ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
Դիտելով Թուրքիոյ հայ հասարակութեան այժմու ընդհանուր պատկերը, կրնաք կարծել թէ ապագային այս համայնքի մասին ուսումնասիրութիւն ընել փորձող ընկերային գիտութիւններու մասնագէտները ծանր զարմանքի պիտի մատնուին, երբ օրուան անցուդարձերը տեսնելու համար փորձեն թղթատել մեր գրաւոր մամուլի այսօրուայ վերաբերող էջերը։ Պիտի զարմանան տեսնելով, թէ իրենց հարցումներուն ո՛չ մէկ պատասխան կայ այդ էջերուն վրայ։ Պիտի դժուարանան հաւատալու, թէ իրենց առջեւ գտնուողը իսկապէս լրագիր մըն է, քանի որ հոն պիտի չտեսնեն լուրի հանգամանք ունեցող տողեր։ «Բայց ինչպէ՞ս կ՚ըլլայ, որ այդ փոթորկալից օրերը բացատրող տող մը իսկ չի գտնուիր» ըսելով պիտի յայտնեն իրենց զարմանքը։ Համայնքի վերաբերող այսքան այժմէական նիւթ եթէ այս քաղաքին թերթերուն մէջ պիտի չերեւան, հապա ո՞ւր պէտք է փնտռել զանոնք։
Այո՛, զարմանալի է երեւոյթը եւ նոյնքան ալ անընդունելի։ Անընդունելի՝ քանի որ կասկածի տակ կը դնէ օրաթերթին աւելի տարածուն անուանումը՝ լրագիրը։ Այս երեւոյթը անցեալին կը պատկանէր խորհրդային մամուլին, քանի որ այդ անուանումով կոչուած երկու կարեւոր թերթեր «Փրաւտա» եւ «Իզվեստիա» իրենց հրատարակութիւնով ծիծաղի նիւթ կը դարձնէին նոյն ինքն այդ թերթերու անունները։ Չէ որ անոնցմէ մէկը բառացիօրէն կը նշանակէր «լուր», իսկ լուր չէր տար եւ միւսը բառացիօրէն կը նշանակէր «իրականութիւն», որուն գրածները երբեք չէին համապատասխաներ իրականութեան։ Ահա այս օրերուս պոլսահայ մամուլն ալ կը պարզէ երբեմնի խորհրդային մամուլի այդ տխուր երեւոյթը։ Մեծ վերիվայրումներ կ՚ապրուին ներհամայնքային կեանքի մէջ, բամբասանքները եւ ասէ-կօսէները մինչեւ երկինք կը բարձրանան, բայց այդ բոլորին մասին տող մը իսկ չի գրուիր մեր, իբրեւ թէ լրագիր կոչուած «ազգօգուտ» մամուլի էջերուն վրայ։
Նախորդ շաբաթ կեդրոնականցիներ համացանցի միջոցաւ կոչ մը յայտարարեցին ազգային վարժարանի նախկին սաները զօրակցութեան հրաւիրելու նպատակաւ։ Կոչին մէջ կը պարզէին դպրոցին մատնուած տնտեսական ճգնաժամը եւ կը խնդրէին աւելի ուշադրութիւն իրենց իսկ հասակ առած հաստատութեան հանդէպ։
Իրականութեան մէջ շատ բնական երեւոյթ մըն է այս։ Իսկապէս ալ ազգային կեանքի մէջ կարեւոր աւանդ ունեցող Կեդրոնականի նման հաստատութիւնը ամենայն հանգստութեամբ կրնայ դիմել իր սաներուն այս կամ այն բարդութիւնը միասնաբար յաղթահարելու համար։
Երբ առաջին անգամ լսեցինք այդ կոչի մասին, առաջարկեցինք մամուլի միջոցաւ արձագանգել, որպէսզի աւելի լսելի դառնայ իրենց այդ կոչը։ Սակայն Կեդրոնականի մեր սիրելի բարեկամները խրտչեցան լոկ իրենց անդամներու ուղղուած այդ կոչին հրապարակաւ յայտարարութենէն։ Մտավախութիւն ունէին եւ չէին ուզեր, որ դպրոցի մատնուած այդ ճգնաժամը տեսանելի ըլլայ ուրիշներու կողմէ ալ։ Առաջին հերթին բաւական տարօրինակ թուացած էր այս մտահոգութիւնը։ Բայց քանի նիւթը պրպտեցինք տեսանք, որ բոլորովին անհիմն չէ կեդրոնականցիներու այդ վերապահութիւնը։ Իսկապէս ալ այս կարեւոր հաստատութեան շուրջ մեծ դաւադրութիւն մըն էր, որ կը գործադրուէր։ Խնամակալութեան անդամներէն մէկը կ՚ուզէր զանազան եղանակներով չէզոքացնել իր պաշտօնակիցները, ճիշդ ալ օգտուելով այս դրամական ճգնաժամի պայմաններէն։ Համոզած էր խումբ մը բարերարներ, որոնք այս հաստատութեան օգնութիւն ցուցաբերելու համար պայման կը դնէին իշխանափոխութիւնը։ Եւ այդ պայմանով մանաւանդ կ՚ուզէին չէզոքացնել խնամակալութեան ատենապետ մը, որ յաջողած էր, այս բոլորովին կեղտոտած միջավայրին մէջ թէ իր անունը եւ թէ իր գլխաւորած կազմին անունը բարձր պահել։ Սա իսկապէս ալ վերջին ժամանակներու առումով բաւական գնահատելի յաջողութիւն է, քանի որ հետզհետէ աւելի նուազ կը հանդիպինք նման պատուաւոր երեւոյթներու։ Ուրեմն ի՞նչ էր պատճառը, որ այս համայնքի իբրեւ թէ բարերար անձինք որոշած էին այդ ազնիւ ատենապետը խաչել ի սէր արկածախնդրական նախապատուութեան։
Նեխած համակարգի մը մասին է խօսքը, ուր ամէն ինչ արագօրէն կը փճանայ իր հետ մաշեցնելով նաեւ այս համայնքի փառքն ու պատիւը։
Եթէ բաց պիտի խօսինք բեմադրուած գործողութիւնը կը միտի պոլսահայ կրթական կեանքի յաջողագոյն հաստատութիւնը կուլ տալու։ Այլեւս գաղտնիք չէ, որ այսօր խնամակալութեան ատենապետին սպառնացող խմբակին յաջորդ յարձակումը պիտի ուղղուի տնօրէնութեան։ Եւ այդ նպատակին գետին պատրաստելու համար հալածանքի որոշ հատուած մըն ալ արդէն ուղղուած է տնօրէնուհիին եւ առհասարակ ուսուցչական կազմին։ Հալածանքին մաս կազմած են խումբ մը հոգեւորականներ, որոնք աջ ու ձախ քարոզչութիւն կ՚ընեն զրպարտելով, թէ Կեդրոնականի մէջ աշակերտներուն անաստուածութիւն կը դասաւանդուի։
Երանի ունենայինք գիտակցութեան այդ մակարդակը եւ կարողանայինք կրթական ծրագրին մէջ ծանօթացնել նաեւ անաստուածութիւնը իբրեւ փիլիսոփայական գաղափարախօսութիւն, որ իր կարգին բաւական հաւաստի տուեալներ ունի։ Բայց ափսոս, որ մեր կրթական հաստատութիւնները տակաւին շատ հեռու են նման գիտակցութիւն մը դասաւանդութեան նիւթ դարձնելու կարողութենէն։ Ուրեմն, եթէ այդ կարողութիւնը չկայ, ո՞ւր հաշւոյն հետեւելով է, որ կարգ մը հոգեւորականներ կը յանդգնին նման պնդում մը առաջ բերելու։ Բայց ինչ որ ըսինք գրութեան սկզբին այս հարցումները երբեք տեղ չեն գտներ մեր թերթերու սիւնակներուն վրայ եւ կը կարծուի, թէ չարիք մը անտեսելով կրնանք յաղթահարել այդ չարիքի հաւանական հետեւանքները։ Բայց արդէն միտքը այդ չէ։ Մեր թերթերը իրենց լրատուութիւնը կը հիւսեն ուրիշ հաշիւներ նկատի ունենալով։ Իրենց համար կարեւորը այն է, թէ տուեալ նիւթի մասին ո՞վ, ի՞նչ դիրք բռնած է։ Հազիւ անկէ ետք է, որ պիտի համարձակին որեւէ նիւթի շուրջ լրատուութիւն ընել կամ կարծիք յայտնել։ Չէ՛ որ Կեդրոնականի դէմ դաւադրութիւն կազմակերպողներուն մէջ կան զանազան բարերարներ, եկեղեցականներ, վերջին հաշուով այս համայնքին ուղղութիւն տալու յաւակնութիւն ունեցող անձեր։
Եւ անշուշտ նման դաւադրութեան գործընթացը սահմանուած չէ միայն Կեդրոնական վարժարանով։ Նոյն շրջանակները լծուած են պատրիարքական ընտրութիւնն ալ անլուծելի խնդրի մը վերածելու արշաւին եւ այս մասին եւս կը տիրէ բացարձակ լռութիւն։ Համայնքի որոշ մէկ հատուածը մեծ ջանք կը վատնէ ընտրուած տեղապահը անգործունակ դարձնելու համար։ Առաջին վայրկեանէն սկսեալ խնդիրը պետական ճնշումներով կասեցնել միտող այդ խմբակը հանգրուան առ հանգրուան կը մագլցի դէպի իր նպատակը եւ նոյնիսկ կը համարձակի ըսելու, թէ կը յաջողի իր այդ չար նպատակին մէջ։ Եթէ պաշտօնապէս չէ լուծարկուած, բայց գործնականապէս լուծուած է կարգադիր յանձնախումբը։ Չարժէ՞ր, որ խօսինք այս մասին, թէ ինչպէս հասած ենք նման հանգրուանի մը։ Եթէ այս բոլորին մասին հայ թերթը լուսաբանութիւն մը պիտի չի տայ իր ընթերցող հասարակութեան, հապա ժողովուրդը ո՞ր միջոցաւ վերահասու պիտի ըլլայ անցած դարձածին։
Թերեւս այս ալ առաքելութիւն մըն է։ Լրագիր ըլլալ եւ լուր չտալ կամ ալ լուրերը տալ այնպէս՝ ինչպէս որ ցանկալի է։ Ամէն պարագայի բաւական դժուար է ապագայ պատմաբանի գործը, երբ կը փորձէ հասկնալ, թէ ինչեր պատահած են Պոլսոյ մէջ մինչեւ պատրիարքի մը ընտրութիւնը։
Թերեւս այս բոլորը որոշ կապ ունենան նաեւ երկրի ընդհանուր քաղաքականութեան հետ, քանի վերջերս յոյն պաշտօնակից մը կը բնութագրէր ներկայ ժամանակը հետեւեալ կերպով. «Անցեալին երբ կը պատրաստուէի որեւէ նիւթի մասին ելոյթ ունենալու միտքս կը տանջուէր խորհելով, թէ ինչը, ինչպէս պէտք է ըսեմ։ Իսկ այժմ կը տանջուիմ նման մղձաւանջով, բայց այս անգամ խորհելով, թէ ինչը, ինչպէս չըսեմ»։
Փոթորկոտ օրեր է որ կ՚ապրինք եւ այս օրերուն հայ մամուլի գործածած խորագիրներն ալ շատ աւելի կարեւոր նշանակութիւն պիտի ունենան յատկապէս ապագային։ Ոմանք պիտի արդարացնեն իրենց պատիւը, իսկ ոմանց ամօթը պիտի դառնայ յաւիտենական։
