Յիշելով Արթօ Ճիւմպիւշեանի մտերմութիւնը

Հանրապետութեան շրջանի պոլսահայ գրականութեան կա­րեւո­րագոյն դէմ­քե­րէն է բա­նաս­տեղծ Զա­րեհ Խրա­խու­նի։ Ու­նե­ցաւ բե­ղուն գրիչ, հրա­տարա­կեց բազ­մա­թիւ բա­նաս­տեղծա­կան հա­տոր­ներ։ Իր մէջ գո­յացող փո­թորիկ­նե­րը նախ յան­գե­ցուց, հան­դարտե­ցուց մտքին մէջ եւ ապա շա­րադ­րեց հրա­շալի տո­ղեր, որոնց մէջ այդ նոյն փո­թորի­կը կը ցո­լար առանց այ­րե­լու, առանց թրջե­լու, առանց սա­ռեց­նե­լու, բայց պա­հելով իր էու­թիւնը։ Գի­տէր Թուրքիոյ պայ­մաննե­րու մէջ Արա­րատ փա­ռաբա­նելու հա­ւանա­կան ան­պա­տեհու­թիւննե­րը։ Ինչ փոյթ կ՚ըսէր այն ինչ որ ըսել պի­տի ու­զէր դար­ձեալ կ՚ըսէ այդ ահա­գին լեռ­նա­զան­գուածը վե­րածե­լով մի ոմն Մա­սիս Արա­րատեանի կեր­պա­րին։ Եր­կու տա­րի առաջ հրա­ժեշտ առաւ այս աշ­խարհէն ետին թո­ղելով գրա­կան հսկայ վաս­տակ մը։

Ին­ծի հա­մար յա­տուկ նշա­նակու­թիւններ ու­նե­ցող աւագ գրիչ մըն է նաեւ Խրա­խու­նին։ Մեր յա­րաբե­րու­թիւննե­րուն մէջ աւե­լի յա­ճախ կը դի­մէի իրեն բուն անու­նով՝ պա­րոն Ճիւմպիւ­շեան ըսե­լով։

Եր­կար ընդհա­տու­մէ ետք, երբ վերստին հրա­տարա­կուիլ սկսաւ Մխի­թարեան Սա­նուց Միու­թեան «Սան» հան­դէ­սը, ըն­կերնե­րու առա­ջար­կով ես ալ սկսայ ար­ձակ էջեր յանձնել խմբագ­րութեան վա­րիչ Նո­րայր Տա­տու­րեանի։ Սա­կայն նախ­քան խմբագ­րութիւն իմ ձե­ռագիր­նե­րը կը տա­նէի պա­րոն Ճիւմպիւ­շեանին տա­ռաս­խալնե­րը սրբագ­րե­լու խնդրան­քով։ Ամէն ան­գա­մուն ամօ­թով ետ կը ստա­նայի իմ յանձնած ձե­ռագի­րը, որ հա­մարեա կար­մի­րով ներ­կուած կ՚ըլ­լար։ Այդ սխալ­նե­րու մէկ մա­սը մի գու­ցէ անու­շադրու­թեան հե­տեւանքն էին, բայց մնա­ցած­նե­րը ուղղագ­րութեան չտի­րապե­տելու պատ­ճա­ռաւ գո­յացած։ Չեմ գի­տեր թէ իմ բա­ցակա­յու­թեան ին­չեր կը խոր­հէր այդ ահ­ռե­լի սխալ­նե­րուն մա­սին։ Բայց ին­ծի դէմ միշտ քա­ջալե­րան­քով կ՚ար­տա­յայ­տուէր եւ կը գո­վաբա­նէր ընտրուած նիւ­թը կամ պատ­մե­լու ոճը։ Այ­սօ­րուայ նման կը յի­շեմ, թէ որ­քան մեծ ոգե­ւորու­թիւնով գնա­հատած էր «Թող երա­խան չմսի» պատ­մուած­քը, որ նիւթ կ՚առ­նէր Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան ան­կա­խու­թեան առա­ջին օրե­րուն տի­րող ծանր պայ­մաննե­րը։ Ճիւմպիւ­շեան ոգե­ւորուած էր, այդ պատ­մուած­քի կա­ռու­ցուած­քէն եւ այդ ոգե­ւորու­թեան մէջ նիւ­թը ան­գամ չէր ըներ ահ­ռե­լի տա­ռաս­խալնե­րուն։

Նո­րայր Տա­տու­րեան գաղ­թեց Միացեալ Նա­հանգներ եւ վերջ գտաւ «Նոր սան»ի հրա­տարա­կու­թեան ոդի­սակա­նը։ Իսկ ես սի­րած էի պատ­մուածքներ գրել, քա­նի որ խրա­խու­սուած ու քա­ջալե­րուած էի Խրա­խու­նիի նման վար­պե­տի մը կող­մէ։ Այսպէս հա­մար­ձա­կեցայ գրել շա­րու­նա­կել, այս ան­գամ շա­հագոր­ծե­լով մի ու­րիշ վար­պե­տի՝ հայ գրա­կանու­թեան նուիրեալ­նե­րէն Ռո­պէր Հատ­տէ­ճեանի, որ նոյնպէս կ՚ան­տե­սէր ահ­ռե­լի ուղղագ­րա­կան սխալ­նե­րը յա­նուն գրա­կան ոճին։ Այսպէս «Նոր սան»է ետք, «Մար­մա­րա»ի էջե­րէն լոյս տես­նող պատ­մուածքնե­րը յա­ջողե­ցան հաս­նիլ ըն­թերցող­նե­րու աւե­լի լայն շրջա­նակի մը, որ իր հետ պի­տի բե­րէր աւե­լի շատ ըն­թերցում եւ աւե­լի շատ գնա­հատանք։

Այ­սօր, երբ մա­հուան երկրորդ տա­րելի­ցին առ­թիւ կը յի­շեմ Զա­րեհ Խրա­խու­նին իմ աչ­քե­րու առ­ջեւ կը պար­զուի իւ­րա­յատուկ արիս­թոքրա­թի կեր­պա­րը։ Ֆէօթր գլխար­կը գլխուն ան­ցած է հին Մեր­սե­տես ինքնա­շար­ժի ղե­կին, կող­քին ու­նե­նալով տի­կին Մար­լէ­նը կը սու­րայ Վոս­փո­րի եզեր­քին դէ­պի նշա­նաւոր Քո­ճաթա­շի աղ­բիւրը, ուր սո­վորու­թիւն դար­ձուցած էր շա­բաթա­կան հեր­թա­կանու­թեամբ այ­ցե­լել եւ ըմ­պե­լի ջուր բե­րել տուն։

Կո­րուստներ կան, որոնց բա­ցակա­յու­թիւնը ընդհան­րա­պէս ժա­մանա­կի ըն­թացքին է, որ աւե­լի տե­սանե­լի կը դառ­նայ։ Ու­րեմն ին­ծի հա­մար ալ Ար­թօ Ճիւմպիւ­շեան շատ աւե­լի վառ կեր­պար մը ըլ­լա­լով կը յի­շուի, քան բա­նաս­տեղծ Զա­րեհ Խրա­խու­նի։ Իր գոր­ծե­րով ան­մա­հացող­նե­րէն է ան եւ այդ իսկ պատ­ճա­ռաւ ալ շա­տերու ծա­նօթ պի­տի դառ­նայ գրչա­նու­նով։ Իսկ ես, որ վա­յելե­ցի իր մտեր­մութիւ­նը այ­սօր ան­գամ մը եւս պի­տի սգամ սի­րելի յի­շատա­կի մը Ար­թօ աղ­բա­րիկի կո­րուստը։

pakrates@yahoo.com