջապէս քա­­րը գո­­գը կը վե­­րադարձնէին, նո­­րէն կը պտտէին ճլոր­­թին, նա­­նը կրկին քա­­րը կը նե­­տէր՝ այս ան­­գամ «այսքան իւղ այ­­սինչ հար­­սիս» ասե­­լով։ Սա կը շա­­րու­­նա­­­կուէր այնքան ժա­­մանակ, մինչ բո­­լոր հարսնե­­րը կը ստա­­նային իրենց բա­­ժին իւ­­ղը։

Ըն­­դունո­­ւած էր առա­­ջին կամ երկրորդ շա­­բաթը «կի­­րակի» պա­­հել, այ­­սինքն՝ որո­­շակի աշ­­խա­­­տանքնե­­րէ զերծ մնալ, օրի­­նակ՝ եր­­կուշաբ­­թի «կրա­­կի կի­­րակի» էր՝ կրա­­կի հետ գործ չէին ու­­նե­­­նար, այ­­լա­­­պէս տու­­նը կամ իրե­­րը կը վա­­ռէին, երեք­­շաբթի «ջրի կի­­րակի» էր, չո­­րեք­­շաբթի՝ «մկան կի­­րակի», «մկնոց»՝ այդ օրը աշ­­խա­­­տող­­նե­­­րու հաս­­կը մու­­կը կը կտրեր, ցո­­րենը կ՚ու­­տէր, շա­­բաթ «թա­­լալո­­սի կի­­րակի» էր, իմա՝ աշ­­խա­­­տողը կը թալ­­կա­­­նար՝ ու­­շագնաց կ՚ըլ­­լար։ Տար­­բեր շրջան­­նե­­­րում տար­­բեր «կի­­րակի»-ներ կա­­յին՝ «ճանչնոց», «գա­­լիք», «անէծք մօր», «գայլ կե­­րածի եւ կա­­տաղած շան», «սել (հե­­ղեղ) տա­­րածի», «կայ­­ծակ խփա­­ծի», «գայ­­լի տօն», «մկնա­­տօն» եւ այլն։

Էրզրու­­մում նոր թխո­­ւած հա­­ցը եր­­դի­­­կէն ցած կը ձգէին՝ ըսե­­լով․«Ո՛վ տաք հաց, դու առ Աս­­տո­­­ւած ել­­նես, այս ցաւն ու զո­­ռը մեր տնէն-տե­­ղէն վե­­րաց­­նես։ Ո՛վ տաք հա­­ցի պա­­հապան հրեշ­­տակներ, լսե­­ցէ՛ք, առ Աս­­տո­­­ւած միջ­­նորդ եղէ՛ք»։

Վա­­նում Մի­­ջին­­քի օրը ամու­­րի մար­­դիկ կեր­­թա­­­յին ցո­­րենի՝ դե­­ռեւս ձիւ­­նա­­­պատ, բայց ար­­դէն կա­­նաչա­­զարդ դաշ­­տե­­­րը եւ կ՚աւե­­տէին գար­­նան գա­­լուստը՝ «Աշ­­խարհն լոյս տա­­լու եկո­­ղը թո՛ղ քեզ ալ լիու­­թիւն տայ» խօս­­քե­­­րով։

Չար­­խա­­­փան ծէ­­սերը յատ­­կա­­­պէս շատ կը կա­­տարո­­ւէին Ծաղ­­կա­­­զար­­դին եւ Աւագ շա­­բաթո­­ւայ ըն­­թացքին, որոնց, ան­­շուշտ, կանդրա­­դառ­­նանք մեր յա­­ջորդ գրու­­թիւններում։

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ