Յիշելով անցեալի երանելի օրերը

Ձեռքերնուս կարծես ասեղ դերձան, ընդմիշտ կը գործենք մեր պատմութիւնը։ Պատմութիւն, որ կը յուշէ սա ձեռքերնիս բռնած թելը, չէ որ այն ալ մէկ կ՚երկարի, մէկ կը կարճնայ եւ կը հիւսէ մեր ներկան ու անցեալը։ Այդ անցեալի մէջ կը տեսնենք ուրախ օրեր, երջանիկ ժամանակներ եւ ապա թախիծի ալիք մը կու գայ բոլորը կասկածի տակ թողելու։ Ո՞ւր են ուրախութեան օրերը, որոնք այդքան շուտ սահեցան գացին մեր ձեռքերէն, որպէս յիշատակ թողելով սա նրբագեղ ասեղնագործութիւնը։

Լսած պէտք է ըլլաք նշանաւոր է Վաքըֆլըգիւղի կանանց գործած ասեղնագործութիւնները։ Անոնց համբաւը նոյնիսկ գերազանցած է երկրի սահմանները։ Արդարեւ Մարիամ տատիկը հազիւ զիս դիմաւորած պահուն վար կը դնէ ձեռքի աշխատութիւնը եւ համեստաբար կը պարզէ. «Ժամանցի համար է, որ կը գործեմ»։ Ես այդ պահուն կը փորձեմ այդ մանած դերձանին կառչիլ եւ իր հետ երթալ դէպի իր ծննդավայրի անցեալը…

ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ

lusyenkopar81@hotmail.com

«Նախ ծանօթաց­նեմ ես զիս։ Անունս Մա­­­­­րիամ Մար­­­­­տի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րեան Սի­­­­­լահ­­­­­լը եւ Քես­­­­­քին է։ Մար­­­­­տի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րեան մեր տոհ­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նունն է, որ հան­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պետու­­­­­թեան շրջա­­­­­նին պար­­­­­տադրո­­­­­ւած նոր օրէնքնե­­­­­րով վե­­­­­րածուեցաւ Սի­­­­­լահ­­­­­լըի։ Իսկ Քես­­­­­քին ամուսնուս ազ­­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նունն է, որ ամուսնա­­­­­նալով փո­­­­­խան­­­­­ցո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւեցաւ նաեւ ին­­­­­ծի։ 1928-ին ծնած եմ մեր գիւ­­­­­ղի Եէզուր թա­­­­­ղամա­­­­­սին մէջ։ Գիւ­­­­­ղը ու­­­­­նէր եկե­­­­­ղեց­­­­­ւոյ կող­­­­­քին կա­­­­­ռու­­­­­ցո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած միայարկ քա­­­­­րաշէն դպրոց մը։ Ինչպէս գիւ­­­­­ղի բո­­­­­լոր երա­­­­­խանե­­­­­րը ես ալ յա­­­­­ճախած եմ այդ դպրո­­­­­ցը։ Դպրո­­­­­ցը եր­­­­­կու բա­­­­­ժին էր՝ աղջկանց եւ ման­­­­­չե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րու հա­­­­­մար։ Աղջկանց բաժ­­­­­նի ու­­­­­սուցի­­­­­չը օրիորդ Մա­­­­­րիցան էր։ Ան ամու­­­­­րի մնա­­­­­ցած ու եր­­­­­կու երա­­­­­խաներն ալ առած հաս­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տուած էր մեր գիւ­­­­­ղը։ Շատ գե­­­­­ղեցիկ կին մըն էր օրիորդ Մա­­­­­րիցան։ Տղոց բաժ­­­­­նի ու­­­­­սուցի­­­­­չը պա­­­­­րոն Խա­­­­­չիկ Մու­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տեանն էր։ Եղ­­­­­բայրներս Խա­­­­­չիկ եւ Յա­­­­­կոբ իր աշա­­­­­կերտներն էին։ Իւ­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­քան­­­­­չիւր դա­­­­­սարա­­­­­նի մէջ 20-25 աշա­­­­­կերտներ էինք։ «Բա­­­­­րիլոյս» անու­­­­­նով դա­­­­­սագիրք մը ու­­­­­նէինք մեր ձեռ­­­­­քե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րուն եւ այդ գիր­­­­­քի շնոր­­­­­հիւ գրա­­­­­ճանաչ դար­­­­­ձանք։ Հա­­­­­յախօս էինք բո­­­­­լորս ալ։ Մենք աղ­­­­­ջիկներս կար­­­­­միր գոգ­­­­­նոց կը հագ­­­­­նէինք եւ մա­­­­­զեր­­­­­նիս կար­­­­­միր ժա­­­­­պաւէն մը։ Վեր­­­­­ջա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պէս մեր գիւ­­­­­ղա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցինե­­­­­րը ամ­­­­­բողջո­­­­­վին Հնչա­­­­­կեան էինք։ Հնչակ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը կար­­­­­միր, իսկ Դաշ­­­­­նակնե­­­­­րը կա­­­­­պոյտ կը հա­­­­­գուէին։ Չէ որ անոնց դրօշն ալ կա­­­­­պոյտ էր։ Գիւ­­­­­ղե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րով կամ դպրոց­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րով ան­­­­­ջա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տուած էինք, բայց նոյն եկե­­­­­ղեցի կը յա­­­­­ճախէինք։ Ամէն գիւղ ու­­­­­նէր իր դպրո­­­­­ցը։ Ափ­­­­­սոս չեմ յի­­­­­շեր անոնց անուննե­­­­­րը։ Խը­­­­­տըր­­­­­պեկ, Պի­­­­­թիաս կամ Եողու­­­­­նօ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լուք հա­­­­­յաբ­­­­­նակ գիւ­­­­­ղեր էին։ Միայն կը յի­­­­­շեմ Խը­­­­­տըր­­­­­պե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կի դպրո­­­­­ցի կղմին­­­­­տըրնե­­­­­րը։ Այդ դպրո­­­­­ցի տա­­­­­նիքը ծած­­­­­կո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած էր կղմինտրնե­­­­­րով, որոնք կ՚երե­­­­­ւային նաեւ մեր գիւ­­­­­ղէն։ Աւե­­­­­լի ուշ այ­­­­­ցե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լած եմ Պի­­­­­թիաս եւ Եօղու­­­­­նօ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լուք գիւ­­­­­ղե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը եւ տե­­­­­սած եմ եկե­­­­­ղեցի­­­­­ները։ Բայց դպրոց­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րու մա­­­­­սին բան մը չեմ յի­­­­­շեր։ Շատ փոքր էի։ Միայն կը յի­­­­­շեմ, թէ գիւ­­­­­ղի երա­­­­­խանե­­­­­րով ինչպէս կը վազվզէինք, կը խա­­­­­ղայինք կամ կ՚ու­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­խանա­­­­­յինք մեր գիւ­­­­­ղի եկե­­­­­ղեց­­­­­ւոյ շրջա­­­­­փակին մէջ։ Այս յի­­­­­շած­­­­­ներս կը վե­­­­­րաբե­­­­­րին 1930-ական տա­­­­­րեթի­­­­­ւերու կէ­­­­­սերուն։ Հա­­­­­զիւ քա­­­­­նի մը ամիս կրցած եմ յա­­­­­ճախել դպրոց։ Ապա մայրս դպրոց գա­­­­­լով ու­­­­­սուցչու­­­­­հիին պար­­­­­զած է, որ իմ օգ­­­­­նութեանս կը կա­­­­­րօտի։ «նոյն իսկ սա­­­­­փոր մը ջուր փո­­­­­խադ­­­­­րէ իմ գործս կը նո­­­­­ւազի» ըսած էր մայրս։ Ու­­­­­սուցչու­­­­­հին իզուր տեղ հա­­­­­մոզել փոր­­­­­ձեց. «թող որ ու­­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նի Իս­­­­­կուհի քոյ­­­­­րիկ» ըսե­­­­­լով։ Մին­­­­­չեւ այ­­­­­սօր կը յի­­­­­շեմ, անձրե­­­­­ւոտ օր մըն է։ Մին­­­­­չեւ տուն մայրս զիս շա­­­­­լակը բե­­­­­րած էր։ Դա­­­­­սըն­­­­­կերներս յա­­­­­ճախ կը յի­­­­­շէին իմ աս­­­­­մունքե­­­­­լու ու­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կու­­­­­թիւնը։ Շատ եր­­­­­կար ոտա­­­­­նաւոր մը սոր­­­­­ված եմ ու ան­­­­­թե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րի ար­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­սանած։

Սեդ­­­­­րակ եղ­­­­­բայրս

Մեր գիւ­­­­­ղե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը թուրքեր փո­­­­­խադ­­­­­րո­­­ւելէ ետք ժո­­­­­ղովուրդը հե­­­­­ռացաւ։ Մեր գիւ­­­­­ղի մէջ միայն 20-25 ըն­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նիք ըլ­­­­լա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լով շա­­­­­րու­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կեցինք մեր գո­­­­­յու­­­­­թիւնը։ Մեր ըն­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նիքին մէջ միայն հայրս էր, որ թրքե­­­­­րէնի կը տի­­­­­րապե­­­­­տէր։ Թէեւ մեր լե­­­­­զուին թրքե­­­­­րէնէ բազ­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­թիւ բա­­­­­ռեր մտած են, բայց մենք դար­­­­­ձեալ թրքե­­­­­րէն չէինք գի­­­­­տեր կամ չէինք խօ­­­­­սեր։ Այդ տա­­­­­րինե­­­­­րու Մու­­­­­սա Լե­­­­­րան բո­­­­­լոր գիւ­­­­­ղե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րուն մէջ կու­­­­­սակցա­­­­­կան պա­­­­­ռակ­­­­­տում կը տի­­­­­րէր։ Մար­­­­­դիկ իրար գի­­­­­տէին եւ ըս­­­­­տայնըմ կը մեր­­­­­ձե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նային։ Սեդ­­­­­րակ եղ­­­­­բայրս Խը­­­­­տըր­­­­­պեկ գիւ­­­­­ղէն աղջկան մը սի­­­­­րահա­­­­­րուած էր։ Այն ալ փո­­­­­խադար­­­­­ձած էր եղ­­­­­բօրս։ Շա­­­­­բաթա­­­­­վեր­­­­­ջե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րուն իրար կը հան­­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պէին աղ­­­­­բիւրի մօ­­­­­տակայ­­­­­քը։ Օժի­­­­­նա սա­­­­­փորով կը մօ­­­­­տենար աղ­­­­­բիւրին, ուր եղ­­­­­բայրս ար­­­­­դէն զինք սպա­­­­­սած կ՚ըլ­­­­­լար։ Հա­­­­­զիւ քա­­­­­նի մը բառ փո­­­­­խանա­­­­­կելէ ետք կա­­­­­րօտով կը հե­­­­­ռանա­­­­­յին իրար­­­­­մէ։ Բայց եղ­­­­­բայրս ու Օժի­­­­­նա չի կրցան իրար վա­­­­­յելել, քա­­­­­նի որ Օժի­­­­­նայի ծնող­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը խստա­­­­­պէս ար­­­­­գի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լած էին հնչակ­­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կանի մը հետ մեր­­­­­ձե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նալ։ Պայ­­­­­ման բե­­­­­րին եղ­­­­­բօրս, որ ան հրա­­­­­ժարի իր կու­­­­­սակցու­­­­­թե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նէն, որ­­­­­պէսզի ար­­­­­տօ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նեն օրի­­­­­նաւոր ամուսնու­­­­­թեան։ Բայց եղ­­­­­բայրս մեր­­­­­ժեց այդ պար­­­­­տադրան­­­­­քը, ըսե­­­­­լով որ սի­­­­­րածէն կը հրա­­­­­ժարի, բայց ոչ կու­­­­­սակցու­­­­­թե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նէն։ Օժի­­­­­նայի ըն­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նիքը գաղ­­­­­թե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցին եւ եղ­­­­­բայրս ալ նշան կա­­­­­պեց ու­­­­­րի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­շի մը հետ։ Հա­­­­­զիւ վեց ամ­­­­­սու նշա­­­­­նուած էր, որ մեր ար­­­­­տին մէջ սպան­­­­­նո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւեցաւ, նշա­­­­­նածին քե­­­­­ռիին հետ միասին։ Նա­­­­­խապէս աւա­­­­­զակու­­­­­թեան դէպ­­­­­քեր ապրուած էին գիւ­­­­­ղին մէջ։ Գող­­­­­ցո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած էր մեր այ­­­­­գի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ներու խա­­­­­ղողը։ Այդ օր եղ­­­­­բայրս գի­­­­­շերո­­­­­ւայ մէկ ժա­­­­­մուն ու­­­­­զած էր շրջիլ այ­­­­­գի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ները։ Ես դեռ չէի քնած, երբ կրա­­­­­կոցը լսե­­­­­ցի։ Ան­­­­­մի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ջապէս հօրս մօտ գա­­­­­ցի «Սեդ­­­­­րակ աղ­­­­­բա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րիկս արտ գա­­­­­ցած էր» պո­­­­­ռացի։ Հայրս առար­­­­­կեց. «խեր խօ­­­­­սէ աղ­­­­­ջիկս» ըսե­­­­­լով։ Եղ­­­­­բայրս 22 տա­­­­­րեկան էր, իսկ ես ինը…

Ոճ­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­գործնե­­­­­րը չգտնո­­­­­ւեցան, բայց գի­­­­­տէինք որ դաշ­­­­­նակցա­­­­­կան­­­­­ներն էին։ Տա­­­­­րիներ անց Սեդ­­­­­րակ եղ­­­­­բօրս նշա­­­­­նածին մեծ մայ­­­­­րը եկաւ եւ ըսաւ, որ «մենք ձեզմէ յօ­­­­­ժար ենք։ Այս աղ­­­­­ջի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կը որու հետ, որ ամուսնա­­­­­նայ ձեր սիր­­­­­տը կը ցա­­­­­ւի։ Եկէք ձեր ըն­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նիքին հար­­­­­սը թող ըլ­­­­­լայ»։ Հայրս Մի­­­­­սաք եղ­­­­­բօրս հրա­­­­­մայեց. «Դուն պի­­­­­տի ամուսնա­­­­­նաս» ըսե­­­­­լով։ Այս լսե­­­­­լով, թէ Մի­­­­­սաք եղ­­­­­բայրս, թէ մենք բո­­­­­լորս լաց եղանք։ Խեղճ աղ­­­­­ջիկն ալ առար­­­­­կեց «Ամուսնա­­­­­նալ չեմ ու­­­­­զեր» ըսե­­­­­լով, բայց չկրցաւ հա­­­­­մոզել իր ըն­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նիքը։ Եօթը տա­­­­­րի Սեդ­­­­­րակ եղ­­­­­բօրս սու­­­­­գը պա­­­­­հած աղ­­­­­ջի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կը Մի­­­­­սաք եղ­­­­­բօրս հարս առինք։ Ճա­­­­­կատա­­­­­գիր, ինչ ըսեմ…

Գաղ­­­­­թեր

1937-էն սկսեալ ժո­­­­­ղովուրդը սկսաւ գաղ­­­­­թել։ Մու­­­­­սա Լե­­­­­րան եօթը գիւ­­­­­ղե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րու ժո­­­­­ղովուրդը գաղ­­­­­թե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցին։ Մար­­­­­դիկ, անա­­­­­սուններ, իրեր, ամէն մարդ ինչ որ ու­­նէր, ինչ որ կրնար հե­­­­­տը տա­­­­­նիլ շալ­­­­­կած հե­­­­­ռացան գիւ­­­­­ղէն։

Վար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­վառ

Վար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­վառի գա­­­­­լուստը իւ­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­քան­­­­­չիւր ող­­­­­կոյզի վրայ, գո­­­­­նէ մէկ եր­­­­­կու խա­­­­­ղողին կարմրե­­­­­լով կը գու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կէինք։ Վար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­վառը մե­­­­­զի հա­­­­­մար Աս­­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւածած­­­­­նի տօ­­­­­նը դի­­­­­մաւո­­­­­րելու նա­­­­­խափորձ մըն էր կար­­­­­ծես։ Եկե­­­­­ղեց­­­­­ւոյ շրջա­­­­­փակը Պա­­­­­տարա­­­­­գի աւար­­­­­տին ժո­­­­­ղովուրդը իրար կը շնոր­­­­­հա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւորէր եւ բեր­­­­­քի արա­­­­­տու­­­­­թիւն կը մաղ­­­­­թէր։

Զա­­­­­նազան խմո­­­­­րեղէն­­­­­ներ կը պատ­­­­­րաստո­­­­­ւէին տօ­­­­­նական օրե­­­­­րուն։ Պան­­­­­րուհուց կը թխէինք։ Աւե­­­­­լի հասկնա­­­­­լի ըլ­­­­­լա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լու հա­­­­­մար կրնաք պա­­­­­նիրով փից­­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յի նմա­­­­­նեց­­­­­նել։ Կա­­­­­րագով կա­­­­­թաներ կը պատ­­­­­րաստո­­­­­ւէր։ Բո­­­­­կեղ­­­­­ներ եւ տա­­­­­կաւին ահա­­­­­գին բա­­­­­ներ, որոնց բո­­­­­լորը չեմ յի­­­­­շեր սա պա­­­­­հուն։ Բո­­­­­լոր թխած հա­­­­­ցերը կը խա­­­­­չակնքէինք։ Ամուսնա­­­­­նալէս վերջ ամու­­­­­սինս փայ­­­­­տեայ կա­­­­­ղապար մը սար­­­­­քած էր, այդ կա­­­­­ղապա­­­­­րով կը խա­­­­­չակնքէի մեր թխո­­­­­ւած­­­­­քե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ղէնը։ Ամե­­­­­նանոր ու մա­­­­­քուր տա­­­­­րազ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րով կը մաս­­­­­նակցէինք եկե­­­­­ղեց­­­­­ւոյ արա­­­­­րողու­­­­­թեան։ Իսկ պա­­­­­տարա­­­­­գի աւար­­­­­տին մե­­­­­ծագոյն ու­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­խու­­­­­թիւնը իրար թրջե­­­­­լով կապ­­­­­րո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւէր։ Նախ գիւ­­­­­ղի երէ­­­­­ցը իր ձեռ­­­­­քի սա­­­­­փորով կը թրջէր մեզ։ Ապա ամ­­­­­բողջ գիւ­­­­­ղը կը միանար իրար թրջե­­­­­լու այդ իւ­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յատուկ արա­­­­­րողու­­­­­թեան։ Իմ ծնած թա­­­­­ղամա­­­­­սի ու հարս գա­­­­­ցած տան մի­­­­­ջով առու մը կ՚անցնի։ Վար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­վառի օրե­­­­­րուն այդ առո­­­­­ւի մէջ ան­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­խադէպ ու­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­խու­­­­­թիւն կը տի­­­­­րէր։

Աս­­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւածա­­­­­ծին

Եկե­­­­­ղեց­­­­­ւոյ կող­­­­­քի պար­­­­­տէ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­զին մէջ մա­­­­­տաղ­­­­­ներ կը մոր­­­­­թո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւին։ Ամէն ոք մա­­­­­տաղ­­­­­ցուն նա­­­­­խապէս յանձնած կ՚ըլ­­­­­լայ եկե­­­­­ղեցիին։ Այդ տա­­­­­րի ով ինչ որ ուխտած է, ուխտին կա­­­­­տար­­­­­ման հա­­­­­մար մա­­­­­տաղ կ՚ընէ։ Ոմանք խոյ կը մոր­­­­­թեն, ոմանք ոչ­­­­­խար։ Նա­­­­­խատօ­­­­­նակին մօ­­­­­տաւո­­­­­րապէս 25-30 մա­­­­­տաղ­­­­­ներ կը մոր­­­­­թո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւէին, որոնց փո­­­­­րոտի­­­­­քով հա­­­­­մեղ ճա­­­­­շեր կը պատ­­­­­րաստո­­­­­ւէին։ Ամե­­­­­նան­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նաւո­­­­­րը քա­­­­­ղիր­­­­­թի ապուրն էր, անա­­­­­սու­­­­­նի գլխի մի­­­­­սերով եւ տո­­­­­տիկ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րով սար­­­­­քո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած ապու­­­­­րը։ Մումպար կը լեց­­­­­նէին ապա։ Միւս կող­­­­­մէ մոր­­­­­թո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած անա­­­­­սուննե­­­­­րու մի­­­­­սը երեք ան­­­­­գամ կը լո­­­­­ւացո­­­­­ւէր եւ եօթը կաթ­­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ներու բաժ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լով կ՚եփէր ցո­­­­­րենի հետ միասին։ Սա մեր աւան­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կան տօ­­­­­նական ու­­­­­տեստն էր։ Այդ գի­­­­­շեր գիւ­­­­­ղա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցիներ իրենց այ­­­­­գի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ներէն հա­­­­­ւաքած խա­­­­­ղողը եկե­­­­­ղեցի կը բե­­­­­րեն, որ­­­­­պէսզի յա­­­­­ջորդ օր պա­­­­­տարա­­­­­գէն ետք օրհնո­­­­­ւած խա­­­­­ղաղո­­­­­ղը բաժ­­­­­նո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւի ժո­­­­­ղովուրդին։ Նա­­­­­խատօ­­­­­նակը եր­­­­­կար գի­­­­­շեր է մեր մօտ։ Մին­­­­­չեւ առ­­­­­տու եկե­­­­­ղեց­­­­­ւոյ բա­­­­­կին մէջ կ՚եր­­­­­գենք, կը պա­­­­­րենք, կ՚ու­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­խանանք։ Ամու­­­­­սինս մին­­­­­չեւ առ­­­­­տու կը հսկէր խա­­­­­ռիսա­­­­­յի կաթ­­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ներուն։ Այ­­­­­սօր թէեւ որոշ չա­­­­­փով կը շա­­­­­րու­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կուին այդ աւան­­­­­դութիւննե­­­­­րը, բայց մի­­­­­սը շու­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յի մսա­­­­­վաճա­­­­­ռէն կ՚առ­­­­­նենք։ Աս­­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւածած­­­­­նի խա­­­­­ռիսան միշտ առատ է մեզ մօտ։ Այդ օր ոչ միայն գիւ­­­­­ղա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցիներ, այլ հա­­­­­րեւան գիւ­­­­­ղե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րէն եկած մուսլու­­­­­մաններ ալ կը կշտա­­­­­նան մեր խա­­­­­ռիսա­­­­­յով։

Սուրբ Սար­­­­­գիս

Սուրբ Սար­­­­­գի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­սի նա­­­­­խօրեակին գիւ­­­­­ղի երի­­­­­տասարդ աղ­­­­­ջիկնե­­­­­րը երեք օր ծոմ կը պա­­­­­հեն։ Եր­­­­­րորդ օրո­­­­­ւայ հա­­­­­մար «քումպա» կո­­­­­չուած խմո­­­­­րեղէ­­­­­նը կը թխենք։ Եր­­­­­րորդ օր խա­­­­­չակնքո­­­­­ւած քումպան ճակնդե­­­­­ղի տե­­­­­րեւ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րու նման բոյ­­­­­սի մը «լի­­­­­վիկի»ի տե­­­­­րեւ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րով կը փա­­­­­թաթենք ու մաղ­­­­­մաղ կրա­­­­­կի վրայ կ՚եփենք։ Քումպան ալ ու­­­­­նէր իր խա­­­­­ղիկ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը։ Քումպա­­­­­յի մէջ մե­­­­­տաղ դրամ, ճիւ­­­­­ղի մը փոք­­­­­րիկ մաս­­­­­նի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կը կամ կա­­­­­նանչ տե­­­­­րեւ մը պա­­­­­հուած կ՚ըլ­­­­­լար։ Կա­­­­­նաչ տե­­­­­րեւը որու որ վի­­­­­ճակի այդ տա­­­­­րի պար­­­­­տէ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­զի խնամ­­­­­քը իրեն կը պատկան­էր։ Որուն բա­­­­­ժինէն, որ ճիւ­­­­­ղի կտո­­­­­րը ել­­­­­լէր ձի­­­­­թենի­­­­­ներու կամ դափ­­­­­նի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ներու պա­­­­­տաս­­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նատուն ան էր։ Հայրս այդ գի­­­­­շեր բո­­­­­լորս կը զգու­­­­­շացնէր. «Զգօն եղէք։ Այս գի­­­­­շեր Սուրբ Սար­­­­­գի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­սը պի­­­­­տի գայ, պի­­­­­տի այ­­­­­ցե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լէ մեր տու­­­­­նը» ըսե­­­­­լով։

Բար­­­­­կընտըք, Մեծ Պահք եւ Սուրբ Զա­­­­­տիկ

Բա­­­­­րեկեն­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նի գալստէն երեք օր առաջ պատ­­­­­րաստու­­­­­թիւննե­­­­­րը կը սկսէին։ Քիւֆթա­­­­­յի տե­­­­­սակ­­­­­ներ եւ անու­­­­­շե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ղէն­­­­­ներ կը պատ­­­­­րաստո­­­­­ւէր։ Բա­­­­­րեկեն­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նին ալ մա­­­­­տաղ­­­­­ներ կը մոր­­­­­թո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւէր եւ խա­­­­­րոյկ կը վա­­­­­ռուէր։

Մեծ Պահ­­­­­քին եօթը շա­­­­­բաթո­­­­­ւայ տե­­­­­ւողու­­­­­թեամբ պահ կը պա­­­­­հէինք։ Վեր­­­­­ջին կի­­­­­րակին Ծաղ­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­զարդն է։ Յի­­­­­սու­­­­­սի Երու­­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ղէմ մուտքը աւե­­­­­տող այդ տօ­­­­­նը նաեւ կ՚աւե­­­­­տէր գա­­­­­րու­­­­­նի գա­­­­­լուստը եւ նաեւ զրկանքնե­­­­­րով լե­­­­­ցուն պահ­­­­­քի շրջա­­­­­նին վեր­­­­­ջին շա­­­­­բաթի հաս­­­­­նի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լը։

Ծաղ­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­զար­­­­­դին յա­­­­­ջոր­­­­­դող եր­­­­­կուշաբ­­­­­թի սա­­­­­րեր բարձրա­­­­­նալով եօթը տե­­­­­սակ ծա­­­­­ղիկ կը հա­­­­­ւաքէինք եւ այդ ծա­­­­­ղիկ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը ջու­­­­­րով լե­­­­­ցուն ամա­­­­­նի մը մէջ կը լեց­­­­­նէինք։ Յա­­­­­ջորդ օր, որ Լա­­­­­ցի Գի­­­­­շեր է, եկե­­­­­ղեցի եր­­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լէ առաջ այդ անու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­հոտ ջու­­­­­րով կը լո­­­­­ւայինք մեր երես­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը։

Լա­­­­­ցի Գի­­­­­շերը Յի­­­­­սուս Փրկի­­­­­չի մատ­­­­­նո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած, տան­­­­­չո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած եւ խա­­­­­չուած օրը կը խորհրդան­­­­­շէ։ Այդ օր մին­­­­­չեւ գի­­­­­շեր արա­­­­­րողու­­­­­թիւններ կը կա­­­­­տարո­­­­­ւին եկե­­­­­ղեց­­­­­ւոյ մէջ։ Այդ գի­­­­­շեր ժա­­­­­մու ճամ­­­­­բուն մէկ կող­­­­­մէն ալ ասեղ­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­գոր­­­­­ծութիւն կ՚ընէինք ու կը հա­­­­­ւատա­­­­­յինք թէ մեր ձեռ­­­­­քի ասեղ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րով Յո­­­­­փի աչ­­­­­քը պի­­­­­տի փո­­­­­րէինք, թէ ին­­­­­չո՞ւ Յո­­­­­փի աչ­­­­­քը կը փո­­­­­րէինք այդ ալ մին­­­­­չեւ այ­­­­­սօր չեմ հասկնար։

Մեծ Պահ­­­­­քի ըն­­­­­թացքին կը հա­­­­­ւաքէինք սո­­­­­խի կե­­­­­ղեւ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը, որոնցմով ապա ձո­ւերը պի­­­­­տի ներ­­­­­կէինք։

Ճոխ կ՚ըլ­­­­­լար տօ­­­­­նական սե­­­­­ղան­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը։ Ան­­­­­պայման իչ­­­­­լի քէօֆ­­­­­թէ կամ, սի­­­­­նի քուֆթա կ՚ու­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նայինք։ Արաղն ու գի­­­­­նին տնա­­­­­կան էր։

Ծնունդ եւ Ամա­­­­­նոր

Ամա­­­­­նորի նա­­­­­խոր­­­­­դող շաբ­­­­­թուն ան­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ռէն ճի­­­­­ւղեր կը հա­­­­­ւաքո­­­­­ւի եւ խա­­­­­րոյկ կը վա­­­­­ռուի։ Երե­­­­­խէք դափ­­­­­նիի ճիւ­­­­­ղե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րով կը ծե­­­­­ծեն բո­­­­­ցերը եւ մէկ կող­­­­­մէն ալ կ՚աղա­­­­­ղակեն. «Համ համշնորհ համշնորհ»։ Այդ պա­­­­­հուն կը բո­­­­­ցավա­­­­­ռուին նաեւ ճիւ­­­­­ղե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րու ծայ­­­­­րի դափ­­­­­նիի տե­­­­­րեւ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը։ Թե­­­­­րեւս ալ «Համշնորհ» բա­­­­­ցական­­­­­չութիւ­­­­­նը գրա­­­­­բարէն կը ծա­­­­­գի եւ եկող նոր տա­­­­­րի, այ­­­­­սինքն «յա­­­­­մին» շնոր­­­­­հա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւորե­­­­­լու բա­­­­­րեմաղ­­­­­թանք մըն է։ Այդ օր տու­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րու տա­­­­­նիք­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րուն հող կը թա­­­­­փեն։ Հող կը թա­­­­­փեն նաեւ պտուղ տա­­­­­լէ դադ­­­­­րած ծա­­­­­ռերուն։ Հո­­­­­ղը առա­­­­­տու­­­­­թեան խորհրդա­­­­­նիշն է։ Ծնունդի նա­­­­­խատօ­­­­­նակին բո­­­­­լոր երա­­­­­խանե­­­­­րը տու­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը կը շրջէին «Խոր­­­­­հուրդ մեծ» շա­­­­­րակա­­­­­նը եր­­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լով։ Երա­­­­­նելի օրեր էին, որոնք այ­­­­­սօր ալ շա­­­­­րու­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կել կը ջա­­­­­նանք, բայց ան­­­­­ցեալի կեն­­­սունա­­­­­կու­­­­­թիւնը մնաց անցեալին մէջ։