Պատրիարքի ընտրութեան խնդիրի մասին «Ժամանակ» օրաթերթի գրութեան մէջ «Բողոքողներ» կոչումով նշուածներէն մէկը ըլլալով պարտաւոր կը զգամ այս տողերը շարադրելու:
ՊԵՍՍԷ ՔԱՊԱՔ
Մեսրոպ պատրիարք իր վարդապետութեան շրջանին Պեշիկթաշի եկեղեցին խօսած քարոզին նշած էր հայ մամուլի կարեւորութիւնը։ «Ազգի ապագային համար անհրաժեշտութիւններէն մէկն ալ հայ մամուլն է, պէտք է մտնէ իւրաքանչիւր հայ տուն» յորդորած էր։ Ես այդ քարոզէն ետք է որ ծանօթացայ հայ թերթի հետ։ Թէեւ Մեսրոպ վարդապետի կէս յանդիմանական կէս խրատական այդ խօսքերով սկսաւ հայերէն թերթ առնելու սովորութիւնը իմ մօտ, բայց շուտով վերածուեցաւ անհրաժեշտութեան։ Սկիզբներուն կը հանդիպէի ինծի անծանօթ բառերու, որոնք կը գուշակէի նախադասութեան մէջ կայացող տրամաբանութեամբ կամ ալ բառարանի օգնութիւնով։ Այսպէս օրըստօրէ հարստացաւ նաեւ իմ բառապաշարը։
Ծնողացս մօտ հայ թերթի մերձեցումը բոլորովին տարբեր էր։ Հայրս ծանօթ էր ազգասէր, հաւատացեալ, քաջարի ու աշխատասէր վարքով։ Ամբողջ կեանքի ընթացքին պայքարած էր իր արժէքներուն համար։ Մանկութեան տարիներուն ճաշակած էր աքսորի, տարագրութեան պատճառած սովը, ծեծը ու թշուառութիւնը։ Երբեք չէր հրաժարած իր ուղիէն ու արժանիքներէն։ Սասնայ մէջ երբ բարեկամներու առտնի լեզուն վերածուած էր արաբերէնի, մեր տան մէջ բացարձակապէս կը տիրէր հայերէնը Սասնայ բարբառով։ Ուրիշներ երբ ինչ-ինչ մտահոգութիւններով իրենց զաւակներուն թրքերէն անուններ կու տային, հայրս իր անդրանիկ որդին կոչեց Սարգիս։ Աղքատ ըլլալով հանդերձ մեր Սասունէն Իսթանպուլ գաղթի գլխաւոր պատճառը զաւակներուն հայեցի դաստիարակութիւնը եւ հայավարի ապրելու մարմաջը եղաւ։
Ինք հազիւ բանակի ծառայութեան տարիներուն ծանօթացած էր տիպ ու տարի հետ, յատկութիւն մը՝ որմէ բոլորովին զուրկ էր մայրս։
Մինչեւ որ Պոլիս հաստատուինք, իրենց տեսած միակ գիրքը Աստուածաշունչը եղած է։ Այդ իսկ պատճառաւ ալ հայատառ ամէն էջ սրբութիւն էր իրենց համար։
Եթէ հայախօս եմ, կը գիտակցիմ հայ ինքնութեանս, տեղեակ եմ մեր հաւատքին ու արժէքներուն, այս բոլորին համար պարտական եմ նախ ծնողքիս, ապա Մեսրոպ պատրիարքին եւ հայ թերթին։ Ինչպէս երեկ, այսօր ալ կը հաւատամ, թէ ազգին ապագային համար անհրաժեշտութիւն է մամուլը։ Իսկ մամուլը պարտաւոր է ազգին արժէքները պահպանելու, ճշմարտութիւնը առանց շեղելու եւ անկողմնակալ մնալու իր առաքելութեան մէջ։ Սակայն ըստ երեւոյթի փոխադարձ կերպով կը նահանջենք մեր արժանիքներէն։
Մեր նախկին հոգեւորականները կամ ուսեալները կը բնութագրէին «Սեւ ու ճերմակ գիննան» ասացուածքով։ Այս օրինակի մէջ ճերմակը կրօնական իմաստով բարիքը, սեւն ալ մեղքը կը խորհրդանշէր։ Իսկ գիտութեան մէջ ճերմակը ճիշդն է, իսկ սեւը սխալը։ Այս հաստատումի համաձայն հոգեւորականը կամ ուսեալը պէտք չէ որ սխալէին։
Ուրեմն այս բոլորէն ետք ես ալ յայտնեմ իմ կարծիքը, որ է նաեւ պատասխանելու իրաւունք։ Սեւ ու սպիտակը զանազանել գիտնալով հանդերձ հակառակ ուղղութիւնով ընթացող յարգելի խմբագիրներ ինչ մեղք, որ չէք կրցած արդարացնել ձեր նախորդող խմբագիրներու աւանդը։ Հակառակ պատահածները պատմութեան փոխանցելու ձեր առաքելութեան, նախընտրած էք երեք կապիկները խաղալ։ Այս մասին միակ բացառութիւնն է «Ակօս» թերթը։
Իր յօդուածին մէջ պարոն Արա Գօչունեան կը խօսի տաս տարուայ ճգնաժամի մը մասին եւ այդ տասը տարիներու մէջ միայն պատրիարքական ընտրութեան յայտարարուած օր չիրականանալը կը տեսնէ իբրեւ քաօս։ Այդ քաօսի հաստատումը զինք շատ անհանգստացուցած կ՚երեւի, քանի որ «բողոքողները» անգամ պաշտօնի կը հրաւիրէ։ Ապա կը յայտարարէ, թէ Պատրիարքարանը անտէր է, եւ բոլոր այս խայտառակութեան համար քաւութեան նոխազ կը դարձնէ Տեղապահ սրբազանը ու գրութիւնը կը վերածէ զաւեշտաողբերգական շարադրութեան մը։
Պարոն Արա նախ նշեմ, թէ այսքան սարսափ պատճառելի քաօսային իրավիճակ մը չկայ։ Աւելի ճիշդ այլեւս չկայ։
- Մեսրոպ պատրիարքի հիւանդութենէն ետք 550 տարիներու պատմութիւն ունեցող Պատրիարքարանին ինքնակամ կերպով գրաւուած օր,
- «Պատրիարքական ընդհանուր փոխանորդ» անգոյ տիտղոսին համակերպուած օր,
- Միայն պատրիարքին շնորհուած սքեմ կռելու իրաւունքին ուրիշներու փոխանցումը լռութեամբ դիմաւորած օր,
- Ս. Երրորդութիւն եկեղեցւոյ թաղականութեան մեր ժողովուրդէն 603 անձերու դէմ դատ բացած, այդ դատավարութեան միջոցին հայ տարեց մարդկանց իրենց հայութիւնը փաստելու պարտադրուած եւ այս բոլորին հակազդեցութիւն ցոյց չի տրուած օր,
- Ուրիշ դատարանի մը մէջ Տիրամօր «Ալ հանգիստ թողէք որդիս» ըսելու հարկադրուած ու իր որդւոյն խնամակալ կարգուած օր,
- Դատական որոշումէն ետք պատրիարքի հանգստեան կոչուիլը յայտարարելով ընտրութեան մեկնարկումին չիրականանալուն անտեսուած օր,
- «Յովակիմ 1461» հիմնադրամէն բուրող կոյուղիի հոտերուն չիմացուած օր,
- ճառելու համար հնարուած «Պատրիարքական ընդհանուր փոխանորդ» տիտղոսին ընձեռած առիթներէն օգտուելու համար եկեղեցւոյ կանոններուն ոտնակոխուած օր,
- Ընտրեալ Տեղապահի մուտքը արգիլելու համար Աթոռանիստ Մայր եկեղեցւոյ դռներուն փակուած օր,
- Տեղապահին հազիւ սեւ քոստիւմներ հագած օտարներուն հաճոյակատարութեամբ, իրենց գրպանէն հանած բանալիներով դռները բանալէն ետք Պատրիարքարան մտնելուն մարսուած օր,
Եւ նման ապրուած ու իմ չյիշած բազմաթիւ դէպքերու պատահած օրերուն գոյացած էր այդ քաօսը, բայց դուք այս բոլորը չտեսնելով, չլսելով, չխօսելով բնականաբար չէք նկատած։
Մեր ներկայ վիճակը օրինակով մը բացատրեմ։ Ոմանց իր պաշտօնին մէջ թերանալուն պատճառաւ բոպիկ ոտքով կոխած ենք ոզնիի մը վրայ։ Այդ փուշերը մնացած են իրենց մխրճուած տեղը եւ անցնող տասը տարիներու ընթացքին թարախ յառաջացած է եւ հիմա Գերմանիայէն եկած բժիշկ մը հատ հատ կը մաքրէ այդ փուշերը, բայց մենք կը հանդուրժենք գոյացած ցաւին, գիտնալով թէ այդ ցաւերու աւարտին պիտի բուժուինք։ Այս բուժման յոյսէն կը ծագի մեր այժմու հանգստութիւնը։
Այս արթիւ նաեւ նշեմ թէ գոյացած քաօսի պատասխանատուութիւնը սխալ է միայն քանի մը անձերու վերագրել։ Այս թշուառութեան մէջ բացի իրենց երթումը դրժող հոգեւորականներէ, անկողմնակալութենէ շեղած մամուլը, վախկոտ վարչայինները եւ սխալներու դիմաց անտարբեր մնացող ժողովուրդը, բոլորս ունինք մեր պատասխանատուութեան բաժինները։ Մեսրոպ Պատրիարքի հիւանդութիւնով սկսած այս գործընթացը փորձի դաշտ մըն էր բոլորիս համար եւ մենք սայթաքեցանք։ Մեր այդ սայթաքումի հետեւանքը պիտի հատուցեն ապագայ սերունդները եւ այս խորհուրդը ծանրօրէն կը վիրաւորէ զիս։
Մեր նախնիները փոխանակ ապրելու համար ազգային արժէքներէ հրաժարելու, այդ արժէքներու պահպանման համար հրաժարեցան իրենց սեփական կեանքէն։ Իսկ մենք այսօր նոյն արժէքներու պահպանման համար հարկադրուած ենք մերոնց դէմ պայքարելու։ Յանուն իշխանութեան, յանուն աթոռի, յանուն նիւթական կամ բարոյական շահերու կը քայքայուին մեր արժանիքները, աւանդութիւնները։ Այս բոլորին մէջ դուք քաօս կը տեսնէք միայն ու միայն յայտարարուած թուականին ընտրութիւն չկատարուելու խնդիրին շուրջ։ Իբրեւ լրագրող երբ դուք այսօր կը խուսափիք ճշմարտութիւնները գրելու, վստահ եղէք որ պատմութիւնը իր էջերուն մէջ ձեզ պիտի յիշէ ամենայն ճշմարտութեամբ։
Ինչպէս բոլոր ազգերուն, բարձրեալն Աստուած իմ ազգիս համար ալ խաղաղութիւն թող պարգեւէ։
Յարգանօք
