«Ես փլած քաղաքիս ուրախ օրերը պատմեցի»

ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ

lusyenkopar81@hotmail.com

Զահվել

«Զահվել» տունը, տնա­­մէջը ծըփ-ծըփ մաք­­րել կը նշա­­նակէ։ Ամ­­բողջ տու­­նը տե­­ղէն վերցնել, տա­­կը վրան բե­­րել, մաս մա­­քուր դարձնե­­լու անունն է Զահ­­վե­­­լը։ Տօ­­նի նա­­խոր­­դող շա­­բաթը զահ­­վե­­­լի շա­­բաթ է։ Բա­­կի միւս տու­­նե­­­րուն նման մենք ալ կահ-կա­­րասին, աման-չա­­մանը, գոր­­գը կար­­պե­­­տը դուրս կը հա­­նենք, պա­­տերը, սիւ­­նե­­­րը, աս­­տի­­­ճան­­նե­­­րը, երե­­ւացող կամ չե­­րեւա­­ցող տան ամէն մէկ ան­­կիւնը նոյն զգու­­շութեամբ կը մաք­­րենք եւ յե­­տոյ դար­­ձեալ ամէն ինչ իր տեղն ու տե­­ղը կը դի­­զենք։ Բո­­լոր հա­­րեւան­­ներ իրենց մաք­­րութիւ­­նը աւար­­տե­­­լէ ետք ալ միաս­­նա­­­բար կը ձեռ­­նարկենք այս ան­­գամ բա­­կի մաք­­րութեան։

Ճրա­­գալոյց

Ճրա­­գալոյ­­ցին ան­­պայման պէտք է բաղ­­նիք եր­­թալ։ Այն ժա­­մանակ ար­­դուկը ածու­­խով կը տաք­­նար։ Հան­­դերձա­­րան չու­­նե­­­նալ­­նուս տօ­­նական տա­­րազ­­նե­­­րը ար­­դուկո­­ւելէ ետք պա­­րանով կը կա­­խէինք սե­­նեակին մէջ­­տե­­­ղը։ Այդ օր կը թխէին նաեւ Կա­­ղան­­դի կար­­կանդա­­կը։ Ծնունդի կար­­կանդա­­կը կա­­րագով կը պատ­­րաստո­­ւի, բայց կա­­ղան­­դի կար­­կանդա­­կին մէջ քի­­չիկ մը քա­­մակի իւղ ալ կ՚աւելցնէինք։ Այդ ժա­­մանակ տու­­նե­­­րուն խո­­հանոց­­նե­­­րը փուռի դրու­­թիւն չու­­նէինք։ Կար­­կանդա­­կը թա­­ղի փու­­ռե­­­րուն մէջ կ՚եփո­­ւէր։ Կամ ասո­­րի փռա­­պան Սաղ­­տո­­­յի կամ ալ հայ փռա­­պան Թու­­մէ­­­սի փու­­ռե­­­րուն ճամ­­բան կը բռնէինք։ Եփած կար­­կանդա­­կը փու­­ռէն առ­­նե­­­լով տուն բե­­րելու ժա­­մանակ սո­­վորու­­թիւն կար, հան­­դի­­­պած բո­­լոր ծա­­նօթ­­նե­­­րուն կը մա­­տու­­ցո­­­ւէր։ Եթէ այդ օր երե­­կոյեան Սուրբ Կի­­րակոս գա­­ցած եւ հա­­ղոր­­դութիւն առած ենք երե­­կոյեան կար­­կանդա­­կը համ­­տե­­­սելու իրա­­ւունք կ՚ու­­նե­­­նայինք, իսկ եթէ ոչ, ստի­­պուած պի­­տի սպա­­սէինք յա­­ջորդ օր Ս. Պա­­տարա­­գի աւար­­տը։

Նա­­ւակա­­տիք

Ճրա­­գալոյ­­ցի երե­­կոյեան անուննե­­րէն մէկն ալ Նա­­ւակա­­տիք է։ Այդ օր սո­­վորա­­բար սե­­ղանին վրայ կա­­նաչե­­ղէնը շատ կ՚ըլ­­լայ։ Օրո­­ւայ կա­­րեւոր ճա­­շատե­­սակ­­նե­­­րէն մէկն ալ թա­­նապուրն է։ Այդ օր կը խու­­սա­­­փէինք անա­­սու­­նի մի­­սէ։ Ասո­­րի ձկնորսներ այդ օր Տիգ­­րի­­­սէն առատ որ­­սով կը դառ­­նան։ Շա­­պոթը մեր այդ կող­­մե­­­րուն յա­­տուկ ձուկ մըն է։ Հայրս որ ընդհան­­րա­­­պէս ձուկ չէր սի­­րեր Այդ գի­­շերո­­ւան հա­­մար ան­­պայման կը գնէր այդ ձու­­կէն։

Ծնունդ

Եթէ Ամա­­նորին հնդկա­­հաւ կե­­րած ենք Ծնունդին կրկին եւս հնդկա­­հաւ չէինք ու­­տեր։ Անոր փո­­խարէն ող­­նե­­­րու լիցք կը պատ­­րաստո­­ւէր։ Փա­­կին ածու­­խէ կրա­­կը ար­­դէն վա­­ռած կ՚ըլ­­լար եւ մայրս պղնձեայ սա­­նը կը դնէր կրա­­կին վրայ։ Տօ­­նական հա­­գուստներ կը հա­­գուէինք եւ մեծ ու­­րա­­­խու­­թեամբ կ՚եր­­թա­­­յինք Սուրբ Կի­­րակոս։ Շատ հա­­ճելի էր այդ նեղ­­լիկ փո­­ղոց­­նե­­­րու մէջ դէ­­պի եկե­­ղեցի շտա­­պող հա­­յերու հան­­դի­­­պիլ։ Եկե­­ղեց­­ւոյ մուտքին Մի­­նաս եւ Սար­­գիս աղ­­բա­­­րիկ­­նե­­­րը «Շեն մնա՜ք պայ­­ծառ մնա՜ք աղ­­քա­­­տախ­­նա­­­մի պնա­­կը մի մոռ­­նաք» աղա­­ղակ­­նե­­­րով աղ­­քա­­­տախ­­նա­­­մին օգ­­նութիւն կը հա­­ւաքէին։ Պա­­տարա­­գի աւար­­տին բո­­լոր ուխտա­­ւոր­­նե­­­րը զի­­րար իրենց տու­­նե­­­րը կը հրա­­ւիրէին։ Սո­­վորոյթ մը եւս, որ Պոլ­­սոյ մէջ չեմ տե­­սած։ Այդ տա­­րի վեր­­ջին ան­­գամ, որ տան մէջ մահ մը որ պա­­տահած է եկե­­ղեց­­ւոյ երէ­­ցը, թա­­ղական խոր­­հուրդի ան­­դամնե­­րը նախ այդ տու­­նը կ՚այ­­ցե­­­լէին։ Սգա­­ւոր­­նե­­­րը կար­­կանդակ չեն պատ­­րաստէր, բայց ամէն մարդ իր կար­­կանդա­­կէն իրենց բա­­ժին կը ղրկէ։ Վեր­­ջա­­­պէս սգա­­ւոր­­նե­­­րուն տու­­նը միւս բո­­լոր տու­­նե­­­րէն աւե­­լի շատ կար­­կանդակ կ՚ըլ­­լար։ Չոր­­ցո­­­ւած մսով տոլ­­ման, մի­­ջուկով քուֆթէն ան­­պա­­­կաս կ՚ըլ­­լա­­­յին։

2006-ին 25 տա­­րի անց առա­­ջին ան­­գամ Տի­­յար­­պէ­­­քիր գա­­ցի։ Տունս, եկե­­ղեցին, ման­­կութեան յու­­շերս բո­­լորն ալ փլած էին։ Շատ լա­­ցի։ Իմ ծնած եկե­­ղեցին փլած էր։ Յե­­տոյ ելայ ուղղո­­ւեցայ դէ­­պի Սուրբ Կի­­րակոս։ Մենք Տի­­յար­­պէ­­­քիրէն ելած ժա­­մանակ այդ եկե­­ղեց­­ւոյ մէջ տա­­կաւին արա­­րողու­­թիւն կ՚ըլ­­լար։ Հի­­մա դրան հա­­սայ, դու­­ռը տեղն ու տեղն էր, բայց պա­­տերը չի կար։ Ամէն կող­­մէ կա­­րելի էր եկե­­ղեցի մտնել։ Աւե­­լի ետք Վա­­քըֆ­­նե­­­րու ընդհա­­նուր տնօ­­րէնու­­թեան մէջ աշ­­խա­­­տող կին մը աւե­­տեց, թէ որո­­շում կա­­յացու­­ցած են մեր նա­­խապէս բնա­­կած Հայ Կա­­թողի­­կէ եկե­­ղեցին վե­­րանո­­րոգե­­լու հա­­մար։ եկե­­ղեց­­ւոյ նախ­­կին տես­­քը ցո­­լաց­­նող տե­­սանիւ­­թե­­­րու կա­­րիք ու­­նէին։ Ան­­մի­­­ջապէս իրեն օգ­­նա­­­կան ըլ­­լա­­­լու աշ­­խա­­­տեցայ։ 2012-ին «Տի­­յար­­պէ­­­քիրի հա­­յերը կը խօ­­սին» նա­­խագ­­ծի շրջա­­նակով կրկին ան­­գամ Տի­­յար­­պէ­­­քիր գա­­ցի։ Նա­­խարա­­րու­­թեան մօտ աշ­­խա­­­տող կի­­նը զիս տա­­րաւ եւ նո­­րոգո­­ւած տու­­նը ցոյց տո­­ւաւ եւ հար­­ցուց. «Եղեր է Սիլ­­վա հա­­նըմ»։ «Այո» պա­­տաս­­խա­­­նեցի։ «Այո, եղեր է»։ Չը­­սի թէ կի­­սաւարտ եղեր է։ Տա­­նիքը փա­­կուած էր։ Չորս պա­­տերը կա­­ռու­­ցո­­­ւած էին։ Պի­­տի բա­­ւարա­­րուէի այսքա­­նով։ Մա­­նաւանդ աւե­­լի ետք Սուրբ Կի­­րակո­­սին վե­­րանո­­րոգո­­ւիլը տես­­նե­­­լով ալ աւե­­լի յու­­սադրո­­ւած էի։ Վե­­րակեն­­դա­­­նացած էին ման­­կա­­­կան յու­­շերս։ Յե­­տոյ 2015-ին 100-ամեակի մի­­ջոցա­­ռումնե­­րու շրջագ­­ծով դար­­ձեալ Տի­­յար­­պէ­­­քիր, ապա Քամփ Ար­­մէ­­­նի դէպ­­քե­­­րը, վեր­­ջը Տի­­յար­­պէ­­­քիր բա­­խումնե­­րը, խրա­­մատ­­նե­­­րը, «Սուր» թա­­ղամա­­սի ար­­գի­­­լեալ տա­­րածք հռչա­­կուի­­լը, եկե­­ղեցի­­ներու սրբապղծո­­ւիլը ան­­խո­­­ցելի վէր­­քեր բա­­ցին սրտիս վրայ։ Հայրս քար­­տաշ էր։ Տի­­յար­­պէ­­­քիրի ամէն թա­­ղամա­­սին մէջ իր վաս­­տա­­­կէն հետք մը թո­­ղած էր։ Աւե­­րուած շէն­­քե­­­րու լու­­սանկար­­նե­­­րը ամէն ան­­գա­­­մուն, որ տե­­սայ խո­­րապէս ցնցո­­ւեցայ։ Սուգ պա­­հեցի եր­­կար ժա­­մանակ։ Հօրս շի­­րիմը տա­­կաւին հոն է եւ իր ձեռ­­քե­­­րով կա­­ռու­­ցո­­­ւած փո­­ղոց­­նե­­­րը քար ու քանդ եղած։ Հայ Կա­­թողի­­կէ եկե­­ղեց­­ւոյ զան­­գա­­­կատու­­նը 2006-ին դեռ կան­­գուն էր։ Հի­­մա գետ­­նին հա­­ւասար է։ Այդ զան­­գա­­­կատան վրայ արա­­գիլին կա­­ռու­­ցած բոյ­­նը իմ ման­­կա­­­կան յի­­շատակ­­նե­­­րուս ամե­­նագե­­ղեցիկ պատ­­կերնե­­րէն մէկն էր։ Երազ­­ներս ալ փլե­­ցին։ Եկե­­ղեցին վնա­­սուե­­լէն ետք այդ նոյն ճար­­տա­­­րապետ տի­­կինը առա­­ջար­­կեց յա­­տուկ թոյլտո­­ւու­­թիւն ապա­­հովել, որ­­պէսզի տես­­նեմ մեր տան բա­­կը։ Խստիւ մեր­­ժե­­­ցի։ Շատ վախ­­ցայ որ, այդ փլու­­զումը տես­­նե­­­լով երազ­­նե­­­րուս հետ միասին յի­­շողու­­թիւնս ալ կը փլի։ Առանց գիր­­քը աւար­­տե­­­լու Տի­­յար­­պէ­­­քիր չեմ եր­­թար։ Այս գիր­­քը հօրս եւ հօրս նման այդ քա­­ղաքին ծա­­ռայած բո­­լորին հան­­դէպ իմ երախ­­տա­­­պար­­տութիւնն է։ Տի­­յար­­պէ­­­քիրը, կի­­ները, խո­­հանո­­ցը, հայրս Յով­­սէփ, տի­­յար­­պէ­­­քիր­­ցի­­­ներու ծա­­նօթ անու­­նով՝ Սաս­­նե­­­ցի Եու­­սուֆը գրե­­ցի։ Թէ լա­­ցի, թէ գրեց­­տի…։ «Տե­­ւէ հա­­մամը» կո­­չուած բաղ­­նի­­­քի նո­­րոգ­­ման ժա­­մանակ, որ մօ­­տաւո­­րապէս երեք ամիս տե­­ւող նո­­րոգում մըն էր, հայրս հի­­ւան­­դա­­­ցեր է։ Ես այդ ժա­­մանակ Պո­­լիս գի­­շերօ­­թիկ աշա­­կերտ էի։ Մայրս աղա­­չէր, պա­­ղատեր է բժիշ­­կի մը ներ­­կա­­­յանա­­լուն հա­­մար։ Ան միշտ յե­­տաձ­­գեր է «գոր­­ծը աւար­­տեմ յե­­տոյ կ՚եր­­թամ» ըսե­­լով։ Բաղ­­նի­­­քի նո­­րոգու­­թիւնը աւար­­տած ժա­­մանակ հօրս հի­­ւան­­դութիւ­­նը ան­­վե­­­րադարձ հանգրուանին հա­­սած էր։

Եթէ նոյն պա­­հուն, թէ մեր տան եւ թէ եկե­­ղեց­­ւոյ տա­­նիքը կա­­թիլ սկսի, ան նախ եկե­­ղեցի կը վա­­զէր. «Ժա­­մը Աս­­տուծոյ տունն է, նախ պէտք է ան նո­­րոգեմ» ըսե­­լով։ Սրդո­­ղած եմ, եւ շատ սրդո­­ղած, եւ ամէն ին­­չին սրդո­­ղած…։ Չե՛մ եր­­թար Տիգ­­րա­­­նակերտ։

Գիրքս «Արաս» հրա­­տարակ­­չա­­­տու­­նէն լոյս պի­­տի տես­­նէ։ Քար ու քանդ եղած քա­­ղաք մը փո­­ղոց առ փո­­ղոց պատ­­մել փորձեցի։ 

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ