ԲՈՒՅՍԵՐԻ ՊԱՇՏԱՄՈՒՆՔ

Վարդ եւ Մանուշակ

ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ

oksana.karapetian

Հա­­յերս հի­­­­­նէն մինչ օրս ան­­­­­բա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցատ­­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լի ակ­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ծան­­­­­քով կը վե­­­­­րաբե­­­­­րինք բնու­­­­­թեանը եւ քնքշօ­­­­­րէն Մայր կ՚անո­­­­­ւանենք անոր։ Եւ այ­­­­­սօր սուրբ կը հա­­­­­մարինք, իսկ երեկ կը պաշ­­­­­տէինք ծա­­­­­ռերը, քա­­­­­րերը, ջուրն ու կրա­­­­­կը, բոյ­­­­­սերն ու ծա­­­­­ղիկ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը։

Սա այն դէպ­­­­­քում, ան­­­­­շուշտ, երբ չհա­­­­­շուենք այն հա­­­­­յերին, ով­­­­­քեր կար­­­­­ծես մո­­­­­ռացած իրենց սնունդն ու կեան­­­­­քը ապա­­­­­հովող այդ Մեծ Մօ­­­­­րը եւ ան­­­­­յա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տակ ագա­­­­­հու­­­­­թեամբ զի­­­­­նուած՝ սե­­­­­փական վա­­­­­յելքնե­­­­­րի կամ թէ ժա­­­­­մանա­­­­­կաւոր հարստու­­­­­թեան հա­­­­­մար կը կտրեն ծա­­­­­ռերը, գետ­­­­­նին կը հա­­­­­ւասա­­­­­րեց­­­­­նեն լեռ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը, կաղ­­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տեն գե­­­­­տերը․․… մի խօս­­­­­քով բնու­­­­­թիւնը կ՚աւե­­­­­րեն։

Յայտնի է թէ ժա­­­­­մանա­­­­­կին հա­­­­­յը ծա­­­­­ռէն ճիւղ մը կտրե­­­­­լիս նախ նրա­­­­­նից թոյլտո­­­­­ւու­­­­­թիւն, ապա նե­­­­­րողու­­­­­թիւն պի­­­­­տի խնդրէր, ետ­­­­­քը շնոր­­­­­հա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կալու­­­­­թիւն յայտնէր՝ իրեն հա­­­­­նապա­­­­­զօրեայ կրա­­­­­կով կամ այլ բա­­­­­նով ապա­­­­­հովե­­­­­լու հա­­­­­մար։

Ալ չեմ խօ­­­­­սեր այն մա­­­­­սին, թէ սուրբ հա­­­­­մարո­­­­­ւած ծա­­­­­ռին վնաս հասցնե­­­­­լը որ­­­­­քան պիղծ կը հա­­­­­մարէին, եւ ան­­­­­գամ չոր­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լուց յե­­­­­տոյ այն չէին վնա­­­­­սեր, կամ թէ՝ որ­­­­­քան տա­­­­­րածուն ան­­­­­տառներ կը հիմ­­­­­նէին, սուրբ պու­­­­­րակներ կը տնկէին եւ բնու­­­­­թեան հետ հաշտ ու հա­­­­­մերաշխ կ՚ապ­­­­­րէին։

Գի­­­­­տէին նրանք նաեւ իւ­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­քան­­­­­չիւր կեն­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նու, քա­­­­­րի, լե­­­­­րան, ծա­­­­­ռի, խո­­­­­տի եւ ծաղ­­­­­կի ծա­­­­­գումն ու «առա­­­­­քելու­­­­­թիւնը»։ Եւ զար­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նալի չէ, որ ալ­­­­­պիական լան­­­­­ջե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րին բու­­­­­սած վառվռուն ծա­­­­­ղիկ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րի մա­­­­­սին պի­­­­­տի հիւ­­­­­սո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւէին առաս­­­­­պելներ, որոնք քա­­­­­մին, նրանց սեր­­­­­մե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րի հետ միասին, կը քշէր-հասցնէր դէ­­­­­պի յա­­­­­ջորդ լեռ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը, այնտե­­­­­ղից մեր տնե­­­­­րը, սրտե­­­­­րը․․․

Այ­­­­­սօր Վարդ ու Մա­­­­­նու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կի մա­­­­­սին։

Մա­­­­­նու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կի մա­­­­­սին առան­­­­­ձին կը պատ­­­­­մո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւի թէ սա ժա­­­­­մանա­­­­­կին մի չքնաղ աղ­­­­­ջիկ էր, իս­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կան գե­­­­­ղեց­­­­­կուհի։ Բայց նա որ­­­­­քան գե­­­­­ղեցիկ, այդքան էլ խա­­­­­բարբզիկ է եղել։ Իրենց տան կա­­­­­տարո­­­­­ւած­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը հա­­­­­րեւան­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րին բա­­­­­ժին կը հա­­­­­նէր, գիւ­­­­­ղա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­մէջում, այստեղ-այնտեղ կը պատ­­­­­մէր, հա­­­­­րեւան­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րին էլ իրենց տա­­­­­նը, մի հա­­­­­րեւա­­­­­նի եղա­­­­­ծը միւ­­­­­սին կը հասցնէր եւ այսպէս շա­­­­­րու­­­­­նակ։

Վեր­­­­­ջը Աստծոյ համ­­­­­բե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րու­­­­­թիւնը կը լմնայ։ Մա­­­­­նու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կի մայրն ալ առանձնա­­­­­պէս չէր դի­­­­­մանար ար­­­­­դէն։ Եւ Աս­­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած ի կա­­­­­տար կա­­­­­ծէ մօր անէծ­­­­­քը․«Չո­­­­­լերն ընկնիս, լե­­­­­զուդ ծըր­­­­­ծո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րան­­­­­քովդ դուրս գայ»։ Նոյն պա­­­­­հին Մա­­­­­նու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կը ծա­­­­­ղիկ է դար­­­­­ձել՝ լե­­­­­զուն ծոծ­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կով դուրս։

Իսկ թէ ինչ տեղ է գրա­­­­­ւել հա­­­­­յոց դի­­­­­ցաբա­­­­­նու­­­­­թեան մէջ վար­­­­­դը, ըստ Լա­­­­­լայեանի, այդ կ՚երե­­­­­ւայ վարդ ար­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տը պա­­­­­րու­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կող անուննե­­­­­րէն, որք են, օրի­­­­­նակ, Վար­­­­­դուհի, Վար­­­­­դան, Սիր­­­­­վարդ եւ այլն։

Վարդ եւ Մա­­­­­նու­­­­­շակ․ սրանք քոյր ու եղ­­­­­բայր են՝ միշտ իրար կա­­­­­րօտ։ Կը հա­­­­­ւատան որ թէ մէ­­­­­կը յա­­­­­ջողի պա­­­­­հել մա­­­­­նու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կը եւ ցոյց տալ այն վար­­­­­դին, ապա նրա խնդրա­­­­­ծը տեղ­­­­­նուտե­­­­­ղը կը կա­­­­­տարո­­­­­ւի։

Մէկ այլ աւան­­­­­դազրոյց կը պատ­­­­­մի թէ Վարդն ու Մա­­­­­նու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կը քոյր ու եղ­­­­­բայր են եղել․ Մա­­­­­նու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կը՝ քոյր, Վար­­­­­դը՝ եղ­­­­­բայր։ Վարդն իր փշե­­­­­րով անընդհատ կը հա­­­­­լածէր իւր քրո­­­­­ջը։ Մա­­­­­նու­­­­­շակն ալ Վար­­­­­դի արիւ­­­­­նը կը ծծէր եւ իւր երե­­­­­սին կը քսէր։

Նրանց մայ­­­­­րը տես­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լով որ կռիւ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րուն վերջ չկայ, որո­­­­­շում կ՚առ­­­­­նէ յա­­­­­ւերժ բա­­­­­ժանել նրանց։ Կ՚անի­­­­­ծէ՝ «մի­­­­­միանց կա­­­­­րօտ մեռ­­­­­նիք» ըսե­­­­­լով։ Եւ այդ օրո­­­­­ւանից Վարդն ու Մա­­­­­նու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կը մէկ­­­­­մէ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կու չեն տես­­­­­ներ, չեն հան­­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պեր։ Եւ այն մէ­­­­­կը, ով հան­­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պեց­­­­­նի նրանց, Մա­­­­­նու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կին Վար­­­­­դին ցոյց տայ եւ կամ հա­­­­­կառա­­­­­կը, նա մու­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­զաչոր կը մեռ­­­­­նի։

Լո­­­­­ռեցի­­­­­ները կը հա­­­­­ւատան թէ վարդն ու մա­­­­­նու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կը իրենց նա­­­­­խորդ կեան­­­­­քում տղայ ու աղ­­­­­ջիկ են եղած։ Վար­­­­­դը՝ թուրքի տղայ, աղ­­­­­ջի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կը՝ հայ քա­­­­­հանա­­­­­յի դուստր։

Այս բա­­­­­նը շա՜տ ու շատ տա­­­­­րիներ առաջ պա­­­­­տահած է։

Մի թուրքի տղայ սի­­­­­րահա­­­­­րուել է հայ քա­­­­­հանա­­­­­յի աղջկայ եւ նրա սիր­­­­­տը գրա­­­­­ւել։ Բայց երբ նրանց սէ­­­­­րը բա­­­­­ցայայ­­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւել է, հայ քա­­­­­հանան ամէն կերպ ընդդի­­­­­մացել է նրանց միու­­­­­թեանը։

Երբ հայ քա­­­­­հանան այդպէս էլ թոյլ չի տո­­­­­ւել, որ­­­­­պէսզի նրանք մէկ­­­­­մէ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կու առ­­­­­նեն, «խեղ­­­­­ճե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը վառ սի­­­­­րուց հա­­­­­լու­­­­­մաշ են եղել՝ մե­­­­­ռել»։ Բա­­­­­րեկամ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը նրանց տա­­­­­րել, մի­­­­­միանց մօտ են թա­­­­­ղել։

Սա­­­­­կայն ճա­­­­­կատագ­­­­­րի բե­­­­­րու­­­­­մով քա­­­­­նի մը օր ետ­­­­­քը հայ քա­­­­­հանան եւս կը մա­­­­­հանայ եւ կը կտա­­­­­կէ, որ իրեն թա­­­­­ղեն այդ եր­­­­­կուսի մէջ­­­­­տե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ղը, որ­­­­­պէսզի այնտե­­­­­ղից էլ կա­­­­­րողա­­­­­նայ խան­­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րել այդ եր­­­­­կուսի միու­­­­­թեանը։

Ժա­­­­­մանակ անց գա­­­­­րուն կու գայ։ Աղջկայ գե­­­­­րեզ­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նին մա­­­­­նու­­­­­շակ, իսկ տղա­­­­­յի՝ վարդ կը բուսնի։ Վարդն ու Մա­­­­­նու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կը ձգտել են մի­­­­­միանց միանալ, սա­­­­­կայն նոյ­­­­­նիսկ որ­­­­­պէս ծա­­­­­ղիկ իրար­­­­­մէ կա­­­­­րօտ են մնա­­­­­ցել, քա­­­­­նի որ քա­­­­­հանա­­­­­յի գե­­­­­րեզ­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նին փշեր են աճել եւ բա­­­­­ժանել նրանց։

Մինչ օրս կը հա­­­­­ւատան որ ով մէկ­­­­­մէ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կու ցոյց տայ վարդն ու մա­­­­­նու­­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կը, քա­­­­­հանա­­­­­յի անէծ­­­­­քին կ՚ար­­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նանայ ու տեղ­­­­­նուտե­­­­­ղը կը կնքի իւր մահ­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նացուն։ Եւ, իրաւ, Շնո­­­­­ղում մարդ մը կար՝ Բե­­­­­ժանենց Ստե­­­­­փանը, նա սա­­­­­րէն իջ­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լիս փունջ մը մա­­­­­նու­­­­­շակ կը հաւ­­­­­քէ, կը բե­­­­­րէ իրենց այ­­­­­գի, վար­­­­­դին ցոյց կու տայ։ Մա­­­­­հուան գոյ­­­­­ժը իրեն շատ սպա­­սել չի տար։