Տեառնընդառաջ

ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ

oksanakarapetian@gmail.com

Տեառ­նընդա­ռաջ. տօ­նի անունն ար­դէն մեզ կը յու­շէ աս­տո­ւածաշնչեան այն դրո­ւագի մա­սին, երբ քա­ռաս­նօ­րեայ Յի­սու­սին ըն­ծա­յեցին Տա­ճարին եւ նրան ըն­դա­ռաջ դուրս եկաւ Սի­մէոն ծե­րու­նին, ում Սուրբ Հո­գու կող­մէն հրա­մայո­ւած էր մինչ Տի­րոջ Օծեալին տես­նե­լը մահ չտես­նել։

«Երբ նրանց սրբա­գործման օրե­րը լրա­ցան, Մով­սէ­սի Օրէն­քի հա­մաձայն՝ նրան Երու­սա­ղէմ տա­րան՝ Տի­րոջը ներ­կա­յաց­նե­լու հա­մար.» /Ղուկ.2։22/

Սա կա­տար­ւում էր հա­մաձայն հրէական օրէն­քի՝ արու զա­ւակի ծնունդէն ետ­քը, երբ կը լրա­նային 40 օրե­րը, մայրն ու ման­չը կ՚այ­ցե­լէին տա­ճար, զոհ կը մա­տու­ցէին, զա­ւակը օրհնու­թիւն կը ստա­նար քա­հանա­յէն եւ կ՚ըն­ծա­յուէր տա­ճարին։

Տեառ­նընդա­ռաջը Առա­քելա­կան Եկե­ղեցին կը տօ­նէ Փետ­րո­ւարի 14-ին։ Տօ­նի սկիզ­բը կ՚աւե­տէ նա­խատօ­նակը, որ կը սկսէ նա­խօրէին՝ յա­ջոր­դե­լով երե­կոյեան ժա­մեր­գութեանը։ Նա­խատօ­նակը կ՚աւար­տո­ւի Ան­դաստա­նի արա­րողու­թեամբ, երբ կ՚օրհնո­ւեն աշ­խարհի չորս ծա­գերը։ Ապա եկե­ղեցու կան­թեղնե­րէն վեր­ցո­ւած կրա­կով կը վա­ռուեն խա­րոյկնե­րը՝ որ­պէս Քրիս­տո­սի լոյ­սի խորհրդա­նիշ։

Ժո­ղովրդի հա­մար տօ­նի գլխա­ւոր ծէ­սը հէնց խա­րոյ­կի արա­րողու­թիւնն ու դրա նշա­նակու­թիւնն էր։ Ան­շուշտ, Տեառ­նընդա­ռաջի ար­մատնե­րը աւե­լի խորն են եւ կա­պուած են կրա­կի սրբա­գոր­ծող ու նո­րոգող ու­ժի հետ։

Խա­րոյ­կը կը վա­ռեն եկե­ղեցու, տնե­րի ու բնա­կելի շէն­քե­րի եւ, ան­պատճառ, նոր նշա­նուած կամ ամուսնա­ցած զոյ­գե­րի տան բա­կերում։ Խա­րոյ­կի փայ­տը կը բե­րէին նո­րապ­սակ երի­տասարդնե­րը եւ քա­հանա­յի օրհնու­թիւնը ստա­նալով՝ կը վա­ռէին եկե­ղեցու բա­կի մեծ խա­րոյ­կը։

Ապա կրա­կին կը մօ­տենա­յին մնա­ցած մար­դիկ՝ ամէն մէ­կը մի ճիւղ, մի փայտ կը նե­տէր կրա­կը՝ աւե­լի թե­ժաց­նե­լով խա­րոյ­կը եւ այդպի­սով դրդե­լով «վա­ռել ձմե­ռը»։ Առ­հա­սարակ կը հա­մարո­ւէր որ Տը­րըն­դե­զի կրա­կը կը գո­լաց­նի ձմե­ռը եւ այ­սուհետ կը սկսեն տաք օրե­րը։

Այ­նուհե­տեւ եկե­ղեցու խա­րոյ­կի կրա­կէն մար­դիկ խան­ձողներ կը տա­նէին եւ կը վա­ռէին իրենց տան բա­կերի խա­րոյկնե­րը եւ կը սկսէր երգն ու պա­րը։ Այդ եր­գե­րը փոք­րիկ մաղ­թանքներ էին՝ «հա­ւեր­նիս ածան ըլ­լայ, կո­վեր­նիս կթան ըլ­լայ, հարսներ­նիս ծնան ըլ­լայ», «Տերնդեզ, քուրդ ին­ձի տաս, ես պագ­նեմ, դու դու­րա­նաս», «Տե­րըն­տաս, մարդ ին­ձի տաս, ես խնդամ ու դուն լաս», «Տերնտաս, Տերնտաս, տեր­տե­րի աղ­ջիկն ին­ձի տաս» եւ այլն։

Խա­րոյ­կի շուրջը նախ կը պտտո­ւէին նո­րապ­սակնե­րը։ Նրանք վերստին կը հագ­նէին իրենց հար­սա­նեկան զգեստնե­րը, կը պտտո­ւէին կրա­կի շուրջը ու օրհնանքներ կը ստա­նային. սա կրկնապ­սակ կը կո­չէին։ Կի­սու­րը ին­քը նո­րահար­սին կ՚ու­ղեկցէր մինչ խա­րոյ­կը՝ «կրա­կին ցոյց տա­լու», ապա գիր­կը մի տղայ մա­նուկ կը տա­յին, որ­պէսզի առաջ­նե­կը արու զա­ւակ ծնո­ւի։

Ապա կրա­կի վրա­յով կը ցատ­կէր տան ամե­նատա­րեց կի­նը՝ «չա­րը խա­փանե­լու հա­մար»։ Այ­նուհետ կը ցատ­կէին հի­ւանդնե­րը՝ ապա­քինո­ւելու, ամուլ կա­նայք՝ ման­չի ար­ժա­նանա­լու հա­մար։ Կրա­կի օրհնու­թիւնը կը ստա­նային նաեւ նոր ծննդա­բերած եւ քա­ռասունքի մէջ գտնո­ւող հարսնե­րը՝ քա­ռասունքը կտրե­լու, դրա փոր­ձութիւննե­րէն ազա­տուե­լու հա­մար։ Մօր եւ նո­րած­նի՝ կրա­կի վրա­յով ցատ­կե­լը մօ­րը կը խոս­տա­նար բազ­մածնու­թիւն, իսկ ման­չին՝ առող­ջութիւն։

Ապա երի­տասարդնե­րը կը ցատ­կէին կրա­կի վրա­յով՝ ամէն մէ­կը մի ցան­կութիւն պա­հելով, մի ճիւղ նե­տելով խա­րոյ­կի մէջ։ Տան­տի­կին­նե­րը դուրս կը բե­րէին իրենց աղան­ձով ու չա­րազով սկու­տեղնե­րը, կը պտտէին կրա­կի շուրջը եւ կը հիւ­րա­սիրէին անու­շե­ղէնը։

Քիչ չէին գու­շա­կու­թիւննե­րը։ Օրի­նակ խա­րոյ­կի ծու­խը որ կողմ գնար, այդ կող­մում էլ կը սպա­սուէր առա­ւել տաք ու բա­րեբեր եղա­նակ, մշա­կի հա­մար՝ բեր­քա­ռատ արտ, երի­տասարդ աղջկայ հա­մար՝ այդ կող­մէն եկող փե­սայ եւ այլն։ Եթէ կրա­կի վրա­յով ցատ­կե­լիս չա­մուսնա­ցած աղջկայ փէ­շը վա­ռուի, կը նշա­նակէ՝ ան այդ տա­րի պիտ ամուսնա­նայ։

Որե­ւէ չա­րիքէն կամ հի­ւան­դութե­նէն ազա­տուե­լու հա­մար վեր­ջինս խորհրդան­շող մի իր կը նե­տէին խա­րոյ­կը, կրա­կը կ՚այ­րէր կը սրբէր այդ չա­րիքը։ Այլ վայ­րե­րում իրենց հա­գուստէն մի կտոր կը վա­ռէին, որ­պէսզի օձն ու կա­րիճը այդ տա­րի իրենց չխայ­թեն, չար ու­ժերն էլ զօ­րու­թիւն չու­նե­նան իրենց վրայ։

Նոյ­նը կը կա­տարո­ւէր իղ­ձե­րը ի կա­տար ածե­լու հա­մար։ ճիւ­ղե­րի վրայ զա­նազան գոյ­նե­րի կտոր­ներ կամ լա­թեր կը կա­պէին կամ պար­զա­պէս իրենց փա­փաքը խորհրդան­շող իր կ՚առանձնաց­նէին, մտքում ցան­կութիւն կը պա­հէին եւ կը նե­տէին խա­րոյ­կի մէջ, որ­պէսզի Տերնտա­սի կրա­կը իրա­կանաց­նի այդ իղ­ձե­րը։

Կա­րեւոր էր նաեւ խա­րոյ­կի մո­խիրը, այն սուրբ կը հա­մարո­ւէր։ Դրա­նից տուն կը բե­րէին, կը քսէին պա­տու­հաննե­րին, դռնե­րին, տան շեմ­քին, կտու­րին խաչ կը նկա­րէին, շաղ կը տա­յին գո­մերում ու ար­տե­րում, որ­պէսզի ձմրան չար ու­ժե­րը եւ չար ոգի­ները, յատ­կա­պէս՝ խոն­ջո­լոզ­ներն ու շո­ւոտ­նե­րը, այ­լեւս նա­հան­ջեն եւ չկրնան մտնել տնե­րը, ամ­բարնե­րը, գո­մերը։

Տեառըն­դա­ռաջը հա­յոց բար­բառնե­րում կը հնչէր որ­պէս Տը­րըն­դեզ, Դո­ռոնջ, Տե­րին­տազ, Տա­ռըն­տաս, Տան­տա­ռեզ, Դեն­դա­ռաջ, Դրնդեզ, Դռնտա­ռունչ, Տան­տա­ռեջ, Դան­դա­ռանջ, Տո­ռոնջ-տո­ռոնջ եւ այլն, ու կ՚ըն­կա­լուէր իբ­րեւ օդ ու բնու­թեանը՝ բա­րեխառ­նութիւն, ար­տե­րին՝ ար­գա­սաւո­րու­թիւն եւ ամու­սիննե­րուն՝ օրհնու­թիւն բե­րող տօն։