Գործնական դարձնել հաւատն ու յոյսը*

ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

pakrates@yahoo.com

Անկախութեան յաջորդող աւե­­լի քան 25 տա­­րինե­­րուն Հա­­յաս­­տան չէր կրցած հա­­րազատ ժո­­ղովուրդին ապ­­րուստը ըն­­դունե­­լի մա­­կար­­դա­­­կին բարձրաց­­նող տնտե­­սական հա­­մակարգ մը ձե­­ւաւո­­րել։ Պատ­­ճա­­­ռը պարզ է, 1918-էն ետք հայ­­րե­­­նի եր­­կի­­­րը երկրորդ ան­­գամ կը տի­­րանար ան­­կա­­­խու­­թեան ոչ թէ իր կամ­­քով ու նո­­ւաճու­­մով, այլ դուրսի պայ­­մաննե­­րու պար­­տադրած անհրա­­ժեշ­­տութեամբ։ Գո­­յացաւ ան­­տէ­­­րու­­թեան մի­­ջավայր, ուր ինքնա­­բերա­­բար թա­­լանո­­ւեցաւ երկրի սե­­փական հարստու­­թիւնը։ Եթէ ան­­կա­­­խու­­թիւնը կա­­յանար որ­­դեգրո­­ւած նպա­­տակի եւ այդ ուղղու­­թեամբ մղո­­ւած պայ­­քա­­­րի հե­­տեւան­­քով, պի­­տի կա­­յանար նոր շրջա­­նի պա­­հանջնե­­րուն հա­­մապա­­տաս­­խա­­­նող տնտե­­սական դրու­­թիւն մը։ Բան մը՝ որ Խորհրդա­­յին կար­­գե­­­րու փլու­­զումէն ետք յա­­ջողած էին Պալ­­թեան երեք հան­­րա­­­պետու­­թիւննե­­րը, Կեդ­­րո­­­նական Եւ­­րո­­­պայի Չե­­խիա եւ Սլո­­վաքիա։ Այս եր­­կիրնե­­րը իրենց ազ­­գա­­­յին գի­­տակ­­ցութեան մէջ միշտ պատ­­րաստ էին ան­­կա­­­խանա­­լու խոր­­հուրդին, որու հե­­տեւան­­քով շատ աւե­­լի մեղմ բո­­լորած էին անցման շրջա­­նը։

Այդ իսկ պատ­­ճա­­­ռաւ Խորհրդա­­յին կար­­գե­­­րէ դէ­­պի ան­­կախ հան­­րա­­­պետու­­թիւն անցման շրջա­­նը մեզ՝ հա­­յերուս հա­­մար կա­­րելի չէր եղած «նոր» կո­­չել։ Նոր Հա­­յաս­­տա­­­նը կը ձե­­ւաւո­­րուի հա­­զիւ սոյն տա­­րուայ Մա­­յիս ամի­­սէն ետք։

Այս պա­­հուն երկրոր­­դա­­­կան կը մնան անցնող տա­­րինե­­րու այդ ան­­յա­­­ջողու­­թեան դրդա­­պատ­­ճառնե­­րուն վրայ խո­­րանալ։ Պէտք չու­­նինք երկրա­­շար­­ժի, ապա ղա­­րաբա­­ղեան պա­­տերազ­­մի եւ վեր­­ջա­­­պէս անցման շրջա­­նին տի­­րող անիշ­­խա­­­նու­­թեան մա­­սին խօ­­սելու։ Բո­­լորս բա­­ւակա­­նին լսած ենք այդ պատ­­ճա­­­ռաբա­­նու­­թիւննե­­րը։

Մին­­չեւ հի­­մա ար­­դէն տա­­նելի սահ­­մա­­­նը ան­­ցած է «ազ­­գայնա­­կան» պոռթկու­­մը։ Նոր մար­­տահրա­­ւէրն է եռա­­գոյն դրօ­­շակը վեր­­նա­­­շապ­­կի նման կռնակ­­նիս անցնե­­լով ցոյց ընե­­լու փո­­խարէն աշ­­խա­­­տիլ ազ­­գին վե­­րել­­քին հա­­մար։

Յի­­շենք թէ Խորհրդա­­յին շրջա­­նին, հա­­կառակ երկրի զար­­գա­­­ցած ճար­­տա­­­րագի­­տու­­թեան, հայ ժո­­ղովուրդը կ՚ապ­­րէր զրկանքնե­­րու մէջ։ Ար­­դիւնա­­բերու­­թիւնը ձե­­ւաւո­­րողը ոչ թէ շու­­կա­­­յի պա­­հանջներն էին՛ այլ կեդ­­րո­­­նական պլա­­նաւոր­­ման պար­­տադրանքնե­­րը։ Ան­­հա­­­տի կա­­րիք­­նե­­­րը ան­­տե­­­սող դրու­­թիւնը դա­­տապար­­տո­­­ւած էր կոր­­ծանման ու կոր­­ծա­­­նեցաւ։ Փո­­խարի­­նեց «Ազատ շու­­կա­­­յի տնտե­­սու­­թիւն» անո­­ւանու­­մով մա­­տու­­ցո­­­ւած հա­­մակար­­գը։

Շու­­տով պարզ դար­­ձաւ, թէ ազատ շու­­կա­­­յի տնտե­­սու­­թիւնը եր­­բեք ազատ տնտե­­սու­­թիւն մը չի նշա­­նակեր։ Այդ շու­­կա­­­յին ուղղու­­թիւն կու տան հա­­մաշ­­խարհա­­յին ըն­­կե­­­րու­­թիւննե­­րը։ Մայր գու­­մա­­­րի մեծ, շատ մեծ պա­­շար ու­­նե­­­ցող այդ ըն­­կե­­­րու­­թիւննե­­րը կտրուկ կեր­­պով շրջան­­ցած են «ազատ շու­­կայ» հաս­­կա­­­ցողու­­թեան թե­­լադ­­րած մրցակ­­ցութիւ­­նը։ Այս շրջան­­ցումը ո՛չ թէ ըն­­կե­­­րու­­թիւննե­­րու, այլ եր­­կիրնե­­րու սահ­­մա­­­նու­­մով կա­­տարո­­ւած է։

Ներ­­կայ պայ­­մաննե­­րուն մէջ երբ ան­­կա­­­րելի է ապ­­րանքի փո­­խանա­­կու­­մը ար­­գի­­­լել կամ սահ­­մա­­­նել մաք­­սա­­­յին կան­­խա­­­միջոց­­նե­­­րով, եր­­կիրներ ի վի­­ճակի չեն իրենց ար­­տադրու­­թիւնը ազատ կամ­­քով ծրագ­­րե­­­լու։ Նշենք թէ Եւ­­րո­­­խորհրդա­­րանի, «Հա­­մաշ­­խարհա­­յին դրա­­մատան», «Հա­­մաշ­­խարհա­­յին դրա­­մի հիմ­­նարկ»ի եւ այլ բազ­­մազգի կա­­ռոյցնե­­րու մի­­ջոցաւ պար­­տադրած ազատ շու­­կա­­­յի տնտե­­սու­­թեան հա­­մակար­­գէն դուրս մնա­­լու փո­­խար­­ժէ­­­քը բա­­ւական թանկ է։ Մօտ ան­­ցեալին Լի­­պիա, Եգիպ­­տոս, Սու­­րիայէ ետք այժմ, Իրան կամ Հիւ­­սի­­­սային Քո­­րէայի նման եր­­կիրնե­­րու գլխին Դե­­մոկ­­լեան թու­­րի նման կը ճո­­ճուի ներ­­քին կամ ար­­տա­­­քին եւ կամ ալ եր­­կուստեք զի­­նեալ մի­­ջամ­­տութեան սպառ­­նա­­­լիքը։

Այս պա­­հուն Հա­­յաս­­տան կը նմա­­նի լա­­րախա­­ղացի մը, որուն ոտ­­քե­­­րուն տակ եր­­կու լա­­ռեր կան։ Ան կա­­ցու­­թեան հա­­մաձայն մարմնի ծան­­րութեան մեծ բա­­ժինը կուղղէ աջ կամ ձախ լա­­ռի վրայ ու կը պա­­հէ որոշ հա­­ւասա­­րակշռու­­թիւն։ Եր­­կու լա­­ռերու գո­­յու­­թիւնը կ՛ապա­­հովէ որոշ անվտան­­գութիւն։ Նա­­խապէս այդ լա­­ռերէն մէ­­կուն բաց­­թո­­­ղու­­մը բա­­ւական սուղ ար­­ժած էր Վրաս­­տա­­­նի եւ Ուկրա­­նիայի հա­­մար։

Ազա­­տատենչ հայ մտքի հա­­մար կա­­րելի չէ Եւ­­րո­­­պական լա­­ռէն խու­­սա­­­փիլ։ Մենք սի­­րած ենք Եւ­­րո­­­պական մտայ­­նութեան շեշ­­տադրած մար­­դու իրա­­ւունքնե­­րու հաս­­կա­­­ցողու­­թիւնը, մտքի ու խօս­­քի ազա­­տու­­թիւնը, ան­­հա­­­տի իրա­­ւունքնե­­րու ան­­ձեռնմխե­­լիու­­թիւնը։ Գրա­­կանու­­թեան, երաժշտու­­թեան, ճար­­տա­­­րապե­­տու­­թեան ոլորտնե­­րու մէջ իւ­­րա­­­ցու­­ցած ենք արեւմտեան գե­­ղարո­­ւես­­տի ճա­­շակը, հա­­մակեր­­պած ենք կեն­­ցա­­­ղին։

Նոյնպէս կա­­րելի չէ ռու­­սա­­­կան լա­­րեն խու­­սա­­­փիլ։ Յատ­­կա­­­պէս արե­­ւելա­­հայ հա­­տուա­­ծը պատ­­մա­­­կան կա­­պեր ու­­նի Ռու­­սաստա­­նի հետ։ Թա­­գաւո­­րու­­թեան շրջա­­նէն այս կողմ հետզհե­­տէ ամ­­րա­­­նալով շա­­րու­­նա­­­կուած այդ կա­­պերը, մա­­նաւանդ լե­­զուամ­­տա­­­ծողու­­թեան մի­­ջոցաւ կեր­­տած են յա­­տուկ մշա­­կոյթ, որուն բա­­ցակա­­յու­­թիւնը դար­­ձեալ մեծ կո­­րուստ է ազ­­գին հա­­մար։

Եր­­կու լա­­րերու առ­­կա­­­յու­­թիւնը նաեւ բա­­րեբախ­­տութիւն է ազ­­գա­­­յին տնտե­­սական ծրա­­գիր մը ձե­­ւաւո­­րելու առու­­մով։ Եթէ ամ­­բողջու­­թեամբ յանձնո­­ւած ըլ­­լա­­­յինք արեւմտեան լա­­ռին, ու­­րիշնե­­րու ցուցմունքով պի­­տի ճշդէինք մեր ար­­տադրու­­թիւնը։ Օրի­­նակի հա­­մար Թուրքիա որ­­դեգրե­­լով արեւմտեան լա­­ռի գե­­րակա­­յու­­թիւնը, կորսնցու­­ցած է հո­­ղամ­­շակման իր մեծ կա­­րողու­­թիւնը։ Երկրի մէջ սպա­­ռող ըն­­դե­­­ղէնի մե­­ծամաս­­նութիւ­­նը կը նե­­րածո­­ւի զա­­նազան եր­­կիրնե­­րէ։ Նոյնպէս կորսնցու­­ցած է անաս­­նա­­­պահու­­թիւնը։ Հար­­կադրո­­ւած է անդրով­­կիանո­­սեան եր­­կիրնե­­րէ միս նե­­րածե­­լու։ Թուրքիոյ Ճար­­տա­­­րագի­­տական զար­­գա­­­ցումնե­­րը եւս մնա­­ցած են սահ­­մա­­­նափակ։ Ճար­­տա­­­րագի­­տական ար­­տադրու­­թիւնը դեր տա­­կաւին հա­­ւաք­­ման մա­­կար­­դա­­­կով է, այլ ոչ թէ ամ­­բողջա­­կան։ Աւե­­լորդ է ըսել թէ այս բո­­լորը ոչ թէ երկրի գի­­տական կամ քա­­ղաքա­­կան գոր­­ծիչնե­­րու նա­­խասի­­րու­­թեան հե­­տեւանք է, այլ դուրսէն կա­­տարո­­ւած ցուցմունքնե­­րու։ Այլ խօս­­քով ազ­­գա­­­յին ծրագ­­րի բա­­ցակա­­յու­­թեան։

Չենք կրնար ան­­տե­­­սել թէ եր­­կու լա­­ռերու վրայ հա­­ւասա­­րակշռու­­թիւն պա­­հելու գոր­­ծիմ մէջ առան­­ցին չենք։ Մեր յատ­­կա­­­պէս ալ անվտան­­գութեան առու­­մով դաշ­­նա­­­կից հա­­մարած Ռու­­սաստան Ատրպէյ­­ճա­­­նի գլխա­­ւոր զէնք մա­­տակա­­րարողն է։

Նմա­­նապէս Թուրքիա իր 80 մի­­լիոնը անցնող բնակ­­չութեամբ շատ աւե­­լի մատ­­չե­­­լի շու­­կայ մը կը կազ­­մէ Եւ­­րո­­­պայի հա­­մար, քան Հա­­յաս­­տան։

Նոր Հա­­յաս­­տան հի­­մա ու­­նի երկրի բո­­լոր նե­­րու­­ժը եւ մար­­դուժը զօ­­րակո­­չի բե­­րելու լծակ­­ներ։ Ու­­նի սփիւռքի կա­­րելիու­­թիւննե­­րը։ Կը մնայ այս բո­­լորին մա­­սին խորհրդա­­ծելու, նպա­­տակ­­ներ ճշդե­­լու եւ ապա գոր­­ծակցե­­լու մի­­ջավայ­­րը պատ­­րաստել։

Նոր Հա­­յաս­­տա­­­նի նկատ­­մամբ հա­­ւատն ու յոյ­­սը բա­­ւակա­­նին խթան են շարժման անցնե­­լու հա­­մար։

(*) Արտատպուած՝ generalnews.am կայ­­քէ­­­ջէ։

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ