ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
pakrates@yahoo.com
Յիշողութիւն։ Յիշելու յատկութիւնը բաւականին բարդ խնդիր է։ Հասունանալու նախապայմանն է յիշողութիւնը։ Գիտելիքները իրարու վրայ կուտակուելով կը կազմեն գիտակցութիւնը։ Նոր սովորուածը հազիւ նախորդ գիտելիքներու միջոցաւ կրնայ իմաստաւորուիլ։ Անասունները կը յիշեն բնազդային դրդումով։ Իսկ մարդը մէկ կողմէ օժտուած է բնազդային յիշողութեամբ, բայց նաեւ յաջողած է կրթուելով, դաստիարակուելով յիշածը իմաստաւորելու ունակութամբ։
Այս այսպէս ըլլալով հանդերձ հազիւ վերջին քանի մը տասնամեակներուն է որ սկսած ենք գործածել «Յիշողութեան վայր» եզրը։ Այս բացատրութիւնը կը թելադրէ թանգարանէն տարբեր իմացութիւն մը։ Թանգարանը կը պահէ անցեալին վերաբերող վկայութիւններ։ Իսկ յիշողութեան վայրերը կը ներկայացնեն աւելին, անցեալի պատահարներէն մեկնելով, պատգամներ կը փոխանցեն այսօրուայ վերաբերեալ։
«Յիշելը կը բուժէ» եւ «Յիշելը ազատութիւն կը բերէ»։ Այս խորագիրներով թրքերէն եւ անգլերէն երկլեզու երկու հատորներու գինեձօնը տեղի ունեցաւ 26 Մարտի երեկոյեան, «Ճեզայիր» շէնքի մէջ։
Սոյն գիրքերու բովանդակութիւնը կը բաղկանար «Պերապերճէ» (Միասնաբար) միութեան նախաձեռնութեամբ տարբեր երկիրներու յիշողութեան վայրերու գործունէութիւնը նկարագրող յօդուածներէ։ Արդարեւ «Յիշելը կը բուժէ» հատորին մէջ ութը երիտասարդներ նախագծի միջոցներով այցելած են Պոսնիա -Հերցեկովինայի պատմութեան թանգարանը, Պերլինի հրէից թանգարանը, Ուաշինկթընի Ամերիկայի հնդիկներու ազգային թանգարանը, Պուէնոս Այրեսի Յիշողութեան եւ մարդու իրաւունքներու վայրը, Սարայեւոյի «Պատերազմի մանկութիւն» թանգարանը, Յոհանեսպուրկի երբեմնի արգելանոցը՝ «Քոնսթիթոյշըն հիլ»ը, Հարաւային Ափրիկէի «Տիսդրիքս Սիքս» (Վեցերորդ շրջան)ը եւ իրենց տպաւորութիւնները բերած են էջերուն, օգտուելով բազմաթիւ լուսանկարներէ եւս։
Նախաձեռնութեան երկրորդ հատորը, որ կը կրէ «Յիշելը ազատութիւն կը բերէ» խորագիրը, դարձեալ նոյն մերձեցումով հրատարակութեան պատրաստուած է Այշէ Էօքթեմի կողմէ։ Հոս աւելի շատ ծանրութիւն տրուած է յիշողութեան նիւթով աշխատութիւններ տանող հաստատութիւններու ծանօթագրութեան։ Անոնց կարգին է Ուենսիի բանախօսութիւններու տունը, հասարակական յիշողութեան համար Զահորի հիմնադրամը, Մոնթէ Սոլէ խաղաղութեան դպրոցի հիմնադրամը եւ այլ նմանաբնոյթ կազմակերպութիւններ։
Այշէ Էօքթեմ գինեձօնի առթիւ ունեցած ելոյթին մէջ ընդգծեց յիշողութեան կողքին նաեւ կամաւոր կերպով յիշելէ խուսափելու երեւոյթները։ Բացատրութիւններ տուաւ նման դիրք մը բռնելու ետին գտնուող գործօններու մասին։ «Վերջապէս ապրուածները շատ ծանր պատահարներ են եւ փորձառութեամբ տեսանք, թէ մեծ նշանակութիւն մը չունի «Այլեւս երբե՛ք» կարգախօսը։ Այդ կարգախօսը առաջին անգամ հնչած էր հրէից ցեղասպանութենէն ետք, բայց բոլորս գիտենք թէ յաջորդող տարիներուն դարձեալ գործադրուեցան բազմաթիւ ցեղասպանութիւններ եւ այդ «Երբեք» կանխազգուշացումը մնաց օդին մէջ։ Ուրեմն մեր առջեւ ծառացած կարեւորագոյն խնդիրն է յիշողութիւնը վառ պահելով եւ նոյնիսկ ցեղասպանութիւնը հետզհետէ սերտողութեան նիւթ դարձնելով պայքարիլ այդ երեւոյթին դէմ»։
Սոյն նախագիծը ֆինանսաւորուած էր Գերմանիոյ Արտաքին գործոց նախարարութեան կողմէ։ Այդ առթիւ ներկայ էր նաեւ Գերմանիոյ հիւպատոսարանի մշակոյթի կցորդը, որ իր կարգին ելոյթ ունեցաւ եւ պարզեց թէ ինչու համար Գերմանիոյ կառավարութիւնը յանձն առած է նման նախագիծ մը ֆինանսաւորելու պատասխանատուութիւնը։ «Շատ պարզ է այս հարցումին պատասխանը։ Ունի միայն մէկ բացատրութիւնը՝ որն է Գերմանիոյ ծանր մեղքը Բ. Համաշխարհային պատերազմի տարիներուն հրեաներու դէմ գործադրուած ցեղասպանութեան մէջ»։
Ահաւասիկ Գերմանիոյ պետականութեան անունով ելոյթ ունեցող կցորդ Մէիք Լաուֆէրի այս արտայայտութիւնը ինքնին բացատրական մըն է ցեղասպանութեան դէմ պայքարելու գիտակցութեան մէջ ցանկալի արդիւնքը բնութագրելու համար։ Մենք Թուրքիոյ մէջ յաճախակիօրէն կը հանդիպինք ցեղասպանութեան նման ահռելի ոճիրը արդարացնելու ջանացող մտայնութեան հետ։ Անդին մարդիկ յաջողած են առերեսուիլ իրենց նախնեաց գործած սխալներուն եւ հիմա կը փորձեն ամէն գինով աշխատիլ այդ մեղքը մասամբ իսկ քաւելու համար։
