Այս թիւով կը նշենք «Ակօս»ի հիմնադրութեան տարեդարձը։ 1996-ին Սուրբ Զատկի տօնին հրատարակուած
էր թերթիս առաջին համարը։ Բնականաբար ամէն տարի օրացոյցի փոքր շեղումներով ալ ըլլայ Սուրբ Զատկին կը յիշենք նաեւ թերթի հիմնադրութիւնը։ Սակայն կեանքը մեզ պարտադրեց տխուր յիշատակումներ ալ։ 19 Յունուարը Հրանդ Տինքի սպանութեան օրն է եւ ո՛չ միայն մեզ՝ ակօսականներուս, այլ ամբողջ հայաշխարհի եւ առհասարակ Թուրքիոյ ժողովրդավարական տարրերու կողմէ ալ կը նշուի պատշաճ կերպով։ Իսկ այս տարի դարձեալ Սուրբ Զատկի մեռելոցի օրը Շիշլիի գերեզմանատան մէջ, ընտանեկան դամբարանին վրայ յիշատակեցինք հայերէն էջերու նախկին խմբագիր Սարգիս Սերովբեանի մահուան Գ. տարելիցը։ Ստորեւ կը ներկայացնենք զինք յիշատակող չորս շարադրութիւններ, որոնք նախորդ շաբաթ լոյս տեսած էին
թերթիս թրքերէն էջերուն վրայ։
Ես Սերովբեանի հետ մեծցած եմ
ԼՈՐԱ ՊԱՅԹԱՐ ՉԱՓԱՐ
Սարգիս Սերովբեան, լաւ շրջիք մը, լաւ պատմաբան մը, հին ժամանակներէն վերապրած հսկայ գազան մը, «պարոն» մը, հայր մը եւ լրագրող։ Անցաւ գնաց այս աշխարհէն։ Իր ետին թողուց գրութիւններու հարուստ պաշար մը։ Բազմահարիւր լուսանկարներ, յուշեր, զինք սիրողներ, չսիրողներ, զաւակներ, թոռներ։ Ամէն նաւահանգիստին սիրած մը պահող նաւաստիներու նման Սերովբեան ալ այս երկրի բոլոր հեռաւոր անկիւններուն ունէր բարեկամներ։ Մինչեւ այսօր երկրի որ քաղաքն ալ, որ այցելէք անպայման կը հանդիպիք այդ բարեկամներէն մի քանիին։
Ես կրնամ ըսել, թէ պարոն Սերովբեանի հետ շրջելով է որ մեծցայ։ Առաջին անգամ 2001 թուին էր, որ վարակուեցայ Սերովբեանի հետ շրջելու ախտէն եւ մինչեւ 2013 համարեա ընդմիշտ իր հետ շրջեցայ։ Քաղաքները որ համրեմ գլուխս կը պտըտի։ Իզմիթ, Պուրսա, Թեքիրտաղ, Չանաքքալէ, Անգարա, Եոզղատ, Ամասիա, Թոքաթ, Սիվաս, Կեսարիա, Մալաթիա, Էլազըղ, Ուրֆա, Անթէպ, Ատանա, Անթաքիա, Տրապիզոն, Ռիզէ, Արթվին, Էրզրում, Կարս, Աղրի, Վան, Վան, Վան, Պիթլիս, Մուշ, Տէրսիմ, Տիյարպեքիր, Մարտին։ Ասոնք առաջին հերթին նշածներս են միայն, ալ եկէք երեւակայեցէք թէ այս բոլորէն որքան շատ յիշատակներով վերադարձած եմ։ Պոլսոյ մէջ, թէ շրջագայութիւններու ժամանակ, երբ որ պիտի ճաշենք միշտ իր մօտը կ՚ըլլայի։ Այս տարիքս եկած եմ եւ տակաւին չեմ հանդիպած երկրորդ մէկու մը, որ այնքան քաջաբար տիրապետէ, թէ ուր ինչ ուտել պէտք է։ Լաւագոյն կողիկը, լաւագոյն ձկնեղէնը, ամենահամով քոքորեչը, ինչ որ միտքով կանցնի այդ բոլորին ամենաընտիր տեսակները ուր կարելի է գտնել շատ լաւ գիտեր Սերովբեան։ Որ մէկ յուշս պատմեմ Սերովբեանի հետ։ Օրինակի համար Գարին Գարագաշլըի հետ անպէտք բաներ գնելու համար հեռանալ եւ ապա օտար քաղաքին մէջ կորչիլս։ Ապա թէ ոչ Արթվինի Եուսուֆէլի գաւառին մէջ դժուար անցանելի լեռներ, ձորեր մագլցելէ ետք հազիւ թէ հասած էինք հիւրանոց եւ հիւրանոցի տէրը եկող բազմութիւն խումբէն շուարած «դուք պահ մը հանգստացէք ես անմիջապէս խոհանոցը պատրաստեմ» ըսելով գացած էր ձուկ որսալու։ Թէ ոչ Եդեսիային նախապէս օթօպիւսի մէջ դիզած սեխերով գետին վրայ կազմած օղիի սեղանը…
Ատանայի մէջ կինօփառատօն է եւ Կարմիր գորգի վրայ տողանցքի յուզումը կը բաժնենք։ Նոյն օրը ես ու Զէյնեպը կը յամառինք քաղաքի ոչ ապահով վայրերէն Գազանճըլար երթալ եւ քեպապ ուտելու համար։ Լեւոն Էրարսլան եւ Սարգիս Սերովբեանի «աս ժամուն աս երկու աղջիկը առանձին չենք կրնար թողուլ Գազանճըլարի նման տեղ մը» ըսելով մեզի միանալը…
Արիս Նալճըի «Նռան հատիկներ» ծրագրին համար դարձեալ ճամբայ ելած ենք։ Նոր փորձութիւն մը եւս ինծի համար։ Թեքիրտաղը շատեր տեսած են, գոնէ անցած են այդ տեղէն, բայց այդ քաղաքը Սերովբեանի հետ շրջելը, որքան զարմանալի գիւտերու տեղի կրնայ տալ, այդ ես գիտեմ։ Մուշ Սուրբ Կարապետի մէջ ապրուածները, ապա Եոզղատը՝ քաղաք մը, որ ունեցածներով չէ այլ չունեցածներով նշանաւոր է եւ այդ բան մըն ալ չունեցող քաղաքէն ետք Ամասիայի դրախտի տպաւորութիւն թողած գեղեցկութիւնը։ Հոփա Զալունայի դաշտին վրայ երգուած երգերը։ Տիյարպէքիր Սուրբ Կիրակոս եկեղեցւոյ նորոգութենէն առաջուայ վիճակը։ Յետոյ Սեբաստիա Եըլտըզելի եւ Սերովբեանի բանակի ծառայութեան տարիներէն յուշեր, յուշեր…
Երզնկա, Թերճան Երեք աղբիւր կոչուած վայրն ենք եւ կրկին կը մագլցինք դէպի բարձունք առանց գիտնալու, թէ ինչ պիտի յայտնուի մեր դիմաց եւ յանկարծ երեք հսկայ խաչքարերով նոր հրաշք մը եւս։ Արաբկիր երկար փնտռտուքներէ վերջ ահա գտած ենք Նաժտայի տունը։ Մուշի մէջ շրջապատուած ենք Կիւլոյի առեւանգուած տունի ժողովուրդով։ Տեղացիները մեծ երկիւղածութեամբ կը մօտենան նշանաւոր Կիւլոյի թոռնուհուն Անահիտ Տէրմինասեանին։ Իսկապէս ալ Սերովբեանի հետ ճամբորդելու ժամանակ ոչ ոք կրնայ կանխատեսել պատահելիք անակնկալները։ Կանխատեսուած ծրագիրէն դուրս պատահական ապրումները շատ աւելի հարուստ են, քան այն որ կը նախատեսէինք։ Ու ինծի համար անմոռանալի յիշատակ մը եւս՝ Մանուշակի համար յուշանուէրներ գնելու այդ հրաշալի պահերը։ Սերովբեան ուր որ երթար միշտ կ՚ուզէր յուշանուէրներով վերադառնալ իր կնոջ մօտ եւ ես միշտ այդ առեւտուրներու ժամանակ իր կողքը կ՚ըլլայի։ Կը վստահէր կնոջ ճաշակին։ Որ մէկը ըսեմ, որ մէկը պատմեմ Սերովբեանի հետ աշխատիլը խիստ դժուար էր եւ խիստ հաճելի։
«Ակօս»ի աշխատանքով ես ունեցայ երկու պարոններ, որոնք ձեւաւորեցին իմ ինքնութիւնը, եթէ այսօր իմ կամքը յստակօրէն յայտնելու համարձակութիւնը ունիմ, այդ յատկութիւնը կը պարտիմ «Ակօս»ի իմ երկու պարոններուն՝ Հրանդ Տինքին եւ Սարգիս Սերովբեանին։ Իր միջոցաւ անդամագրուեցայ ՀայՃարին, իր եւ պարոն Հրանդի միջոցաւ գիտակցեցայ իմ հայութեան։ Երկուքն ալ միշտ երախտիքով պիտի յիշեմ։
Ուշ գտայ կանուխ կորսնցուցի
ՎԱՐԴԳԷՍ ՀԵՐԿԵԼ
«Սարգիս աղբար», «Սարգիս վարպետ», «Պարոն Սերովբեան», «Հեքեաթ պատմող», չեմ գիտեր թէ որ մէկ կոչումով դիմեմ քեզ։ Ուշ ճանչցայ եւ շատ կանուխ կորսնցուցի։ Եղբայրներս քեզ քու արհեստով կը ճանչնային ու այդ պատճառաւ ալ Սարգիս վարպետ կը կոչէին։ «Ակօս»ի էջերով փոխուեցաւ նաեւ կոչումդ ալ։ Վերածուեցար լրագրողի։ Դուն լրագրող եղած ժամանակ «Ակօս»ն ալ դարձած էր մեր ձայնը։ Նախ մինակ գրութիւններով գիտէի քեզ։ Յետոյ երբ Սայաթ Նովացիներ իրենց խմբավար Հենրիկ Անասեանի ծնողներուն երկիրը տեսնելուն համար փոքրիկ խումբով պտոյտ մը կազմակերպեցին դէպի Պարտիզակ ես ալ յաջողեցայ այդ խումբին միանալու եւ առաջին անգամ հոն ծանօթացայ քեզի հետ։ Տեսայ քու պատմելու ցանկութիւնը։ Քու մէջ պատմելով գոյացած ուրախութիւնը։ Ես որոշ զգուշացումով կը մօտենայի հարցում մը ուղղելու համար եւ դուն գրկաբաց էիր իմ բոլոր հարցումներուն։ Հետզհետէ աւելի համարձակ դարձած էի քու շնորհիւ։ Կարելի է ըսել, որ ինքնավստահութիւնս քեզմով գոյացաւ։ Յետոյ չէ որ կինս ճարտարապետ է ես ալ մասնակցեցայ ՀայՃարի այդ նշանաւոր պտոյտներուն։ Հանրաշարժի մէջ թիւ 3 նստարանի անփոփոխ ճամբորդն էի, չէ որ թիւ 1-ը կը պատկանէր քեզ, ուրեմն պիտի ըլլայի հոն, ուր ամենամօտն է քեզի։ Ամենալաւ կրնամ ըմբոշխնել բոլոր այն գիտելիքները, որոնք պատրաստ ես մեզ բոլորիս շռայլելու։ Կինս կը թողնէի ետեւի նստարաններու վրայ ու ես կը փութայի քու կողքը։ Չէի կրնար բաց թողեր քու պատմելիքները։ Նախապէս Գարակէօզեանի կամ Գնալը Կղզիի ճամբարին մէջ աշխատած ըլլալով սովոր էի մարդկանց զիս «պարոն» կանչելուն։ Իսկ հիմա մեծ ուրախութեամբ վերածուած էի աշակերտի մը։ Երբեմն կը հանդիպէինք մարդկանց, որոնք ամէն ինչ գիտնալու յաւակնութիւն կ՚ունենային։ Այդ պահուն մեր աչքերը կը հանդիպէին իրարու եւ աչքերով իրարու հետ կը խօսէինք. «մի՛ լսեր, նկատի մ՚առներ, կարեւորութիւն մի՛ տար»ի նման զգուշացումներ։ Շուտով կ՚անցնէր իր բորբոքումը եւ ապա կու գար իրեն այնքան հարազատ եւ մեր բոլորիս համար սիրելի հայհոյանքը. «սիքտիր ըրէ Հերկելէ»։ Պատահական երբ հանդիպէինք մեր զրոյցը կ՚երթար կը կառչէր յաջորդ ճամբորդութեան մը հաւանականութեան. «ե՞րբ պիտի երթանք Հերկելէ»։ եղաւ ու չեղաւ, չյաջողեցանք յաջորդ ճամբորդութեան ճամբան բռնելու։
Տարիներ ետք էր կինս փոխանցեց տխուր լուրը. «Սարգիս աղբարիկը հիւանդանոցի մէջ է։ Աղջիկն ալ եկած է։ Բայց լաւ չէ կ՚ըսեն»։ Ամէն ինչ արտակարգօրէն շուտ զարգացաւ։ Նախ Կարինէին հետ կարճ զրոյց մը եւ յետոյ հիւանդանոց փութացի։ Նեւրոզի յաջորդող օրն էր։ Քրտական եռագոյնով լաջակներն ալ չէին կրցած բարձրացնել իր վատացած տրամադրութիւնը։ Տառապանքը յայտնի չընել կ՚աշխատէր։ Ուրախ բաներ խօսել փորձեցի, ինք ժպտելով գոհացաւ։ Մեր բոլորին ուսուցչուհին Սերովբեանի կողակիցը եւս դուրսը կը սպասէր։ Կարինէն կը վազվզէր բժիշկներու ետեւէն։ Ապա իր բազմաթիւ դուստրերու մէջ երկրորդ ամենասիրելին եկաւ՝ Գարինը, Գարագաշլըն։ Չէի ուզեր զինք յոգնեցնել, քանի մը տող եւս փոխանցեցինք եւ յետոյ հակեցայ ականջին ու «ահա աղջիկդ եկաւ ալ զիս չես ուզեր» ըսի։ Գիտէի որ հիւանդները համբուրելը ճիշդ չէ, ուրեմն ես ալ զգոյշ գտնուեցայ եւ դէմքին ամենէն հեռու կէտէն ծոծրակէն համբուրեցի ու անգամ մըն ալ կրկնեցի. «կ՚երթամ ըսելիք բան մը ունի՞ս»։ Հասկցաւ, թէ ինչի կ՚ակնարկեմ։ Ժպտաց ու վերջին անգամ հայհոյեց՝ «սիքտիր կորիր Հերկելէ»։ Այդ օրէն այս կողմ ժպիտները կիսաւարտ են, յուշերը կիսաւարտ ուրախ հայհոյանքները կիսաւարտ…։
Վարպետ մի՛ մոռնար հայհոյանքդ յաջորդ գալստեան կը պահանջեմ։
Աշխատանքն է մեծագոյն արժէքը
ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
Յեղափոխաններու կողմէ իւրացուած կարգախօս մըն է, որ կը փառաբանէ աշխատանքը, զայն կոչելով մեծագոյն արժանիք։ Այստեղ կարեւոր է՝ մեծագոյն արժանիք բառի նշանակութիւնը։ Ներկայ ժամանակներուն շատեր «արժանիք» հասկացողութիւնը կը գնահատեն գնելու կարողութիւնով։ Արժանիք բառը այդ սահմանումով դիտողներուն համար նոյնիսկ ծիծաղելի է աշխատանքը արժանիք համարել։ Բայց մենք այս խօսքը կը յիշենք թերթիս հայերէն էջերու բազմամեայ խմբագիր Սարգիս Սերովբեանի հետ։ Սարգիսի վաստակը դիտելով կրնանք երաշխաւորել աշխատանքի գոյացուցած արժանիքին հզօրութիւնը։ Արդարեւ Սարգիս Սերովբեան 80 տարիներու հասնող կեանքի մը տեւողութեան վաստակ համարուած բոլոր բարձունքները նուաճեց յամառ աշխատանքով։ Այդ աշխատանքը վատնելու համար, երբեք չփորձեց դիւրին ճամբաներով ընդանալ։ Ընդհակառակը սիրեց դժուարը ծունկի բերել։ Նախ նպատակներ ճշդեց ու ապա անվհատ եռանդով քալեց դէպի այդ նպատակները։ Փաստացի իրողութիւն է որ յաջողեցաւ։ «Ակօս»ի մեր միասին աշխատած տարիներուն հիացումով հետեւեցայ իր աշխատանքին։ Գիտելիքներ կը կուտակէր, կը զարգացնէր այդ կուտակածները եւ ապա կը բաշխէր բոլորին։ Բաշխել՝ այս բառը նաեւ բերքահաւաք էր իր համար։ Գիտելիքներու այդ հսկայ շտեմարանը բաշխելով, առատօրէն բաշխելով, շռայլօրէն բաշխելով, երբեք չէր նուազեր, այլ ընդ հակառակ կը հարստանար, կը շատանար, կը բրգանար։ Չէր զլանար նոյնիսկ սակաւաթիւ ներկաներու ուղերձելու համար քաղաքի հեռաւոր թաղերը ճամբորդելէ։ Բաւ էր որ իրեն ըսէին, թէ լսել կ՚ուզեն իր նիւթերը։ Ինչ զարմանալի է, որ մերթ ընդ մերթ զիս կը մեղադրէր ճիշդ ալ այդ նոյն պատճառաւ։ «Չես հարցուփորձեր, թէ ո՞վ է հրաւիրողը, կ՚ընդառաջես բոլորին»։ Ո՞վ գիտէ թերեւս ինքն ալ յաճախ կը հանդիպէր նոյն մեղադրանքին եւ ես լաւ գիտեմ, որ այդ տեսակի առարկութիւններ, դիտողութիւններ, քննադատութիւններ շատ աւելի յաճախակի կերպով ուղղուած են նաեւ «Ակօս»ի հիմնադիրին հասցէին ալ։ Մարդիկ պիտի դժուարանան հասկնալու, թէ այդ մեղադրանքի նիւթ դարձածը իրականութեան մէջ այս թերթի հիմնադրութեան գլխաւոր պատճառն է նաեւ։ Չէ՛ որ ըսած էինք Սորվբեան կուտակած էր այն բոլորը բաշխելու համար։ Այս պահուն այլեւս չէր կրնար բաշխածներու միջեւ զատողութիւն ընել։ Պիտի երթար մինչեւ ուր որ հասնէր իր շունչը։ Ճիշդ է, որ չարամիտները շատ են, բայց անոնց շատութիւնը պատրուակելով չենք կրնար մեր խօսքը ըսելէ դադրիլ։
Վանայ լիճը մակրդեցի
ՖԵՐԶԱՆ ՏԷՄԻՐԹԱՇ
Մանկութենէն մնացած սովորութիւն էր կարծես մեզի համար սիրելի մարդկանց աւելի յաճախ հօբարի իմաստով «աբօ» ըսելու տեղ, քեռիի իմաստով «խալօ» կը ձայնէինք։ Սարգիս քեռիի հետ, քանի որ միշտ թրքերէնով խօսած եմ իրեն կը դիմէի «տայը» կանչելով։ Ան ալ նոյն եղանակով կը փոխանցէր եւ «Եղեն» կը ձայնէր ինձ։ 2010-ին, երբ վերանորոգուած Աղթամար եկեղեցին կը բացուէր հաւատացեալներու դիմաց, բազմաթիւ հայեր այցելած էին մեր քաղաքը։ Թէեւ աւելի առաջ ալ հայեր յաճախ կ՚այցելէին Վան, բայց ոչ այսպէս զանգուածային, այլ աւելի փոքր խումբերով։ Ահա այդ տեսակ շրջագայութիւններէն մէկուն է, որ ծանօթացած էի իրեն հետ։ Թէեւ մենք որոշ չափով ծանօթ էինք հայոց պատմութեան, բայց Սարգիսի հետ ծանօթանալով զգացի, որ մեր գիտելիքները իրականութեան մէջ որքան անբաւարար էին։ Իրականութեան մէջ իրեն հետ ծանօթանալով նաեւ գիտակցեցայ, թէ իմ ասպարէզը որ մեծ նշանակութիւն կրնայ ունենալ, բոլոր այն մարդկանց համար, որոնք կ՚ուզեն իրենց նախկին արմատները գտնել յայտնաբերել։ Մեր այդ ծանօթութենէն ետք բազմաթիւ անձեր Սարգիսի միջոցաւ կապ ապահովեցին մեզի հետ եւ մենք մեր բոլոր կարելիութիւնը ի գործ դրինք, որպէսզի օգնական ըլլանք իրենց։ Հայեր կու գային Վան եւ անոնցմէ շատեր խօսքի կը սկսէին. «իմ մայրս այս ինչ գիւղէն է» կամ «հայրս այսինչ արհեստով կը զբաղէր» պատմելով։ Նոյնիսկ ոմանք կը փորձէին իրենց ընտանիքի շառաւիղներէն հետք մը գտնել։ Ամէն անգամուն, որ Իսթանպուլ պիտի ճամբորդեմ կը զանգահարէի եւ հարց կու տայի «քեռի մեր կողմերէն ուզած բան մը ունի՞ս»։ Երբեք բան մը չէր ուզած։ Միայն մէկ անգամուն Թուզլուճայի ժայռերէն աղ ուզած էր։ Որքան ուրախացած էի ինձմէ բան մը ուզեց ըսելով։
Իսթանպուլ գալով առաջին առթիւ կ՚այցելէի իրեն։ Որքան ատեն որ հոն էք սիրտս հանգիստ է կ՚ըսէր։ «Մարդիկ վստահելով կու գան եւ վերադարձին ալ շնորհակալութիւն կը յայտնեն յանձնարարութեանս համար։ Այսքանը արդէն ինծի կը բաւէ»։ Իսկ մենք գերազանց ջանք կը վատնէինք մեր քեռիին երեսը սպիտակացնելու համար։ Երբ իմացայ, թէ առողջութիւնը վատացած է անմիջապէս զանգահարեցի։ Լսեցի որ շատ անգամ խօսելն ալ կը մերժէ։ Զիս չէր մերժած։ Ինչ մեծ ուրախութիւն էր ինծի համար։
Մահուան գոյժը ստացայ արտասահմանի մէջ։ Վերջին պահուն կրցայ հասնիլ թաղման ծէսին։ Այլեւս չկար Սարգիս քեռին։ Զուրկ էի իր այնքան արժէքաւոր խրատներէն։ Իմ վրայ մնացած էր միայն կտակը։ Ինձ համար Վանայ Լճին շիշ մը օղի թափեցէք ըսած էր։ Յիշելով միասին սեղան նստած պահերնուս ինծի վիճակող օղի մատակարարելու պարտականութիւնը ահա այդ ալ ես ստանձնեցի եւ կատարեցի իր կտակը։ Հանգիստ ննջէ քեռի, եկենդ Վանայ Լիճն ալ մակրդեց։
