ՎԷՄ

- Անունը ի՞նչ պի­­տի դնենք։

- Վէմ։

- Քա՞ր։

- Աւե­­­­լի մեծ։ Միակ­­­­տուր ապա­­­­ռաժ, ժայ­­­­ռի պէս, ամուր, պինդ, հաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­տուն։

- Վէ՛մ... Բա­­­­րի եկար աշ­­­­խարհ։ Բախ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­ւոր կեանք ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­նաս եւ դի­­­­մաց­­­­կուն նկա­­­­րագիր։

Ու ամու­­­­սի­­­­­­­­­­­­­­­նը, հայ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­ցած պա­­­­րոն մը հի­­­­մա, համ­­­­բոյր մը կը դնէ իր հար­­­­սի շի­­­­կացած այ­­­­տին եւ պոր­­­­տին, ու կը շշնջայ. «Քեզ կը սի­­­­րեմ»։

Այսպէս է, որ մեր նախ­­­­կին աշա­­­­կեր­­­­տուհին, (զոր կը յի­­­­շեմ որ­­­­պէս փայ­­­­լուն, ազ­­­­նո­­­­­­­­­­­­­­­ւահո­­­­գի, թար­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­միտ, ինքնա­­­­տիպ եւ լուրջ), եւ իր ամու­­­­սի­­­­­­­­­­­­­­­նը որո­­­­շեր են իրենց ման­­­­կի­­­­­­­­­­­­­­­կը անո­­­­ւանել՝ Վէմ։ Նո­­­­րարա­­­­րական քայլ մը, նկա­­­­տի ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­նալով, թէ իրենց ըն­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նիք­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու մէջ առ­­­­հա­­­­­­­­­­­­­­­սարակ հօր կամ մեծ­­­­հօր անու­­­­նով կ՛անո­­­­ւանո­­­­ւին նո­­­­րածին տղա­­­­ները։

- Պա­­­­րո՛ն, աղո­­­­ւոր անուն է, չէ՞։ Հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կա՛ն։

- Այդպէս է եւ շատ ար­­­­դիական։ Կը շնոր­­­­հա­­­­­­­­­­­­­­­ւորեմ։ Բայց, օրիոր­­­­դիկ, (Հին սո­­­­վորու­­­­թեամբ, ակա­­­­մայ, զինք «օրիոր­­­­դիկ» կո­­­­չել կը շա­­­­րու­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­կեմ, գիտ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­լով հան­­­­դերձ, թէ ան կը պատ­­­­րաստո­­­­ւի մայ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­նալ) պէտք է յի­­­­շել, թէ «վէմ» բա­­­­ռը այնքան ալ նոր չէ մե­­­­զի հա­­­­մար. դա­­­­րերու խո­­­­րու­­­­թեան մէջ հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան ստեղ­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­գոր­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­կան բազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­թիւ եր­­­­կունքնե­­­­րու անուն դար­­­­ձեր է եւ ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­ցեր է իր պատ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­ռելի պատ­­­­մութիւ­­­­նը... Քա­­­­նի՞ ամ­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­կան է։

- Չորս։

- Ու­­­­րեմն, հի՜նգ ամիս եւս «վէմ»ի մա­­­­սին կրնանք զրու­­­­ցել, ապա դուն կը սկսիս ին­­­­ծի պատ­­­­մել ձե՛ր Վէ­­­­մի պատ­­­­մութիւննե­­­­րը, չա­­­­րաճ­­­­ճիու­­­­թիւններն ու «հե­­­­րոսութւննե­­­­րը»... Օրիոր­­­­դի՛կ, բա­­­­ռը փո­­­­խառու­­­­թիւն է, իրա­­­­նական աղ­­­­բիւրնե­­­­րէ եկած։

- Մեր քար­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­րոտ երկրի հա­­­­մար անհրա­­­­ժեշտ եւ պի­­­­տանի։

- Ճիշդ այդպէս։ Պէտք է հա­­­­մեմա­­­­տել մի­­­­ջին պարսկե­­­­րէն «վէմ» բա­­­­ռի հետ, որ նոյնպէս կը նշա­­­­նակէ «քար, ժայռ»։ Իսկ աւես­­­­տե­­­­­­­­­­­­­­­րէնը ու­­­­նէր «վաէմա» բա­­­­ռը՝ ժայ­­­­ռի ճեղք, քա­­­­րածերպ։ Հին­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­րորդ դա­­­­րուն, երբ մեր թարգմա­­­­նիչ հայ­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­րը գրի կ՚առ­­­­նէին Աս­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­ւածա­­­­շունչը եւ այլ գիր­­­­քե­­­­­­­­­­­­­­­րը՝ ար­­­­դէն «վէմ»ը ամուր տեղ գտած էր հայ մա­­­­տենա­­­­գիր­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու մօտ։ Սուրբ գիր­­­­քը, ուր 33 ան­­­­գամ տեղ գտած էր «վէմ»ը, ու­­­­նի նաեւ «վի­­­­մանալ» բա­­­­յը՝ քա­­­­րանալ։ Ագա­­­­թան­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­ղոսը գոր­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­ծեր է «վի­­­­մացու­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­նել» եւ «վի­­­­մահատ» բա­­­­ռերը, իսկ Ղա­­­­զար Փար­­­­պե­­­­­­­­­­­­­­­ցին՝ «վի­­­­մաշէն»ը։ Ոս­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­դարուն գոր­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­ծեր են նաեւ «վի­­­­մասոյզ», «վի­­­­մածակ» եւ «լեռ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­վէմ» բա­­­­ռերը։ Կը տես­­­­նե՞ս, օրիոր­­­­դիկ, բա­­­­ռը թէ՛ նկա­­­­րագ­­­­րեր է մեր բնաշ­­­­խարհը, եւ թէ՝ հա­­­­յու ստեղ­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­գործ նկա­­­­րագի­­­­րը՝ ծնունդ տա­­­­լով նաեւ վար­­­­պետ «վի­­­­մագիր»նե­­­­րու եւ վի­­­­մագ­­­­րութեան։ Ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­ցեր ենք նաեւ վի­­­­մատիպ նկար­­­­ներ, քար­­­­տէզներ, յայ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­րարու­­­­թիւններ, կոն­­­­դակներ, թեր­­­­թեր, գիր­­­­քեր... Բա­­­­ռը, քիչ մը պինդ ու կարծր, ինչպէս իր շի­­­­նանիւ­­­­թը, առա­­­­տօրէն չէ աճած։ Հա­­­­զիւ տո­­­­ւեր է հի­­­­սու­­­­նի չափ բարդ եւ ածանց բառ, մե­­­­ծամաս­­­­նութեամբ շի­­­­նարա­­­­րական գա­­­­ւառէն ներս, ինչպէս՝ վի­­­­մադամ­­­­բա­­­­­­­­­­­­­­­րան, վի­­­­մակա­­­­ռոյց, վի­­­­մարդ, վի­­­­մախա­­­­րիսխ, վի­­­­մակերտ, վի­­­­մատաշ... Միջ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­դարու հայ վարդպետ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը, ինչպէս Մո­­­­միկն ու Սի­­­­րանէ­­­­սը...

- Ճար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­րապետ­­­­նե՞ր, ըսել կ՚ու­­­­զէք...

- Այո, միջ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­դարուն ճար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­րապետ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը կը կո­­­­չուէին «վարդպետ»։ Անոնք ան­­­­կիւնա­­­­քարը կո­­­­չեր են «Վէմ ան­­­­կեան»։ Բա­­­­ռը տո­­­­ւեր է միայն եր­­­­կո՛ւ դար­­­­ձո­­­­­­­­­­­­­­­ւածք. «Վէմն ապա­­­­ռաժի հան­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­պիլ», այ­­­­սինքն դի­­­­մացը աւե­­­­լի ու­­­­ժեղ մէ­­­­կը ել­­­­լել եւ «Վէ­­­­մի վրայ ըլ­­­­լալ»՝ ամուր եւ հաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­տուն վի­­­­ճակ ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­նալ։

- Պա­­­­րո՛ն, մայրս կ՚ըսէ, թէ երբ հա­­­­ւատ­­­­քը իս­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան վէ­­­­մի վրայ է, ո՛չ անձրե­­­­ւը, ո՛չ քա­­­­մին եւ ո՛չ ալ կար­­­­կուտը կրնան զայն տա­­­­նիլ։

- Գի­­­­տե՞ս, օրիոր­­­­դիկ, թէ ո՛վ էր հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան եկե­­­­ղեց­­­­ւոյ այն մեծ մա­­­­տենա­­­­գիր մեկ­­­­նի­­­­­­­­­­­­­­­չը, որ գրի առաւ այդ քու ար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­յայ­­­­տած միտ­­­­քերդ... Պոլ­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­հայ պատ­­­­րիարք Յա­­­­կոբ Նա­­­­լեանը։ Ան մա­­­­նուկ հա­­­­սակին գա­­­­ւառէն եկաւ Պո­­­­լիս, եւ սա 1720ական թո­­­­ւական­­­­ներն էին, որ­­­­պէս ըն­­­­դունակ աշա­­­­կերտ՝ փա­­­­ռաբա­­­­նեալ, աշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­տասէր, թա­­­­նաքա­­­­սէր, իմաս­­­­տուն՝ լիար­­­­ժէք ըն­­­­դունո­­­­ւեցաւ Սկիւ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­րի դպրա­­­­տուն, ապա Գումգա­­­­բու թա­­­­ղի մէջ ի՛նքը հիմ­­­­նադրեց դպրա­­­­տուն, պայ­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­րեցաւ կա­­­­թոլի­­­­կու­­­­թեան դէմ, բուռն աշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­տանք տո­­­­ւաւ հա­­­­յու­­­­թիւնը մայր եկե­­­­ղեց­­­­ւոյ շուրջ հա­­­­մախմբե­­­­լու ձգտու­­­­մով ու վեր­­­­ջա­­­­­­­­­­­­­­­պէս՝ 1733 թո­­­­ւակա­­­­նին, Աս­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­ւածա­­­­տուր Կոնստանդնու­­­­պոլսե­­­­ցիի տպա­­­­րանէն լոյս ըն­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­յեց դա­­­­ւանա­­­­բանա­­­­կան իր գլուխ գոր­­­­ծո­­­­­­­­­­­­­­­ցը, հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան այն միակ գիր­­­­քը, որուն խո­­­­րագ­­­­րին վրայ կայ «վէմ» բա­­­­ռը՝ «Վէմ Հա­­­­ւատոյ»։

- Պա­­­­րո՛ն, մեր լեռ­­­­նաշխար­­­­հի վրայ «վէմ» բա­­­­ռը տե­­­­ղանուն չ՞է եղած։

- «Վի­­­­մախոր»։ Կար­­­­նոյ նա­­­­հան­­­­գի նոյ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­նուն գա­­­­ւառի Քղի գա­­­­ւառա­­­­կի մէջ, Դեր­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի սահ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­նին վրայ գե­­­­տեզ­­­­րեայ գիւ­­­­ղակ մը... Ահա, «վէմ» բա­­­­ռի աշ­­­­խարհագ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­կան միակ գոր­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­ծու­­­­թիւնը։ Մինչդեռ, ան կրնար մե­­­­զի տալ, եւ պէտք էր որ տար, Վի­­­­մաշէն, Վի­­­­մակերտ, Վի­­­­մաւան, Բարձրա­­­­վէմ, Բազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­վէմ, Նո­­­­րավէմ, Վե­­­­րին Վէմ եւ այ­­­­լե­­­­­­­­­­­­­­­ւայլ պատ­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րալից տե­­­­ղանուններ։ Բայց, բա­­­­ռը գո­­­­նէ դար­­­­ձաւ հա­­­­մահայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան հան­­­­դէս մը՝ «Վէմ» եւ երե­­­­ւանեան ձայ­­­­նասփիւ­­­­ռի կա­­­­յան մը՝ «Ռա­­­­տիօ Վէմ»։ Բայց, օրիոր­­­­դի՛կ, հա­­­­յոց աշ­­­­խարհը աւե­­­­լի յայտնի է իր վի­­­­մափոր տա­­­­ճար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րով, ինչպէս Գե­­­­ղարդն է ու երկրորդ գե­­­­ղեց­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­գոյ­­­­նը՝ Վա­­­­յոց Ձո­­­­րի Մար­­­­տի­­­­­­­­­­­­­­­րոս գիւ­­­­ղի Ս. Աս­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­ւածա­­­­ծինը, ճար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­րապետ Գրի­­­­գորի­­­­կի հան­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­րեղ գոր­­­­ծը, որ ամ­­­­բողջու­­­­թեամբ կեր­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­ւած է Նա­­­­զար սա­­­­րի մէջ։ Եւ վեր­­­­ջա­­­­­­­­­­­­­­­պէս, պէտք է յի­­­­շել մեր վի­­­­մագ­­­­րութիւննե­­­­րը։

- Եւ ին­­­­չո՞ւ է որ վի­­­­մագ­­­­րութիւ­­­­նը լայ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­տարած էր մեր երկրի մէջ։

- Քա­­­­ղաքա­­­­կան ան­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­յու­­­­նութիւն։ Երբ դժո­­­­ւար էր վա­­­­ւերա­­­­գիր­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու, նո­­­­ւիրա­­­­տուու­­­­թիւննե­­­­րու եւ հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­յին սահ­­­­մաննե­­­­րու ար­­­­ձա­­­­­­­­­­­­­­­նագ­­­­րութիւ­­­­նը ար­­­­քունա­­­­կան կամ կա­­­­թողի­­­­կոսա­­­­կան դի­­­­ւան­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու մէջ ապա­­­­հով պա­­­­հել՝ այդ բո­­­­լորը փո­­­­րագ­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­ցինք սրբա­­­­տաշ վէ­­­­մերու վրայ։ Մեր վի­­­­մագ­­­­րութիւննե­­­­րու անդրա­­­­նիկ ժո­­­­ղովա­­­­ծուն ալ 1913 թո­­­­ւակա­­­­նին Կա­­­­րապետ Կոս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նեանի կազ­­­­մածն էր՝ «Վի­­­­մական տա­­­­րեգիր»։ Ճիշդ է, բա­­­­ռը իմաս­­­­տով պինդ էր եւ ժլատ, բայց այ­­­­սօր, աւե­­­­լի քան եր­­­­բեք, յղի է բազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­թիւ պատ­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րալից ար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­յայ­­­­տութիւննե­­­­րու, ինչպէս՝ «վի­­­­մական կամք», «վի­­­­մային դի­­­­մադ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­կանու­­­­թիւն», «վի­­­­ման­­­­ման ընդդի­­­­մու­­­­թիւն»... Հինգ ամիս, եւ յե­­­­տոյ՝ բա­­­­րի ազա­­­­տում քե­­­­զի։ Կը մաղ­­­­թեմ, որ ձեր Վէմն ալ մնայ մի՛շտ վէ­­մի վրայ։