ԵԴՈՒԱՐԴ ԹՈՎՄԱՍԵԱՆ
Պերճ Չալըքմանն ալ հրաժեշտ առաւ այս աշխարհէն։ Երբ կը հետեւէի պոլսահայ գրական կեանքին, ուշադրութիւնս կը գրաւէր կարգ մը գիրքերու կողքերը։ Պերճ Չալըքմանի հեղինակութիւններն էին անոնք։ Զարմանքով ու հիացումով կը դիտէի կողքի ձեւաւորումները, որոնք իրենց պարզութեան մէջ այդքան խօսուն էին եւ արտայայտիչ։ Զահրատի, Հատտէճեանի եւ այդ սերունդէն դեռ բազմաթիւ հեղինակներու գործերը հրատարակուած էին Պերճ Չալըքմանի մտայղացած կողքերով։
Միւս կողմէ 1970-ակամ տարեթիւերէն սկսեալ կ՚անդամակցիմ Սայաթ Նովա երգչախումբին։ 1987-ին ձեռնարկած էինք մեծ աշուղի ծննդեան 275-ամեակը պատշաճ կերպով նշել եւ արուեստը փոխանցել հասարակութեան։ Համերգը պիտի կայանար Հարպիյէ, Մուհսին Էրթուղրուլի անուան թատերասրահին մէջ։ Բեմայարդարումը վստահուած էր Պերճ Չալըքմանի։ Այդ առթիւ միասին աշխատելու առիթ մը գոյացած էր, ուր ալ աւելի մտերմանալու դուրը բացաւ։ Սայաթ Նովա աշուղը իր ստեղծագործութիւնները կը կատարէր քամանչայի նուագակցութեամբ։ Քամանչան հետզհետէ դարձած էր Սայաթ Նովայի խորհրդանշանը։ Սայաթ Նովա ըսելով կը մտաբերենք քամանչան, կամ քամանչա ըսելով Սայաթ Նովան։ Կարծես մին կենդանի, միւսը անշունչ երկու մարմին միաձուլուած ըլլան իրարու մէջ։ Բեմի սեւ ենթավարագոյրի վրայ կախուած էին գոյնզգոյն քամանչաներ, անձրեւի կաթիլներու տպաւորութիւնը առթելով։ Երգչախումբը տարբեր հասակներով բազմերանգ քամանչաներու տարափի տակ կը կատարէր խմբերգեր, մեներգներ եւ ասմունք։ Այս աշխատութիւնով սկսաւ մեր բարեկամութիւնը։ Յաջորդող տարիներուն Սայաթ Նովա մանկանց երգչախումբի տարեկան համերգներուն յայտագրի պրակներն ալ իր գծած կողքերով լոյս տեսան։ Մեծ հաճոյք էր իր հետ աշխատիլ, մեծ գոհունակութիւն։ Մարդ ի՞նչպէս այսքան համես կրնայ ըլլալ։ Ի՞նչպէս այսքան պարզ ու մաքուր գիծերով կրնայ արտայայտել իր միտքը։
Կեդրոնական վարժարանէ ներս իբրեւ ուսուցիչ եւ տնօրէն բազմամեայ ծառայութիւն ունէր։ Երգչախումբի կազմին մէջ կար իր նախկին աշակերտներէն խմբակ մը։ Տեսայ թէ ինչ հարազատութեամբ կ՚ընկերանայ իր երբեմնի սաներուն։
Այդ օրերուն կ՚ուսումնասիրէի Թուրքիոյ առաջին կին քանդակագործ Մարի Կերեքմէզեանը։ «Կը ճանչնա՞ս» հարցուցի։ Ուրկէ իմանամ որ իր առաջին ուսուցիչը եղած է։ «Ինք էր որ ձեռքէս բռնած զիս առաջնորդեց դէպի գեղարուեստի ակադեմիա» ըսած էր։ Ընկերային ցանցերու վրայ Պերճ Չալըքմանի մահուան գոյժը լսած պահուս յիշողութեանս մէջ մարմնաւորուեցաւ Սապահատտին Էյուպօղլուի «Քարատութ»ը։ Պարոն Պերճ այնպիսի ոգեւորութեամբ պատմած էր որ ձեռքէն բռնելով ակադեմիա առաջնորդող ուսուցչի մասին, ես ալ այդ տպաւորութենէ ազդուած էի։
Ու վերջապէս ծանօթացայ նաեւ Չալըքմանի գեղանկարչութեան։ Պիւյիւքտերէի նեղ փողոցները նկարած էր։ Դէպի ծով բացուող քարապատ անցքերը, զառիվերները եւ հնաոճ տները։ Պատէն կախուած յիշատակ մըն է հիմա որ միշտ դիտեցի եւ դեռ պիտի դիտեմ։
Անգամ մը մեր գրասենեակը հանդիպած էր։ Բան մը, որ յաճախ կը պատահէր։ Կու գար այցելութեան եւ կը զրուցէինք զանազան նիւթերով։ Այդ օր յանկարծ տոքթոր Պարգեւը զանգահարեց։ Գիտէր որ կը մտահոգուէի Յակոբ Արատի առողջութիւնով։ Այդ օրերուն Արատ հիւանդանոց կը փոխադրուէր մէկ- երկու շաբաթ խնամուելէ ետք, տուն կ՚երթար եւ ապա կրկին կը հարկադրուէր հիւանդանոց երթալու։ Առողջութիւնը լաւ չէր։ Տոքթոր Պարգեւ իմաց տալու համար զանգահարած էր արդէն։ «Վարպետը դարձեալ եկաւ։ Լաւ չերեւիր։ Գիտնաս ուզեցի»։ Հեռախօսը անջատելէ ետք Պարգեւին ըսածները Չալըքմանին փոխանցեցի։ Առաջարկեց իսկոյն երթալ։ Միասնաբար հիւանդանոց գացինք։ Սուրբ Փրկիչ հիւանդանոցի մէջ գտանք իր դարմանում տեսած սենեակը։ Աչքերը փակ էին, դժուարաւ կը շնչէր։ Աւելի ճիշդ ամէն շնչառութեան կը խռկար։ Պարոն Պերճ թեթեւ մը դպաւ ուսին եւ իմացուց, որ մենք եկած ենք։ «Յակոբ, Յակոբ աչքերդ բաց նայէ եկած եմ, Թոմոն ալ հետս է»։ Սակայն Արատէն ոչ մէկ արձագանգ։ Ապա ես փորձեցի նոյնպէս «Վարպետ հոս ենք աչքդ բաց»։ Ան միշտ հեւքով շարունակեց խռկալ։ Պարգեւ Պալըմեանն ալ հետերնիս էր։ Ան ալ իր կարգին փորձեց ուշքի բերել, բայց անօգուտ։ Մեր կողքին էր նաեւ բուժքոյրը։ Բուժքոյրը թեթեւ մը ծռեցաւ Արատին վրայ եւ գուրգուրանքով շտկեց իր վրայի սաւանը։ Տաք եղանակ էր եւ բուժքոյրին վերնաշապկի քանի մը կոճակներն ալ բաց էին։ Յանկարծ Արատ ուրախ ժպիտով մը աչքերը բացաւ։ Յայտնի է, որ գոհ է բուժքոյրի ներկայութենէն։ Այս տեսնելով պարոն Պերճ չկրցաւ ընդվզումը զսպել «Ծօ՜ Յակոբ ժամ մըն է այստեղ աղաչեցինք, պաղատեցինք որ գէթ անգամ մը աչքերդ բանաս, բայց երբ բուժքոյրը վրադ ծռեցաւ անմիջապէս ուշքի եկար»։ Կատակախօս էր ու սրամիտ։ Քիչ անց հրաժեշտ առինք Յակոբ Արատէն։ Հազիւ թէ գրասենեակ հասած էինք կրկին հնչեց հեռախօսը։ Տոքթոր Պարգեւ Պալըմեանն էր, մեր բաժնուելէն քիչ ետք կրկին սրտի կաթուած մը եւ Յակոբ Արատ աւանդած էր իր ոգին։ Յոգնութեան սուրճ մը խմեցինք տխրամած եւ լուռ։
Սիրելի Պերճ աղբարիկ, այսօր ալ դուն հրաժեշտ կ՚առնես մեզմէ։ Գիտեմ որ գացած տեղդ բազմաթիւ բարեկամներ ունիս գեղանկարիչ, քանդակագործ կամ կրաֆիկ նկարիչ։ Բարեւ խօսէ Յակոբ Արատին, Մարի Կերեքմեզեանին, Մենկիւ Էրթելեն, Ալւոշին եւ բոլոր բոլորին։ Հաստատ որ օր մը անդի կողմը բոլորս պիտի մէկտեղուինք։ Մինչեւ այդ օրը միշտ սիրով ու յարգանքով։
