ՔԵՄԱԼ ԵԱԼՉԸՆ
Թուրքերէնից թարգմանեց՝
ՄԵԼԻՆԷ ԱՆՈՒՄԵԱՆԸ
Պրենտա Ժամկոչեան-Պաշարը վախճանուեց 2017 թ. Մարտի 30-ին, Պրեմենում։ Մօր մահից յետոյ նրա կեանքում ոչ մի հարազատ չէր մնացել։ Նա ծագում էր Իսթանպուլի յայտնի, ունեւոր Ժամկոչեան տոհմից։ Նրա ճակատագիրը որոշել էին 1915 թ. յետոյ տեղի ունեցած դէպքերը։ Ազգականներն անհետ կորել էին Գահիրէում, Ռումինիայում, Արգենտինայում, Գանատայում, Ամերիկայում։
Ծնուել էր 1939 թ. Իսթանպուլում։ Ի ծնէ, ի բնէ պոլսահայ էր։ Պրենտան աւարտել էր Իսթանպուլի Աւստրիական վարժարանը։ 1972 թ. եկել էր Գերմանիա՝ Հայդելբերգի համալսարանում ուսանելու։ Նոյն տարում սկսեց թուրքերէն ու գերմաներէն դասաւանդել Պրեմենում։ 22 տարի թուրքերէնի եւ գերմաներէնի ուսուցչուհի եղաւ։ Տարիներ շարունակ պայքարեց, որպէսզի թուրքերէնի դասընթացն ընդգրկուի գերմանական դպրոցական համակարգում։ Պրեմենի համալսարանում թուրքերէն դասաւանդեց արտասահմանցիների համար գերմաներէնի բաժնում։ Շատ աշխատանքներ տարաւ, որպէսզի Պրեմենի նահանգում թուրքերէնը, որպէս մայրենի լեզու, ներառուի դպրոցական ծրագրում։ Նա նաեւ եղաւ Պրեմենի Համերաշխութեան երգչախմբի խմբավարը։
Պրենտայի հետ ծանօթացել էի 1986 թ.։ Նախ ընկերներ դարձանք, ապա՝ քոյր եւ եղբայր։ Գրեթէ ամէն օր զանգահարում էինք իրար։ Ես դասաւանդում էի Պոխումում։ 2016 թ. մի օր հեռաձայնեց ինձ եւ ասաց. «Արի խօսենք»։
Դա նշանակում էր, որ այնպիսի թեմայի մասին էինք զրուցելու, որը յարմար չէր հեռախօսով քննարկել։ Անմիջապէս Պրեմեն գնացի։ Հիւանդ էր։ Դժուարութեամբ էր խօսում։ Առանց խօսքը երկարացնելու՝ ասաց. «Քեզ հետ մի շատ կարեւոր հարց եմ քննարկելու»։
«Պրենտա՛, հէնց քեզ հետ խօսելու համար էլ եկել եմ։ Խօսե՛նք»,-ասացի։
«Ես այլեւս մայր, հայր, ազգական, եղբայր՝ ոչ ոք չունեմ իմ կեանքում, չե՛ն մնացել։ Վերջերս սկսել եմ շատ մտածել վերջիս մասին։ Խօսել եմ Ճեվտեթի, Էֆթիքի, Պիւլենթի եւ Ֆահրիյէի հետ։ Քեզ հետ էլ եմ ուզում խօսել»։
«Համեցիր խօսենք, Պրենտա՛»։
«Ես, երեւի, երկար չեմ ապրի։ Ցանկանում եմ քեզ էլ ասել իմ վերջին ցանկութեան ու կտակի մասին։ Երբ մահանամ, դիակս այրել տուէք։ Մոխիրս թաղէք մօրս գերեզմանին։ Մոխրիցս մի բուռ էլ Իսթանպուլ տարէք եւ Պոսֆորի ջրերի մէջ լցրէք»։
«Կը լցնեմ, Պրենտա»։
«Այս երկուս ու կէս սենեականոց տնից բացի՝ ուրիշ ունեցուածք չունեմ։ Տունս վաճառէք։ Գումարը, որպէս օգնութիւն, ուղարկէք Հայաստանի Կիւմրի քաղաքում Հերման Խնդիրեանի հովանաւորութեամբ գործող «Թռչունեան տուն» մանկատան (Terchoonian Childrens Home) որբ երախաներին։ Հեռախօսով այդ հարցի մասին խօսել եմ Հերմանի հետ։ Նա էլ կ՚անի այն, ինչ պէտք է։ Մոխրիցս մի բուռ էլ տարէք «Թռչունեան տուն»։ Եթէ յարմար լինի, մի ծառ տնկէք այնտեղ եւ մոխիրս լցրէք ծառի արմատին։ Թաղմանս գալիք ընկերներին ասէք՝ թող ծաղիկ չբերեն, այլ ծաղիկների գումարը հաւաքեն եւ ուղարկեն «Թռչունեան տուն» մանկատուն»։
«Դու մի անհանգստացիր, Պրենտա։ Հանգիստ եղիր։ Ամէն բան կանեմ՝ քո վերջին ցանկութիւնն իրագործելու համար»։
«Հէնց դրա համար եմ քեզ ասում վերջին ցանկութեանս մասին. գիտեմ, որ կ՚անես»։
«Ինձ վստահելուդ համար շնորհակա՜լ եմ քեզ, Պրենտա»։
Վերջին օրեր, դժուարի՜ն օրեր
Մի օր Պրենտայի ինքնազգացողութիւնը վատացաւ։ Այդ մասին յայտնել էին Ճեվտեթին եւ Էֆթիքին։ Իսկոյն շտապօգնութեան մեքենայ կանչեցին։ Հիւանդանոց տարան։ Բժիշկներն անմիջապէս վերակենդանացման բաժանմունքում պառկեցրին նրան։
Պրենտան այլեւս չկարողացաւ տուն վերադառնալ։ Նրա վիճակը հետզհետէ վատացաւ։ Պրենտայի մօտ մի օր հերթապահում էին Ճեվտեթն ու Էֆթիքը, յաջորդ օրը՝ Պիւլենթն ու Ֆահրիյէն։ Բժիշկներն ըմբռնումով մօտեցան այդ հարցին։
Պրենտան վախճանուեց 2017 թ. Մարտի 30-ին։ Ճեվտեթը, Էֆթիքը, Պիւլենթն ու Ֆահրիյէն նրա թաղման արարողութիւնը կազմակերպեցին այնպէս, ինչպէս ինքն էր իր կտակում գրել։ 2017 թ. Ապրիլի 20-ին Պրենտայի աճիւնի մոխիրը լցրեցին իր մօր գերեզմանին։ Ես էլ իմ պարտքը կատարեցի. հետս երկու տոպրակ էի վերցրել, Պրենտայի գերեզմանի հողից մէկական բուռ լցրեցի դրանց մէջ։
Վերջին ցանկութիւնս
Ճեվտեթի, Էֆթիքի, Պիւլենթի, Ֆահրիյէի հետ խօսեցի, եւ որոշեցինք հայերէնով ու թուրքերէնով «Վերջին ցանկութիւնս» վերնագրով մի գիրք հրատարակել։ Խօսեցի նաեւ ԱՄՆ-ում բնակուող Հերման Խնդիրեանի հետ։ Միասին ծրագրեցինք իրականացնել Պրենտայի վերջին կտակը։
«Վերջին ցանկութիւնս» գիրքը հրատարակուել է Մելինէ Փոհլմանի, Եայլա Մյոնխ Պուճաքի, Էֆթիք եւ Ճեվտեթ Տեմիրքափըների, տոքթոր, փրոֆ. Կլաուս Լիբէ Հարքորտի, Նեւին Լուցի, Ֆահրիյէ եւ Պիւլենթ Թունայների, Այշէ Եալչըն Ճանփոլադի, Պարան Սէյհանի, Եուսուֆ Ֆաիքի (Պոճաք), Հերման Խնդիրեանի եւ Քեմալ Եալչընի նիւթական ու բարոյական աջակցութեամբ, եւ ստացուած ամբողջ շահոյթը նուիրուելու է «Թռչունեան տուն» կրթահամալիր-մանկատան երախաներին։
Պրենտայի ծառը՝ «Թռչունեան տուն» մանկատան բակում
Հերման Խնդիրեանի հետ ծրագրեցինք Պրենտայի կտակի այն հատուածը, որը վերաբերում էր Հայաստանին եւ Կիւմրիին։
Հերմանն ասաց. -«Սասունցիների պարը» ներկայացումը պիտի ցուցադրվի Կիւմրիում, 2018 թ. Հոկտեմբերի 13-ի երեկոյեան։ Պրենտայի ծառը կը տնկենք 2018 թ. Հոկտեմբերի 14-ին։ Խնդրում եմ խօսիր Գարեգին սրբազան Պեքճեանի հետ՝ Պրենտայի հոգու համար աղօթելու նպատակով Հայաստան գալու հարցի շուրջ։ Ես նրան Կիւմրի եմ հրաւիրում»։
Խօսեցի սրբազանի հետ։ Ասաց. «Ես Պրենտային լաւ եմ ճանաչում։ Շատ լաւ գործ էք ձեռնարկել՝ նրա կտակն իրականացնելու համար։ Ես էլ սիրով կ՚աղօթեմ իր հոգու խաղաղութեան համար»։
2018 թ. Հոկտեմբերի 9-ին սրբազանի հետ միասին եկանք Երեւան։ Ինձ Հերմանը դիմաւորեց օդանաւակայանում, իսկ սրբազանին՝ Էջմիածինից եկած պաշտօնեաները, ովքեր VİP սրահից անցնելով՝ նրան տարան Էջմիածին։
2018 թ. Հոկտեմբերի 14-ին, ժամը 11-ին գնացինք «Թռչունեան տուն» մանկատուն-կրթահամալիր։ 2018 թ. Հոկտեմբերի 13-ի երեկոյեան Կիւմրիի՝ «Վարդան Աճեմեանի» անուան պետական դրամատիկական թատրոնում «Սասունցիների պարը» ներկայացումը բեմադրած արուեստի բոլոր գործիչները յետաձգել էին իրենց՝ Երեւան վերադարձը։ «Մենք էլ ենք ցանկանում հող ցանել Պրենտայի ծառին» ասելով՝ Մաժակ Թոշիկեանի հետ միասին նրանք էլ մանկատուն եկան։
Նախ «Թռչունեան տան» նախասրահում գտնուող Հրանդ Տինքի լուսանկարի կողքին կախեցինք Պրենտային նուիրուած շնորհակալագիրը։ Սրբազանն աղօթք ասաց։
Ապա «Թռչունեան տան» բակում «Սասունցիների պարը» բեմադրած արուեստի գործիչների եւ մանկատան երախաների հետ միասին տնկեցինք Պրենտայի սոճին, որը բերել էր կիւմրեցի Վահան Թումասեանը։ Սոճու արմատին ցանեցինք Պրեմենից իմ բերած հողը, որ վերցրել էի Պրենտայի գերեզմանից։ Սրբազան Գարեգին Պեքճեանն աղօթեց։ «Վերջին ցանկութիւնս» գրքերն էլ շարեցինք Պրենտայի ծառի շուրջ։
Խօսեցինք նաեւ Աւստրիական վարժարանի հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ Պարան Սէյհանի հետ. Պրենտայի յիշատակին այս լիսէի բակում էլ ենք մի ծառ տնկելու։ Պրենտայի գերեզմանից հող ենք լցնելու նաեւ այդ ծառի արմատին եւ Իսթանպուլի Պոսֆորի ջրերի մէջ։
Պրենտայի յիշատակին մեր կողմից հրատարակուած «Վերջին ցանկութիւնս» գրքի վաճառքի համար մի յատուկ հաշուեհամար եմ բացել։ Գրքի գումարն ուղարկել ցանկացողները կամ «Թռչունեան տուն» մանկատանը նուիրատուութիւն անելու մտադրութիւն ունեցողները կարող են այդ հաշուեհամարն օգտագործել։
Վերջին ցանկութիւնս՝ աջակցութի՜ւն «Թռչունեան տուն» մանկատան որբ երախաներին
«Վերջին ցանկութիւն» գրքի անունով Հայաստանում, ԱՄՆ-ում եւ Գերմանիայում բանկային հաշուեհամար է բացուել։ Գերմանիայի եւ Եւրոպայի հաշուեհամարը եւ շահառուի հաշուեհամարը (IBAN)՝ Kemal Yalcin
(SON ARZUM)
Sparkasse-Bochum
IBAN: DE90 4305 0001 0028 4087 06
Դուք եւս կարող էք ձեր ներդրումն ունենալ «Թռչունեան տուն» կրթահամալիր-մանկատան երախաներին օգնելու հարցում՝ յանուն Պրենտա Ժամկոչեան-Պաշարի հոգու խաղաղութեան։ Դուք նոյնպէս կարող էք կիսել մանկատան երախաների ուրախութիւնը։ Ձեզ շնորհակալութիւն եմ յայտնում՝ «Թռչունեան տուն» մանկատան սաների անունից։
Պոխում, 2-ը Նոյեմբերի, 2018 թ.
