ԾԱՂԿԱՄԱՅՐԸ

ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ

oksana.karapetian@gmail.com

Համբարձման չորեքշաբթի օրը հայ կանայք «Ծաղկամօր հուքմի», «Ծաղկամօր կիրակի» էին պահում։ Պահում էին նրանք այդ պա­սը, որ­պէսզի իրենց ման­չե­րը ծա­ղիկ կամ կարմրուկ հի­ւան­դութեամբ չվա­րակո­ւէին։ Եւ ու­րեմն ո՞վ էր այդ Ծաղ­կա­մայ­րը եւ ին­չո՞ւ էր նա պաշտպա­նում ծա­ղիկ հի­ւան­դութիւ­նից։

Աւան­դութիւ­նը Ծաղ­կա­մօրը նմա­նեց­նում է Վար­վա­ռէ կոյ­սին, ում մա­սին տե­ղեկու­թիւննե­րը հա­կասա­կան են ոմանք ըն­դունում են նրա գո­յու­թիւնը, ոմանք այն առաս­պել են հա­մարում։

Վար­վա­ռան ապ­րել էր հռո­մէական Մաք­սի­միանոս կայ­սեր օրօք։ Նրա հայ­րը կռա­պաշտ էր, ապ­րում էր Հե­լիոպո­լիս քա­ղաքում, տե­ղի յայտնի հա­րուստնե­րից էր, անու­նը՝ Դիոս­կո­րոս։

Դիոս­կո­րոսը բարձրա­շէն աշ­տա­րակ­նե­րով ապա­րանք է կա­ռու­ցել տա­լիս իր դստեր հա­մար, որ­պէսզի նրա չքնաղ գե­ղեց­կութիւ­նը ոչ մի մահ­կա­նացու չկա­րողա­նայ տես­նել, բա­ցի, ի հար­կէ, ծա­ռանե­րից։

Վար­վա­ռան բար­ձունքից նա­յում էր աշ­խարհին, երկնքին ու երկրին եւ զմայլւում այդ գե­ղեց­կութեամբ։ Մի օր նա հարցնում է իր նա­ժիշտնե­րին, թէ ով է այս ամէնն արա­րել, եւ ծա­ռանե­րը պա­տաս­խա­նում են՝ աս­տո­ւած­նե­րը, քո հօր ոս­կե­ձոյլ, բրոն­զա­ձոյլ ու քա­րակերտ աս­տո­ւած­նե­րը։

Բայց Վար­վա­ռան չի հա­ւատում, որ մար­դու կող­մից բարձրա­ցուած ար­ձաններն ու­նակ էին ինչ-որ բան արա­րել։ Եւ օր մը լսե­լով քրիս­տո­նեանե­րի քա­րոզը, տե­ղում մկրտո­ւում է։ Մէկ այլ տե­սակէ­տի հա­մաձայն՝ Վար­վա­ռան, խոր­հե­լով արա­րուած աշ­խարհի մա­սին, ըն­կա­լում է Արար­չի գա­ղափա­րը ու Սուրբ Հո­գու մի­ջոցով ու­սա­նում քրիս­տո­նեական հա­ւատը։

Ին­չե­ւէ, այ­դուհետ նա պա­տուի­րում է իր սեն­յա­կի եր­կու պա­տու­հաննե­րի կող­քին աւե­լաց­նել եր­րորդը եւ պա­տին խաչ պատ­կե­րել։ Երբ նրա հե­թանոս հայ­րը տես­նում է այդ, չար­չա­րանքնե­րի է են­թարկում նրան։ Վար­վա­ռային յա­ջող­ւում է փախ­չել հօ­րից, եւ նա ապաս­տա­նում է լեռ­նե­րում։

Սա­կայն Դիոս­կո­րոսը բռնում է նրան, տուն բե­րում եւ ծե­ծի են­թարկում։ Աստծոյ զօ­րու­թեամբ նոյն գի­շերը նրա վէր­քե­րը ապա­քին­ւում են։ Այդ ժամ Դիոս­կո­րոսն ու դա­տաւո­րը նրան ստի­պում են մերկ շրջել քա­ղաքով մէկ։ Սա­կայն ոչ մի հա­լածանք ի զօ­րու չէր տա­տանել Վար­վա­ռայի հա­ւատը։ Ի վեր­ջոյ նրան մա­հապատ­ժի են են­թարկում։ Շատ չան­ցած կայ­ծա­կի հա­րուա­ծից մա­հանում են նրա հայրն ու բիրտ դա­տաւո­րը։

Հա­յոց եկե­ղեցին Վար­վա­ռա կոյ­սի յի­շատա­կու­թեան օրը նշում է Հոկ­տեմբե­րի 10-ին։

Բայց ժո­ղովրդի մէջ ու­րիշ աւան­դութիւն էր տա­րածո­ւած, ըստ որի՝ Վար­վա­ռէ կոյ­սը մի կռա­պաշտ իշ­խա­նի դուստր էր, ով քրիս­տո­նեայ դառ­նա­լուց յե­տոյ իր հօր հա­լածանքնե­րից խու­սա­փելու հա­մար Արեւմտեան Հա­յաս­տա­նից փախ­չում է եւ գա­լիս ապաս­տա­նում Արա լե­րան քա­րայրնե­րից մէ­կում։ Հայ­րը հե­տեւե­լով նրան, նոյնպէս հաս­նում է Արա լե­րան մօտ։ Տե­ղի հո­վիւ­նե­րը մատ­նում են Վար­վա­ռէի թաքստո­ցը։

Նա­հատա­կուե­լուց առաջ Վար­վա­ռան Աստծուց խնդրում է, որ ծա­ղիկ ու կարմրուկ ու­նե­ցող երե­խանե­րը իր անու­նով բժշկո­ւեն։ Այդպէս էլ պա­տահում է եւ Վար­վա­ռէ կոյ­սը դառ­նում է Ծաղ­կա­մայր, ում կի­րակին հայ մայ­րե­րը պա­հում են ամեն Համ­բարձման չո­րեք­շաբթի։

Ասում են Վար­վա­ռային մատ­նած հո­վիւ­նե­րը տեղ­նուտե­ղը քա­րացել էին։ Մինչ օրս նրանք այդպէս քա­րացած կանգնած են Արա լե­րան լան­ջին։ Թէ Արա լեռ բարձրա­նալիս լի­նէք, հարցրէք տե­ղացի­ներին, եւ նրանք ձեզ ցոյց կտան այդ քա­րերը։

Հե­տագա­յում լե­րան լան­ջին ապաս­տա­նած Վար­վա­ռայի թաքստոց-քա­րայ­րը վե­րած­ւում է մա­տու­ռի, ուր մար­դիկ գա­լիս, մոմ են վա­ռում, աղօ­թում եւ բժշկւում։

Սա­կայն Ծաղ­կա­մօր գաղտնիք­նե­րը այստեղ չեն աւար­տո­ւում։ Նա նաեւ Վի­ճակի Արուսն է, Ծաղ­կա­մայր տիկ­նի­կը, ում ժպի­տը կար­ծես թէ աւե­լի հե­ռու ժա­մանակ­նե­րից է գա­լիս։

Ծա­ղիկը կոյս աղ­ջիկ էր։ Իշ­խաննե­րից մէ­կը հա­ւանում է նրան եւ կա­մենում բռնի տի­րանալ նրան։ Ծա­ղիկը փախ­չում է Արա լեռ։ Լե­րան ստո­րոտում նա մի հո­վիւի է հան­դի­պում եւ խնդրում չմատ­նել իր տե­ղը։

Իշ­խա­նը հաս­նե­լով լեռ, սպառ­նում է հո­վիւին եւ վեր­ջինս մատ­նում է Ծաղ­կի թաք­նո­ւելու տե­ղը։ Ծա­ղիկը բարձրա­նում է ժայ­ռը եւ վայր նե­տում իրեն։ Մատ­նիչ հո­վիւն ու նրա ոչ­խարնե­րը տե­ղում քա­րանում են։

Լե­րան վրայ մա­տուռ է կա­ռուցւում եւ Ծաղ­կի անու­նով Ծաղ­կե­վանք կոչ­ւում։ Մա­տու­ռի կտու­րից ջուր է կա­թում, ասում են՝ Ծաղ­կի ար­ցունքներն են եւ հա­ւատում, որ աչ­քի հի­ւան­դութիւննե­րի դար­ման են։

Ծաղ­կա­մայ­րը նաեւ ծա­ղիկ հի­ւան­դութեան ոգին է, նա կա­րող է ինչպէս վնա­սել, այնպէս էլ ապա­քինու­թիւն պար­գե­ւել մար­դուն։