Ռապըրթ Մորկենթաունի կոչը Թրամբին

Հայոց պատմու­թեան մէջ կա­րեւոր նշա­նակու­թիւն ու­նին, բո­լոր այն ան­ձե­րը, որոնք յանձն առ­նե­լով բազ­մա­թիւ դժուարու­թիւններ յա­ջողած են կեաներ փրկել, այն ար­հա­ւիր­քէն, որ կը կո­չուի Ցե­ղաս­պա­նու­թիւն կամ Սէյ­ֆօ, Հո­լոքոստ եւ այլ անուննե­րով։ Հայ ժո­ղովուրդի հա­մար այս առու­մով միշտ յի­շատա­կի ար­ժա­նի անուն մը եղած է Ամե­րիկա­յի դես­պան Հեն­րի Մոր­կենթաու։ Բա­ցի այս մեծ մար­դա­սէրէն ի ըն­տա­նիքի յա­ջոր­դող սե­րունդներն ալ գի­տակ­ցած են իրենց մեծ հօր ծա­ւալած նուիրեալ աշ­խա­տան­քին եւ նաեւ ժա­ռան­գորդը եղած են այդ նոյն մար­դա­սիրա­կան սկզբունքին եւ այժմ ահա Մորկնթաու­նի թո­ռը Մեն­հետտը­նի նախ­կին դա­տախազ Ռա­պըրդ Մ. Մոր­կենթաուն «Ուոլ Սթրիտ Ժուրնըլ» թեր­թին մէջ հրա­պարա­կեց յօ­դուած մը, ուր ԱՄՆ-ի նա­խագահ Թրամ­բին կոչ կ՚ուղղէր Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը պաշ­տօ­նապէս ճանչնա­լու մա­սին։ Ռա­պըրթ Մ. Մոր­կենթաուն 25 Յու­նուար թուակիր թեր­թին մէջ հարց կու տար, ար­դեօք ԱՄՆ նա­խագա­հը Երու­սա­ղէմի մա­սին իր ելոյ­թէն ետք պի­տի կրնա՞յ պաշ­տօ­նապէս ճանչնալ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը։

Ան կը նշէր, թէ իբ­րեւ թէ Ամե­րիկա­յի դաշ­նա­կից հան­դի­սացող Թուրքիա յա­մառօ­րէն կը մեր­ժէ իր պատ­մութեան հետ առե­րեսուիլ եւ կ՚ու­րա­նայ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան մա­սին պատ­մա­կան իրո­ղու­թիւնը։ Մոր­կենթաուն կ՚ըսէ թէ մոռ­ցած են այն պարզ իրո­ղու­թիւնը ըստ որ հա­յոց կո­տորա­ծը միայն պատ­մութեան դժբախտ մէկ պա­տահա­րը չէ, այլ ծրագ­րուած եւ գոր­ծադրուած ցե­ղաս­պա­նու­թիւն մը։

Մոր­կենթաու կը նշէ, թէ Ամե­րիկա­յի նախ­կին նա­խագահ­նե­րը եւս խօ­սած էին Երու­սա­ղէմը Իս­րա­յէլի մայ­րա­քաղաք ըլ­լա­լով ճանչնա­լու մա­սին։ Բայց ապա բո­լորն ալ դրժած էին իրենց այդ խոս­տումը։ «Տես­նե­լով այս մա­սին նա­խագահ Թրամ­բի վճռա­կամու­թիւնը յու­սադրուած եմ, թէ ան կրնայ յա­ջողիլ նաեւ այս պատ­մա­կան փաս­տը սրբագ­րե­լու»։

Մոր­կենթաու իր գրու­թեան մէջ կը յայտնէ, թէ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը իրեն հա­մար միայն պատ­մութեան գիր­քե­րէն սեր­տուած նիւթ մը չէ, այլ 1913-1916 թուական­նե­րու մի­ջեւ Ուիլ­սո­նի կա­ռավա­րու­թեան շրջա­նին Օս­մա­նեան երկրի մէջ պաշ­տօ­նավա­րած մեծ հօ­րը վկա­յու­թիւննե­րը։ «Մեծ հայրս իս­կոյն նկա­տած էր, թէ կա­տարուած վայ­րա­գու­թիւնը ան­նա­խադէպ է եւ ինք ճա­րահատ մնա­ցած է այդ վայ­րա­գու­թիւնը կա­սեց­նե­լու մէջ։ Թուրքիոյ իշ­խա­նու­թիւննե­րը զինք չէ­զոքա­ցու­ցած են ըսե­լով, թէ Օս­մա­նեան հա­յերը Ամե­րիկա­յի քա­ղաքա­ցիներ չեն, հե­տեւա­բար ինք իրա­ւունք չու­նի որե­ւէ մի­ջամ­տութիւն կա­տարե­լու։ Նաեւ լսած եմ, որ ինք հրեայ մըն է, իսկ հա­յերը քրիս­տո­նեայ, ու­րեմն ին­չո՞ւ հա­մար այսքան կը մտա­հոգուի հա­յերու խնդի­րով»։ Մորկնթաու իր գրու­թեան մէջ նաեւ կ՚անդրա­դառ­նայ այս նիւ­թի շուրջ մեծ հօ­րը հան­դի­պած անար­դա­րու­թեան։ «Ան նախ ու­զեց կա­տարուած իր երկրի ժո­ղովուրդին եւ իշ­խա­նու­թիւննե­րուն տե­ղեկաց­նել։ Բայց տես­նե­լով կա­ռավա­րու­թեան ան­տարբե­րու­թիւնը այս ան­գամ փոր­ձեց աշ­խարհին լսե­լի դարձնել հա­յոց դէմ կա­տարուած­նե­րը։ Վեր­ջա­պէս մեծ հայրս շարք մը բա­նախօ­սու­թիւննե­րով այս նիւ­թը ծա­նօթա­ցուց հա­մայն աշ­խարհի։ Վե­րապ­րողնե­րուն կեան­քը դիւ­րացնե­լու հա­մար ձեռ­նարկեց բազ­մա­թիւ ար­շաւնե­րու։ Ան եր­բեմն կ՚եր­թար Էլիս կղզի եւ դի­մաւո­րէր, բո­լոր այն գաղ­թա­կան­նե­րը, որոնք դի­մաւո­րելու եկող բա­րեկամ մը կամ ծա­նօթ մը չու­նէին նոր աշ­խարհի վրայ։ Եւ բան մը եւս ըրաւ իր տե­սած­նե­րը փո­խան­ցեց որ­դի­ներուն, անոնցմէ պա­հան­ջե­լով իր­մէ ետք եւս շա­րու­նա­կեն այս ար­դա­րու­թեան պայ­քա­րը»։

Ռա­պըրթ Մոր­կենթաուն գրու­թիւնը կ՚աւար­տէ հե­տեւեալ կեր­պով՝ «ԱՄՆ նա­խագահ­ներ ամէն 24 Ապ­րի­լին կ՚ըն­դա­ռաջեն Թուրքիոյ պե­տու­թեան ճնշումնե­րուն եւ կը խու­սա­փին ցե­ղաս­պա­նու­թիւն բա­ռը ար­տա­սանե­լէ։ Երե­ւի թէ այդ ըն­թացքէն հրա­ժարե­լու ժա­մանա­կը եկած է»։