Պէրպէրեանի զուարճախօսութեան հետքերով

ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ

lusyenkopar81@hotmail.com

Մենախօսութեան աշխարհահռչակ աստղ մըն է Վահէ Պէրպէրեան, որ Աւետիքեան բառարանի նախաձեռնութեամբ Իսթանպուլ այցելեց եւ երկու ելոյթներ ունեցաւ 6 եւ 7 Մարտ թուականներուն։ Այդ ելոյթներու արձանագրած մեծ յաջողութեան եւ հետաքրքրութեան վրայ ծրագրուեցաւ յաւելեալ երրորդ ներկայացում մը, որ ապա ջնջուեցաւ Մեսրոպ Պատրիարքի վախճանման տխուր պատճառով։ Մինչ այդ հաճելի հանդիպում մը ունեցանք արժէքաւոր արուեստագէտի հետ եւ իրար հետ զրուցեցինք, թէ իր կենսագրական գիծերուն եւ թէ արուեստի ըմբռնումներուն մասին։

Ինչքա՞ն դժուար կը գտնենք հայախօս անձինք։ Հայերէն խօսող եւ կատակերգութիւն ընող արուեստագէտները ինչքան քիչ են։ Հումորը սրամտութիւն կ՚ուզէ։ Բարձր մակարդակի անսահման մտածելակերպ։ Լայնախոհութիւն չունեցող մարդիկ բառերով քարկոծեցինք զինք։ Յանուն ինչի՞, քանի մը մարդկանց լաւ տեսնուելու համար… Թողէք մարդկանց հաւատքը, հարց տուէք՝ ձեզմէ ո՞վ առաջին քարը կրնայ նետել…


Ձեր երկրորդ այ­­ցե­­­լու­­թիւնն է դէ­­պի Պո­­լիս։ Առա­­ջին այ­­ցե­­­լու­­թիւնը Գը­­նալը կղզի եղած էր։ Այն ժա­­մանակ միայն ծա­­նօթա­­ցած էիք Գը­­նալը կղզիի հայ հա­­մայնքին հետ։ Իսկ հի­­մա ծա­­նօթա­­ցաք հա­­մայնքի աւե­­լի լայն շրջա­­նակին հետ։ Ի՞նչ նոր տպա­­ւորու­­թիւններ ու­­նե­­­ցաք, այս երկրորդ հան­­դի­­­պու­­մով։

Այս ան­­գամ քիչ մը տար­­բեր է, նախ որով­­հե­­­տեւ ես տա­­րինե­­րու ըն­­թացքին աւե­­լի լաւ սկսայ ճանչնալ պոլ­­սա­­­հայ գա­­ղու­­թը։ Ուղղա­­կիօրէն հոս­­տե­­­ղի հետ կա­­պուած, որով­­հե­­­տեւ աշ­­խարհի ամէն տեղ կը դառ­­նամ եւ ամէն տեղ պոլ­­սա­­­հայ ման­­րա­­­գաղութներ կան եւ հի­­մա անոր հա­­մար աւե­­լի շատ հա­­րազատ կը զգամ այստեղ։ Տա­­րինե­­րու ըն­­թացքին պոլ­­սա­­­հայու­­թիւնն ալ ին­­թերնե­­թի մի­­ջոցաւ իմ գոր­­ծե­­­րուս ծա­­նօթա­­ցած է։ Մեր մի­­ջեւ լաւ յա­­րաբե­­րու­­թիւն մը սկսած է եւ շատ աւե­­լի հան­­գիստ կը զգամ հոս։

 

Մեր գա­­ղու­­թի մե­­ծամաս­­նութիւ­­նը դժբախ­­տա­­­բար հա­­յախօս չէ։ Ձե­­զի հա­­մար դժո­­ւարու­­թի՞ւն մըն էր այս, թէ ո՛չ։

Չէ՛ բնաւ։ Որով­­հե­­­տեւ հա­­յախօս­­ներն էին, որ եկան։ Բայց անդրա­­դար­­ձայ որ կարգ մը փսփսուքներ կա­­յին, որ որոշ բա­­ցատ­­րութիւննե­­րէ ետք կը խնդա­­յին։ Այ­­սինքն քո­­վին­­նե­­­րը անոնց կը բա­­ցատ­­րէին անոնք յե­­տոյ կը խնդա­­յին։

 

Մենք տե­­սանք թէ հա­­յերէն քիչ իմա­­ցող մար­­դիկ ան­­գամ ձեզ տես­­նե­­­լու հա­­մար եկած էին։ Սա այլ եր­­կիրնե­­րու մէջ ալ ձե­­զի կ՚ըլ­­լա՞յ։ Սո­­վոր է՞ք այս պատ­­կե­­­րին։

Ոչ այս աս­­տի­­­ճան։ Այ­­սինքն ամե­­րիկա­­ցի ըն­­կերներ եւ ծա­­նօթ­­ներ ու­­նիմ, որ եկած ին­­ծի դի­­տած են, Ֆրան­­սա ալ նոյնպէս եղած է, բայց ոչ այս աս­­տի­­­ճան։ Ահա­­գին ոչ հա­­յեր ին­­ծի գրած եւ ծա­­նօթա­­նալ ու­­զած են, տես­­նել ու­­զած են, անոնք հոն ալ եկած էին։ Այս բո­­լորո­­վին նո­­րու­­թիւն է ին­­ծի հա­­մար։

 

Ժո­­ղովուրդին մէկ մա­­սը կրօ­­նական թե­­մայով հու­­մորնե­­րը նիւթ ու­­նե­­­նալով հա­­մացան­­ցի մի­­ջոցաւ կամ գրա­­ւոր եւ բա­­նաւոր ձե­­ւով յար­­ձա­­­կեցան ձեր վրայ։ Ի՞նչ կը մտա­­ծէք այս մա­­սին։

Հու­­մո­­­րը փոր­­ձա­­­քար է։ Եթէ քու հա­­ւատքդ իմ հու­­մո­­­րիս չի հան­­դուրժէր, դուն քու հա­­ւատքդ տե­­սու­­թեան պէտք է են­­թարկես։ Կը նշա­­նակէ որ քու հա­­ւատքդ այնքան ալ զօ­­րաւոր չէ, որ իմ հու­­մո­­­րիս դի­­մանայ։ Ասի շատ կա­­րեւոր բան մըն է։ Հու­­մո­­­րը այնպէս բան մըն է, որ բա­­ցար­­ձա­­­կապէս սրբու­­թիւն չի ճանչնար։ Որով­­հե­­­տեւ հու­­մո­­­րի նպա­­տակը բա­­ներ խո­­շորա­­ցոյ­­ցի տակ առ­­նել է։ Գի­­տես ինչպէ՞ս։ Այնպէս որ, ին­­ծի հա­­մար լուրջի չեմ առ­­ներ այն բա­­ները որ մար­­դիկ կ՚ըսեն. «Ին­­չո՞ւ Աս­­տուծոյ դէմ կը մե­­ղան­­չես» եւ այլն։ Անոնց պա­­տաս­­խան ըլ­­լա­­­լով կ՚ըսեմ «Աս­­տո­­­ւած ան­­սահման հու­­մոր ու­­նի։ Ու­­նե­­­նալու է։ Չէ որ իր կեր­­պա­­­րով ստեղ­­ծեց մար­­դը։ Կեր­­պա­­­րը ան­­պայման միայն երե­­սը, ար­­տա­­­քին տես­­քը չէ, այլ նկա­­րագիրն ալ։ Ի վեր­­ջոյ իմ հու­­մորս ուրկէ՞ կու գայ»։ Ես կը ցա­­ւիմ անոնց, որ այս տե­­սակ բա­­ներ հար­­ցի տակ կ՚առ­­նեն։ Սա կը նշա­­նակէ, որ իրենց հա­­ւատ­­քը զօ­­րաւոր չէ։ Ու­­րիշ բան մըն ալ կայ, եթէ ես Աս­­տուծոյ դէմ կը մե­­ղան­­չեմ, իմ հարցս Աս­­տուծոյ հետ է, դուն մէ­­ջը մի խառ­­նո­­­ւիր։ Քե­­զի ո՞վ մեր մի­­ջեւ միջ­­նորդ նշա­­նակեց որ։

Օր մը սրբա­­զան մը իմ բե­­մադ­­րութեանս եկած եւ ին­­ծի բուռն կեր­­պով ծա­­փահա­­րած էր։ Կի­­րակի օրը հա­­մայնքէն անձ մը «սրբա­­զան դուք հոն անոր կրօ­­նական թե­­մայով կա­­տակ­­նե­­­րուն խնդա­­ցիք» ըսեր է։ Սրբա­­զանը. «Ա՜յ մարդ քե­­զի ի՞նչ, ան եկե­­ղեց­­ւոյ մէջ իմ գոր­­ծին կը խառ­­նո­­­ւի՞, դուն անոր գոր­­ծին ին­­չո՞ւ կը խառ­­նո­­­ւիս» կը պա­­տաս­­խա­­­նէ։

 

Ձեր մա­­սին շատ հե­­տաքրքիր նկա­­տողու­­թիւններ կան, կ՚ըսեն որ դուք կի­­ները աւե­­լի բարձր կը գնա­­հատէ՞ք, քան թէ տղա­­մար­­դիկ։ Անդրա­­դառ­­նալ կ՚ու­­զեմ, որով­­հե­­­տեւ կան մար­­դիկ, որ կին թե­­մայով հու­­մորնե­­րու մէջ ասանկ կը զգան։

Ես հա­­մոզո­­ւած եմ որ կի­­ները իս­­կա­­­պէս շատ աւե­­լի զօ­­րաւոր են։ Հա­­մոզո­­ւած եմ նաեւ որ, իբ­­րեւ մարդ արա­­րած եր­­կուքն ալ հա­­ւասար են։ Բայց ատի­­կա չի նշա­­նակեր, որ տար­­բե­­­րու­­թիւններ չի կան։ Դժբախ­­տա­­­բար ժա­­մանակ­­նե­­­րը այնպէս բե­­րած են, որ մար­­դիկ տար­­բե­­­րու­­թիւննե­­րը եւ հա­­ւասա­­րու­­թիւնը իրար կը խառ­­նեն։ Տար­­բե­­­րու­­թիւն կայ, որ ըսես, կը կար­­ծեն, թէ հա­­ւասար չեն։ Մինչդեռ լեռ ու ձոր տար­­բե­­­րու­­թիւն կայ կի­­ներու եւ տղա­­մարդկանց մի­­ջեւ։

Ամե­­նէն հիմ­­նա­­­կան պարզ օրի­­նակը կի­­ները փոք­­րա­­­կազմ կ՚ըլ­­լան, տղա­­մար­­դիկ ոչ։ Կի­­նը մայր կը դառ­­նայ, ասի­­կա պարզ եւ պա­­հի յա­­տուկ արարք մը չէ, ծննդա­­բերու­­թիւնով չի վեր­­ջա­­­նար։ Ամ­­բողջ բան մը կայ, հո­­գեբա­­նական բան մը կայ հոս։ Ար­­դէն կա­­մաց կա­­մաց բնա­­ծին պա­­հանջքը մայր դառ­­նա­­­լու, ծննդա­­բերե­­լու, ձա­­գը մեծցնե­­լու, ատի­­կա արո­­ւեստ մըն է։ Ծննդա­­բերու­­թիւնը ստեղ­­ծա­­­գոր­­ծա­­­կան արարք մըն է, որ չի վեր­­ջա­­­նար մէկ օրո­­ւայ մէջ։ Պզտիկ մեծցնե­­լը մնա­­յուն կեր­­պով արո­­ւես­­տի գոր­­ծի մը վրայ աշ­­խա­­­տիլ է։ Յե­­տոյ հա­­զար ու մէկ ու­­րիշ բնա­­կան, հո­­գեբա­­նական տար­­բե­­­րու­­թիւններ կան իրար մի­­ջեւ։ Կի­­ներու հա­­մար դաշ­­տա­­­նը կի­­ներու հո­­գեբա­­նական ազ­­դե­­­ցու­­թիւն ու­­նի։ Տղա­­մար­­դիկ աւե­­լի հա­­կամէտ են վայ­­րա­­­գու­­թեան, բրտու­­թեան թե­­մանե­­րով, բա­­րեբախ­­տա­­­բար կի­­ները ոչ։ Կրնայ պա­­տահի՞լ որ աս հա­­ւասա­­րու­­թիւն բա­­նով կի­­ներն ալ ըսեն, որ «մենք ալ ձե­­զի պէս ռե­­զիլ ըլ­­լանք, պար­­զա­­­պէս հա­­ւասար ըլ­­լա­­­լու հա­­մար»։ Բա­­ներ կան, որ ին­­ծի հա­­մար տա­­րօրի­­նակ է։ Հի­­մա կի­­նը «բա­­նակի մէջ պի­­տի կռո­­ւիմ» կ՚ըսէ ին­­ծի հա­­մար ան­­հասկնա­­լի է։ Տղա­­մար­­դիկ էշ են բա­­նակին մէջ կը կռո­­ւին, դո՞ւն ալ կ՚ու­­զես նոյն էշու­­թիւնը ընել։

 

Նախ­­քան Ամե­­րիկա հաս­­տա­­­տուի­­լը, ո՞ւր մեծ­­ցաք, ո՞ր երկրի քա­­ղաքա­­ցի եղած էք։ Ձեր նախ­­նի­­­ները ո՞ր երկրէն են։

Իմ մա­­մայիս մայ­­րը եւ հայ­­րը Արաբ­­կիր եւ Խար­­բերդի շրջան­­նե­­­րէն են։ Հօրս հայ­­րը ակնցի է, իսկ մայ­­րը մա­­լաթիացի։ Մեծ հայրս Յա­­րու­­թիւն Պէր­­պէ­­­րեան Ակ­­նի Ծակ գիւ­­ղը ծնած է եւ նոյն գիւ­­ղի մէջ ու­­սուցիչ եղած է տար­­նե­­­րով։ Կ՚ըսեն թէ Ծակ գիւ­­ղը Մա­­լաթիայէն շատ հե­­ռու չէր։ Հայրս Ռաֆ­­ֆի Պէր­­պէ­­­րեան ջար­­դի ժա­­մանակ մէկ տա­­րեկան եղած է։ Մեծ հայրս Յա­­րու­­թիւն Պէր­­պէ­­­րեանին զի­­նուո­­րու­­թեան տա­­րած են եւ չէ վե­­րադար­­ձած։ Իր եղ­­բայրնե­­րը կա­­ցինա­­հարո­­ւած են եւ մնա­­ցած­­նե­­­րը տա­­րագ­­րութեան ելած են բո­­լոր ըն­­տա­­­նիքով։ Ափ­­սոս իր ըն­­տա­­­նիքէն միայն հայրս եւ իր մայ­­րը Մա­­րիամին ազա­­տած են։ Մեծ մայրս եւ հայրս թուրք մը ազա­­տած է եւ գաղտնի իր տու­­նը պա­­հած։ Մեծ մայրս, երբ որ լսած է զի­­նադա­­դարի մա­­սին, որո­­շած է ծնող­­քը եւ աղ­­ջիկնե­­րը գտնե­­լու յոյ­­սով Մա­­լաթիա Ծակ գիւ­­ղը վե­­րադառ­­նալ։ Մեծ մայրս մին­­չեւ մա­­հը հա­­մոզո­­ւած էր թէ իր եր­­կու աղ­­ջիկնե­­րը այնքան գե­­ղեցիկ էին, որ (որոնցմէ մէ­­կը եօթը տա­­րեկան էր, միւ­­սը ինը տա­­րեկան) մարդ չէր կրնար սպան­­նել իրենց։ Ան­­պայման մէ­­կը տա­­րած ըլ­­լա­­­լու է զի­­րենք։ Մեծ մայրս եւ հայրս վեց տա­­րի Մա­­լաթիոյ Ծակ գիւ­­ղը աւե­­րակ­­նե­­­րու մէջ, ամա­­յու­­թեան մէջ թա­­փառե­­լէ ետք ձե­­ւով մը Հա­­լէպ հա­­սած են։ Հայրս ապա գաղ­­թած է Լի­­բանան, հոն մօրս հետ ծա­­նօթա­­ցած եւ ամուսնա­­ցած է։ Մայրս Գե­­ղանուշ Աւա­­գեան Պէր­­պէ­­­րեան Լի­­բանա­­նի ծնունդ է։

 

Այ­­սինքն ձեր նախ­­նի­­­ները Արեւմտա­­հայաս­­տա­­­նէն են։ Ձեր ըն­­տա­­­նիքը թրքա­­խօս էի՞ն։

Չէ։ Թրքա­­խօս չէին, բայց տան մէջ հօրս մայ­­րը, որ ակնցի էր, ինձմէ գաղտնի թրքե­­րէն կը խօ­­սէր, որ­­պէսզի ես չհասկնամ։ Ականջս վար­­ժո­­­ւեցաւ։ Հի­­մա հոս ար­­դէն տա­­սը օրո­­ւան մէջ ամէն ինչ կը հասկնամ։ Եւ ասոր հա­­մար շատ ու­­րախ եմ։ Եթէ քիչ մըն ալ մնամ…

 

Դուք Լի­­բանա­­նի մէջ մեծ­­ցած էք։ Ե՞րբ Լի­­բանա­­նէն գաղ­­թե­­­ցիք Ամե­­րիկա։

Այո, ես Լի­­բանա­­նի մէջ մեծ­­ցած եմ։ Առա­­ջին ան­­գամ Լի­­բանա­­նը 17 տա­­րեկա­­նիս լքե­­ցի։ 1976-ին ես Լի­­բանա­­նէն Գա­­լիֆոր­­նիա գաղ­­թե­­­ցի։ Հոն հա­­մալ­­սա­­­րանի լրագ­­րութեան բա­­ժինը ու­­սա­­­նեցայ։ Տաս­­նըեր­­կու տա­­րի ետք քոյ­­րերս եկան, ան­­կէ քա­­նի մը տա­­րի վերջն ալ մայրս եւ հայրս։

 

Ձեր թո­­ղած Լի­­բանա­­նի եւ հի­­մակուայ Լի­­բանա­­նի մի­­ջեւ ի՞նչ տար­­բե­­­րու­­թիւններ կան։

Դուն հի­­մա 44 տա­­րեկան ես։ Երե­­ւակա­­յէ որ դուն հոս Պո­­լիս 60 տա­­րեկան ըլ­­լաս եւ ճամ­­բա­­­ները պտը­­տիս ու սկսիս մտա­­ծել, թէ այս թա­­ղերը ամէ­­նը հայ լե­­ցուն էին եւ հի­­մա հայ չկայ։ Վստահ եմ կարգ մը տե­­ղեր հոս ալ կը զգաս այս զգա­­ցու­­մը։ Ես նոյ­­նը կը զգամ Լի­­բանան շրջած ժա­­մանակ։ Լի­­բանան այն տե­­ղերը, որ մենք մեծ­­ցանք այդ տե­­ղերը բո­­լորը հայ էին, հի­­մա մէկ հայ չես գտներ։ Լի­­բանա­­նի մէջ դեռ կայ գա­­ղութ մը ան­­շուշտ, տա­­կաւին զօ­­րաւոր է, կեն­­սունակ է, բայց այն թա­­ղերը ուր ես մեծ­­ցած եմ ան թա­­ղերը չի կան այ­­լեւս։ Ահա­­գին մարդ գաղ­­թած է։ Մօտ հա­­րիւր հա­­զար հո­­գի գաղ­­թած է։

 

Դուք իբ­­րեւ լրագ­­րող աշ­­խա­­­տեցա՞ք։

Այո, մօտ տա­­սը տա­­րի լրագ­­րող ըլ­­լա­­­լով Լոս Ան­­ճէ­­­լըսի «Աս­­պա­­­րէզ» թեր­­թին մէջ աշ­­խա­­­տեցայ։ Բայց 90-ական թո­­ւական­­նե­­­րու սկիզ­­բը կանգ առաւ լրագ­­րո­­­ղու­­թիւնը։

 

Իսկ գծե­­լու ե՞րբ սկսաք։

Գծե­­լը ամ­­բողջ կեանքս է։ Իս­­կութեան մէջ եր­­կուքն ալ, գծե­­լը եւ գրե­­լը։ Շատ վաղ ման­­կութե­­նէս։ Եր­­կու տա­­րեկա­­նէն, երբ ոչ գրել գի­­տէի, ոչ խօ­­սել բայց կը գծէի։ Մայրս այդ օրե­­րու տետ­­րակներս պա­­հած է։

 

Ձեր նկար­­նե­­­րուն ու­­ղիղ նա­­յելով չեմ հասկնար, նախ պէտք է մէ­­ջը մտնամ, ապա ձեր աշ­­խարհը գտնեմ։

Ճիշդ։ Նկար­­ներս բա­­ցատ­­րե­­­լու պէտք չու­­նին։ Երբ կը գծեմ, կը ներ­­կեմ միտքս բնաւ բան մը չըլ­­լար։ Արո­­ւես­­տի եւ գծագ­­րութեան մէջ տար­­բե­­­րու­­թիւնը այն է, որ մէ­­կը միտ­­քիդ բան մը կու գայ կը գծես։ Ասի­­կա իմ ոճիս հա­­կառակ է, ես ինչ որ կը զգամ այն վայրկեանին ատի­­կա կը գծեմ։ Ձեռքս ինչ կ՚ընէ, կը փոր­­ձեմ ձեռ­­քիս վրայ քոնթրոլ չու­­նե­­­նալ։ Զուտ են­­թա­­­գիտակ­­ցա­­­կան բան մը ըլ­­լայ ին­­ծի հա­­մար։ Չեմ կրնար պաս­­տա­­­ռի մը առ­­ջեւ անցնիմ եւ հի­­մա մարդ մը գծեմ, քովն ալ ասանկ բան մը գծեմ ըսե­­լով ծրագ­­րել, բնաւ… ։Եթէ անանկ բան մը մտա­­ծեմ առաջ պէտք է մտքէս հե­­ռաց­­նեմ այդ խոր­­հուրդը, աւ­­րեմ այդ ծրա­­գիրը եւ ապա նստիմ։ Այդ պատ­­ճա­­­ռաւ նկա­­րելու պա­­հուն շատ կը խմեմ, եր­­բեմն կը ծխեմ ալ։

Պան­­քը, կամ որե­­ւէ պաշ­­տօ­­­նի վրայ աշ­­խա­­­տողը առ­­տու կա­­նուխ պի­­տի արթննայ, խել­­քը գլու­­խը պի­­տի հա­­ւաքէ եւ ապա պի­­տի մտնէ աշ­­խա­­­տանոց։ Իսկ ես արուես­­տա­­­նոց մտնե­­լէ առաջ ու­­ղե­­­ղիս մէջ ամէն ինչ պի­­տի խան­­գա­­­րեմ, որ­­պէսզի բո­­լորո­­վին տար­­բեր բան մը դուրս գայ։

 Պո­­լիս ցու­­ցա­­­հան­­դէս մը բա­­նալ կը մտա­­ծէք։

Այո, շատ կը մտա­­ծեմ։

 Կա­­տակեր­­գութեան թե­­ման ընդհան­­րա­­­պէս մարդ արա­­րածն է։ Պո­­լիսէն ձե­­զի շատ թե­­մայ ելա՞ւ։

Իրաւ չեմ գի­­տեր։ Քիչ մը մտա­­ծեմ, բայց վստահ բա­­ներ կան։

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ