Եկեղեցին որպէս քարոզչական գրասենեակ

ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ

narekian2000@yahoo.com

Յունիս 24-ի նախա­­գահա­­կան ու խորհրդա­­րանա­­կան հա­­մատեղ ընտրու­­թիւննե­­րու նա­­խօրէին մաս­­նա­­­կից կու­­սակցու­­թիւննե­­րը եւ անոնց նա­­խագա­­հի թեկ­­նա­­­ծու­­նե­­­րը բուռն կեր­­պով կը շա­­րու­­նա­­­կեն իրենց քա­­րոզար­­շա­­­ւը։ Ոմանք աւե­­լի բախ­­տա­­­ւոր են այս առու­­մով, ոմանք՝ ան­­բախտ. հե­­ռատե­­սիլի կա­­յան­­ներ, տպա­­գիր մա­­մուլ, ըն­­դարձակ հրա­­պարակ­­ներ, պաս­­տառներ ան­­սահմա­­նօրէն տրա­­մադ­­րո­­­ւած են իրենց, կան նաեւ որ հա­­զիւ քա­­նի մը վայրկեան կ՚երե­­ւին հան­­րութեան, կը սահ­­մա­­­նափա­­կուին իրենց կա­­րելիու­­թիւննե­­րը բան­­տի չորս պա­­տերով…

Իշ­­խող կու­­սակցու­­թիւնն ու նա­­խագա­­հի իր թեկ­­նա­­­ծուն ան­­կասկած ամե­­նաբախ­­տա­­­ւոր­­ներն ու ամե­­ներա­­նելի վի­­ճակի մը մէջ գտնո­­ւող­­ներն են։ Ար­­դէն ու­­զէք կամ ոչ՝ կը տես­­նէք, կը լսէք, կը կար­­դաք, կը զգաք… մէկ խօս­­քով՝ կ՚են­­թարկո­­ւիք։ Ամե­­նու­­րեք են անոնք։ Նոյ­­նիսկ եկե­­ղեցի­­ներուն մէջ։

Գի­­տենք ար­­դէն, որ կրօ­­նական հա­­ւատա­­լիք­­նե­­­րը իրենց քա­­րոզ­­չութիւ­­նը ընե­­լու նպա­­տակով գոր­­ծա­­­ծելու մեծ վար­­պետ են ներ­­կայ իշ­­խա­­­նու­­թիւննե­­րը։ Հա­­սարա­­կու­­թեան կրօ­­նական զգա­­ցումնե­­րը շա­­հագոր­­ծե­­­լու բազ­­մա­­­թիւ օրի­­նակ­­նե­­­րով լե­­ցուն է անոնց ղե­­կավար­­ման ժա­­մանա­­կահա­­տուա­­ծը։ Մզկիթ­­նե­­­րու մէջ, աղօթ­­քի, նոյ­­նիսկ զի­­նուոր­­նե­­­րու յու­­ղարկա­­ւորու­­թեան պա­­հուն, մահ­­մե­­­տական կրօ­­նաւոր­­նե­­­րուն կամ նոյ­­նինքն քա­­ղաքա­­կան գոր­­ծիչնե­­րուն կող­­մէ տրո­­ւած քա­­րոզ­­նե­­­րուն ու պատ­­գամնե­­րուն մէջ են անոնք, գաղտնա­­բար, անզգա­­լաբար, եր­­բեմն բա­­ցայայ­­տօ­­­րէն, սան­­ձարձա­­կաբար, իբր թէ յա­­նուն հա­­ւատ­­քի կամ յա­­նուն իրենց պաշ­­տած աս­­տուծոյ, սա­­կայն խոր­­քին մէջ սա կամ նա արար­­քը ար­­դա­­­րաց­­նե­­­լու կամ սա կամ նա ան­­ձը սի­­րելի կամ ատե­­լի ցոյց տա­­լու, սա կամ նա հո­­սան­­քը սեւցնե­­լու զգա­­ցու­­մը կամ գի­­տակ­­ցութիւնն է որ կը նե­­րար­­կեն տգէտ ժո­­ղովուրդին են­­թա­­­գիտակ­­ցութեան մէջ։

Նա­­խընտրա­­կան շրջա­­նին քա­­րոզ­­չութեան վայ­­րե­­­րու վե­­րածո­­ւեցան նաեւ հայ առա­­քելա­­կան հա­­մայնքին եկե­­ղեցի­­ները։ Աւե­­լի քան հա­­րիւր տա­­րի առաջ «բաց ու գոց»ի խնդիր մը կար։ Եկե­­ղեցի­­ները բա­­նա՞լ թէ գո­­ցել քա­­ղաքա­­կան քա­­րոզ­­չութեան առ­­ջեւ։ Օս­­մա­­­նեան սահ­­մա­­­նադ­­րութեան հռչա­­կու­­մէն՝ 1908-էն ետք, հայ քա­­ղաքա­­կան գոր­­ծիչներ եւս խորհրդա­­րանա­­կան ընտրու­­թեանց նա­­խօրէին կամ այլ առիթ­­նե­­­րով քա­­րոզ­­չութիւն կ՚իրա­­կանաց­­նէին եւ առ ի չգո­­յէ ըն­­դարձակ սրահ­­նե­­­րու՝ կը գոր­­ծա­­­ծուէին եկե­­ղեցի­­ները, ինչ որ բուռն վէ­­ճերու պատ­­ճառ կը դառ­­նար։ Հան­­րա­­­յին այս քննար­­կումնե­­րուն մի­­ջամ­­տած էին ժա­­մանա­­կի կա­­թողի­­կոսն ու պատ­­րիարքն ալ։ Ան­­շուշտ, ներ­­կա­­­յիս նման վէճ մը ար­­ծարծել թէ՛ անի­­մաստ, թէ ժա­­մանա­­կավ­­րէպ է. եկե­­ղեցի­­ներու ատեան­­նե­­­րը վա­­ղուց ար­­դէն վե­­րածո­­ւած են սրահ­­նե­­­րու, ուր տե­­ղի կ՚ու­­նե­­­նան հա­­մերգներ, բա­­նախօ­­սու­­թիւններ եւ նման ձեռ­­նարկներ։ Քննար­­կե­­­լին՝ քա­­ղաքա­­կան քա­­րոզ­­չութեան եկե­­ղեցա­­կան­­նե­­­րուն կող­­մէ կա­­տարո­­ւելուն պա­­րագան է։

Էսա­­յեան Քուզկունճու­­քի մէջ

Թե­­րեւս գի­­տէք, խորհրդա­­րանի հա­­յազ­­գի պատ­­գա­­­մաւոր­­նե­­­րէն մէկն ալ Մար­­գար Էսա­­յեան անու­­նով անձ մըն է։ Որ­­պէս պատ­­գա­­­մաւոր երե­­ւելի գոր­­ծունէու­­թիւն մը չու­­նե­­­նալուն՝ իր անու­­նը շա­­տերուն ան­­ծա­­­նօթ կրնայ ըլ­­լալ։ Այս ան­­ձը ան­­ցեալ շա­­բաթ այ­­ցե­­­լեր էր Քուզկունճու­­քի Ս. Գրի­­գոր Լու­­սա­­­ւորիչ եկե­­ղեցին. ան­­շուշտ, նպա­­տակը եկե­­ղեց­­ւոյ անո­­ւան տօ­­նախմբու­­թեան ներ­­կայ ըլ­­լալ չէր։ Ան այ­­ցե­­­լած է Քումքա­­բուի «փո­­խանոր­­դա­­­րան»ը եւ հա­­մայնքա­­յին թերթ մըն ալ։ Քուզկունճու­­քի եկե­­ղեց­­ւոյ արա­­րողու­­թե­­­նէն ետք սար­­քո­­­ւած սի­­րոյ սե­­ղանի ըն­­թացքին կրօ­­նական ժո­­ղովի ատե­­նապետ Սա­­հակ եպսկ. Մա­­շալեան չի մոռ­­նար ող­­ջունե­­լու նաեւ Էսա­­յեանը։ Եպիս­­կո­­­պոսը քա­­ղաքա­­վարու­­թեան սահ­­մաննե­­րէն աս­­դին մնա­­լով չի բա­­ւակա­­նանար սա­­կայն պարզ ող­­ջոյնով մը, այլ մու­­նե­­­տիկի մը նման կը գո­­վաբա­­նէ են­­թա­­­կան։ «Դուք, -կ՚ըսէ սրբա­­զանը՝ խօսքն ուղղե­­լով ներ­­կա­­­ներուն,- գի­­տէք Մար­­գար Էսա­­յեանի անու­­նը,- կ՚ըսէ,- սա­­կայն կրնաք չգիտ­­նալ այն գոր­­ծե­­­րը, զոր ինք կ՚ընէ, որոնք չեն երե­­ւիր մա­­մու­­լին մէջ,- կ՚ըսէ,- բայց ես գի­­տեմ զին­­քը», կ՚ըսէ սրբա­­զանը։ Մա­­շալեան երա­­նի ըսէր նաեւ թէ ին­­չե՛ր ըրած է Էսա­­յեան, որ­­պէսզի մենք ալ գիտ­­նա­­­յինք։ Ին­­չե՜ր ըրեր է Էսա­­յեանը, որոնք չեն երեւ­­ցեր մա­­մու­­լին մէջ։ Զար­­մա­­­նալի… Ան իր չը­րած Թուզլա­­յի քամ­­փի վե­­րադարձն իսկ չար­­շաֆ-չար­­շաֆ յայ­­տա­­­րարու­­թիւննե­­րով ժա­­մանա­­կին տպել տո­­ւած էր թեր­­թե­­­րուն ու հան­­դէսնե­­րուն մէջ, հա­­պա ըրած­­նե­­­րը ինչպէ՞ս ծա­­ծուկ ձգէր որ…

Շատ դիւ­­րին է։ Հա­­ճեցէք բա­­նալ ու հա­­մացան­­ցի մի­­ջոցով կար­­դալ խորհրդա­­րանի սղագ­­րութիւննե­­րը, որոնք հա­­սանե­­լի են ամէն­­քին. Մար­­գար Էսաեան ար­­դեօք ելոյթ մը ու­­նե­­­ցա՞ծ է Թուրքիոյ հա­­յու­­թիւնը յու­­զող որե­­ւէ խնդրի շուրջ, օրի­­նակ՝ խօ­­սա՞ծ է ար­­դեօք պատ­­րիար­­քա­­­կան ընտրու­­թեան հար­­ցին մա­­սին, հա­­մայնքա­­յին հաս­­տա­­­տու­­թիւննե­­րու չկա­­տարո­­ւող ընտրու­­թիւննե­­րուն մա­­սին նա­­խաձեռ­­նութեամբ մը հան­­դէս եկա՞ծ է ար­­դեօք։ Ձգե՛նք խորհրդա­­րանը մէկ կողմ։ Հա­­մայնքա­­յին որե­­ւէ ձեռ­­նարկի մը տե­­սա՞ծ էք իր օրհնեալ դէմ­­քը։ Լսա՞ծ էք իր ելոյ­­թը։ Առ­­հա­­­սարակ ծա­­նօ՞թ էք իրեն։

Սա­­հակ Մա­­շալեան եպիս­­կո­­­պոսը, որու սա կամ նա ան­­ձի կամ անցքի վե­­րաբե­­րող վկա­­յու­­թիւննե­­րը ան­­կասկած կա­­րեւոր են շա­­տերուն հա­­մար, թող հա­­ճի յայտնել, թէ ծած­­կա­­­բար ին­­չե՛ր ըրած է Էսաեան, այ­­լա­­­պէս պի­­տի իյ­­նայ համ­­բակ քա­­ղաքա­­կան գոր­­ծի­­­չի մը մու­­նե­­­տիկը դար­­ձած ըլ­­լա­­­լու խեղճ դիր­­քին մէջ եւ պի­­տի են­­թարկո­­ւի քա­­ղաքա­­կան նիւ­­թե­­­րուն մի­­ջամ­­տե­­­լու մե­­ղադ­­րանքին, որ ո՛չ միայն վա­­յել չէ որե­­ւէ հո­­գեւո­­րակա­­նի, այլ նաեւ դուրս կը մնայ անոր գոր­­ծունէու­­թեան ծի­­րէն։

Իֆ­­թար պատ­­րիար­­քա­­­րանի մէջ

Դեռ նոր, հա­­զիւ եր­­կու օր առաջ կա­­յացած էր փոք­­րա­­­մաս­­նութեանց աւան­­դա­­­կան իֆ­­թա­­­րի ընթրի­­քը, Ֆե­­ների յու­­նաց վար­­ժա­­­րանի պար­­տէ­­­զին մէջ, վա­­քըֆ­­նե­­­րէ պա­­տաս­­խա­­­նատու փոխ-վար­­չա­­­պետ Հա­­քան Չա­­վու­­շօղլո­­ւի մաս­­նակցու­­թեամբ։ Թարմ էին տպա­­ւորու­­թիւննե­­րը, երբ յան­­կարծ, ի զար­­մանս բո­­լորի, իֆ­­թա­­­րի լուր մըն ալ հա­­սաւ Քումքա­­բուի «փո­­խանոր­­դա­­­րան»էն։ Այո, զար­­մա­­­նալի էր, քա­­նի որ ան­­նա­­­խադէպ էր։ «Պա­­տուոյ» սե­­ղանին շուրջ հա­­ւաքո­­ւած էին «փո­­խանորդ» Արամ Աթէ­­շեան ու իր մտե­­րիմը՝ ներ­­քին գոր­­ծոց նա­­խարար Սիւ­­լէյման Սօյ­­լու, Սա­­հակ եպսկ. Մա­­շալեան՝ կող­­քին ու­­նե­­­նալով դեռ ան­­ցեալ տա­­րի իր ու ընտրեալ տե­­ղապա­­հին առ­­ջեւ Մայր եկե­­ղեց­­ւոյ դռնե­­րը չո­­ւանով մը գո­­ցած ու «փո­­խանորդ»ին ընդդի­­մադիր­­նե­­­րը ոս­­տի­­­կանին յանձնե­­լու սպառ­­նա­­­լիքով վախցնել փոր­­ձող Հրանդ Մոս­­կո­­­ֆեանը (ար­­դեօք ին­­չե՞ր ըսաւ Սիւ­­լէյման Սօյ­­լո­­­ւին), նախ­­կին նա­­խարար Էկե­­մեն Պա­­ղըշ, որ հան­­րութեան խղճին առ­­ջեւ տա­­կաւին ար­­դա­­­րացած չէ՝ իրեն ուղղեալ կա­­շառա­­կերու­­թեան մե­­ղադ­­րանքնե­­րուն պատ­­ճա­­­ռով, ան­­շուշտ Մար­­գար Էսաեանը, որ մէ­­կէն յի­­շած է որ հայ է, Ս. Փրկիչ հի­­ւան­­դա­­­նոցի հո­­գաբար­­ձու Պետ­­րոս Շի­­րինօղ­­լուն։ Հիւ­­րե­­­րու կար­­գին, մեր փափ­­կա­­­սուն տի­­կին­­նե­­­րուն ու պա­­րոն­­նե­­­րուն սե­­ղանա­­կից էին նաեւ «Օս­­մանլը օճաք­­լա­­­րը» եւ «Տի­­րիլիշ կենչլիք» անուն կազ­­մա­­­կեր­­պութիւննե­­րէ բարձրաս­­տի­­­ճան անուններ, որոնց հետ սերտ կա­­պեր հաս­­տա­­­տած է «փո­­խանոր­­դը» եւ ատեն-ատեն կը հիւ­­րընկա­­լուի ալ անոնց կող­­մէ։

Փո­­խանոր­­դա­­­րանը, ի՛րա­­պէս, նա­­խան­­ձե­­­լի վի­­ճակի մը հա­­սած է ու կ՚ապ­­րի իր փառ­­քի՜ օրե­­րը…

Հե­­տաքրքիր է գիտ­­նալ, թէ ին­­չո՛ւ սար­­քո­­­ւած էր այս հա­­ւաքոյ­­թը։

Ա) Կրօ­­նական դրդա­­պատ­­ճառնե­­րով, որով­­հե­­­տեւ մե­­րին­­նե­­­րը խոր յար­­գանք կը տա­­ծեն իս­­լա­­­մական ար­­ժէքնե­­րուն նկատ­­մամբ։

Բ) Քծնե­­լու հա­­մար աւա­­գանիին, որով­­հե­­­տեւ յա­­ւելեալ առիթ­­ներ պէտք է ստեղ­­ծել ցոյց տա­­լու հա­­մար երկրին հա­­ւատա­­րիմ քա­­ղաքա­­ցինե­­րը ըլ­­լա­­­լու հան­­գա­­­ման­­քը։

Գ) ԱՔՓ-ի նա­­խընտրա­­կան քա­­րոզ­­չութիւ­­նը իրա­­կանաց­­նե­­­լու հա­­մար, որով­­հե­­­տեւ մա­­մու­­լը բա­­ւարար ար­­ձա­­­գանգ չի հան­­դի­­­սանար իշ­­խող կու­­սակցու­­թեան գոր­­ծունէու­­թեան եւ հո­­գեւո­­րական­­նե­­­րը, ինչպէս կը պա­­հան­­ջէ աւե­­տարա­­նը, կը կանգնին տու­­ժո­­­ղի կող­­քին։

Դ) Ապա­­հովե­­լու հա­­մար Արամ Աթէ­­շեանին ընտրու­­թիւնը եւ ամ­­րացնե­­լու հա­­մար անոր բռնագ­­րա­­­ւած դիր­­քը, որով­­հե­­­տեւ փո­­խանոր­­դը սի­­րելի ու ցան­­կա­­­լի անուն մը չէ իր հա­­մայնքին մէջ եւ պէտք ու­­նի Սօյ­­լո­­­ւի, «Օս­­մանլը օճաք­­լա­­­րը»ի ու «Տի­­րիլիշ կենչլիք»ի պէս պա­­պու­­լա­­­ներով վախցնե­­լու իւ­­րա­­­յին­­նե­­­րը։

Ե) Մեթ­­րօն հասցնե­­լու հա­­մար մին­­չեւ պատ­­րիար­­քա­­­րանին դու­­ռը, որով­­հե­­­տեւ երբ Ենի­­քափո­­ւի կամ Էմի­­նէօնի­­ւի մէջ ճամ­­բա­­­ները գո­­ցուին՝ խորհրդակ­­ցա­­­կան մար­­մի­­­նի ան­­դամնե­­րուն օթօ­­ները ճամ­­բա­­­ները կը մնան եւ ծե­­րակու­­տա­­­կան­­նե­­­րը չեն կրնար հաս­­նիլ փո­­խանոր­­դա­­­րան։

Բայց վստա­­հաբար գի­­տե՛նք, թէ ին­­չու հա­­մար չէ՛ր սար­­քո­­­ւած այս իֆ­­թա­­­րը։

Ա) Ապա­­հովե­­լու հա­­մար պատ­­րիար­­քա­­­կան ընտրու­­թիւնը, որով­­հե­­­տեւ կա­­րիք չու­­նինք նոր պատ­­րիար­­քի մը։ Եղա­­ծը լա­­ւագո՜յնն է։

Բ) Ապա­­հովե­­լու հա­­մար հա­­մայնքա­­յին ընտրու­­թիւննե­­րը, որով­­հե­­­տեւ կա­­րիք չու­­նինք նոր թա­­ղական­­նե­­­րու կամ հո­­գաբար­­ձունե­­րու. անոնք դեռ ըստ ար­­ժանւոյն չեն կո­­ղոպ­­տած ու չեն թա­­լանած իրենց յանձնո­­ւած հաս­­տա­­­տու­­թիւննե­­րը։

Գ) Ապա­­հովե­­լու հա­­մար վար­­ժա­­­րան­­նե­­­րուն ապա­­գան, որով­­հե­­­տեւ հո­­գաբար­­ձու պա­­րոն­­նե­­­րը տա­­կաւին անոնց թի­­ւը նո­­ւազա­­գոյ­­նի, այ­­սինքն մէ­­կի իջե­­ցու­­ցած չըլ­­լալնուն՝ դեռ ապա­­գայի մա­­սին մտա­­ծելը յար­­մար չեն նկա­­տեր։

Դ) Ապա­­հովե­­լու հա­­մար պա­­րոն Կար­­մի­­­րեանին շքան­­շա­­­նը, քա­­նի որ պա­­րոն Կար­­մի­­­րեանի շքան­­շա­­­նին գոր­­ծը շա­­տոնց ար­­դէն կար­­գադրո­­ւած է եւ փո­­խանոր­­դը անոր լամ­­բա­­­կը շու­­տով պի­­տի զար­­դա­­­րէ կլո­­րիկ մե­­տայ­­լով մը։

Ե) Բո­­լորը։

Ինչ որ ցա­­նես՝ զայն կը հնձես։

Մե­­րին­­նե­­­րը իֆ­­թար ու գո­­վեստ կը ցա­­նեն, տես­­նենք ասոնց հունձքը ի՛նչ պիտի ըլլայ…

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ