Հայաստանի անկախացումին զուգահեռ մշակուած համազգային նախաձեռնութիւններուն կարեւորագոյնն է սփիւռքի հետ համագործակցութեան հեռանկարով կազմակերպուած Հայաստան-սփիւռք համագումարները։ Անցնող տարիներու ընթացքին սոյն նախաձեռնութիւնները առիթ դարձան համազգային բնոյթ ունեցող մարտահրաւէրներու դէմ համազգային լուծումներ որոնելու փորձերուն։ Թէեւ որոշ ժամանակ այս նախաձեռնութիւնը յատկապէս սփիւռքահայ որոշ շրջանակներու կողմէ դիտուեցաւ իբրեւ Հայաստանի զբօսաշրջութիւնը աշխուժացնելու նպատակով սահմանուած աշխատանք։ Սակայն էականօրէն հայ ժողովուրդի իրականութիւնը կը կարօտի նման համազգային նախաձեռնութիւններու, որու հետեւանքով ալ համագումարը միշտ գտաւ արժանի հետաքրքրութիւն։ Այս տարի Հայաստան-սփիւռք համագումարին կը մասնակցի նաեւ Թուրքիոյ Ազգային Խորհրդարանի հայազգի պատգամաւոր Կարօ Փայլան։ Փայլանի այս մասնակցութիւնը յատուկ յուզում կ՚առաջացնէ Հայաստանեան հասարակութեան մօտ։ Արդարեւ Փայլան իր ունեցած ելոյթներով կրկին ու կրկին յաջողեցաւ հայ ժողովուրդի համակրանքին, մանաւանդ իր ելոյթ ունեցած Պետական Համալսարանի աշակերտութեան մօտ։
18 Սեպտեմբերին, Կարէն Տեմիրճեանի անուան մարզահամերգային համալիրի շէնքին մէջ կատարուած բացման հանդէսին ելոյթներով հանդէս եկան Հ.Հ. Նախագահ Սերժ Սարգսեան, Ամենայն Հայոց Վեհափառ Կաթողիկոս Գարեգին Բ., Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոս Արամ Ա., որոնք իրենց զեկոյցներով ողջունեցին այս կարեւոր նախաձեռնութիւնը։ Ստորեւ որոշ կրճատումներով կը ներկայացնենք իրենց զեկոյցները արտասանուած բացման հանդէսի պահուն։
Նախագահ Սերժ Սարգսեանի ուղերձը
Արցախի Հանրապետութեան մեծարգոյ՛ նախագահ, Ձե՛րդ Սրբութիւն Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս եւ Ծայրագոյն Պատրիարք Գարեգին Երկրորդ, Ձե՛րդ Սրբութիւն Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոս Արամ Առաջին, Գերաշնո՛րհ եւ հոգեշնորհ հայրեր, Յարգարժա՛ն գործընկերներ,Սիրելի՛ հայրենակիցներ։
Ուրախ եմ բոլորիդ ողջունելու համայն հայութեան մայրաքաղաք Երեւանում՝ Հայաստան-Սփիւռք 6-րդ Համահայկական Համաժողովի շրջանակներում։ Արդէն բարի աւանդոյթ է դարձել Հայաստանի, Արցախի եւ սփիւռքի համայնքների եւ կառոյցների այս ներկայացուցչական համաժողովի պարբերաբար անցկացումը մայր հայրենիքում, որի ընթացքում բոլորս միասին քննարկում ենք իրականացուող ծրագրերի ընթացքը եւ նախանշում նոր նախաձեռնութիւնների մեկնարկը տարբեր ուղղութիւններով։
Արագ զարգացող աշխարհում փոխւում ենք նաեւ մենք՝ ողջ հայ ժողովուրդը։ Փոխւում են սփիւռքի համայնքները, եկեղեցին, համայնքային եւ համահայկական կառոյցները եւ, հետեւաբար, փոխւում է նաեւ մեր օրակարգը։
Սիրելի՛ բարեկամներ, որքան էլ մենք գնահատենք աւանդական կառոյցների եւ փորձառու նուիրեալների ջանքերը, կ՚ուզէի յիշեցնել բոլորիս, որ առանց երիտասարդութեան, առանց նոր սերնդի կառուցողական ներգրաւման մեր ջանքերը լիարժէք չեն լինելու։ Ուստի, խօսքս այս պահին ուղղում եմ մեր պայծառ երիտասարդութեանը։ Մենք պէտք է հարստացնենք մեր կեանքը թէ՛ Հայաստանում ու Արցախում, թէ՛ սփիւռքի տարբեր համայնքներում՝ երիտասարդների համար՝ հէնց իրենց իսկ ուժերով։
Թէ՛ Հայաստանում, թէ՛ սփիւռքում մենք ողջունում եւ գնահատում ենք բազմակարծութիւնը, ինչը կարեւոր պայման է նորը ստեղծելու համար։
Հայաստան-Արցախ-սփիւռք եռամիասնութեան կոչը չպէտք է դիտուի որպէս ինքնուրոյնութեան հականիշ։ Ընդհակառակը, համագործակցաբար, ուս ուսի տուած եւ միայն տարբեր մօտեցումների համադրմամբ մենք կարող ենք հասնել արդիւնաւետ լուծումների։ Մեր ուժը մեր բազմակարծութեան մէջ է։
Այժմ գտնւում ենք լիարժէք խորհրդարանական կառավարման անցնելու ճանապարհին։ Սա նշանակում է, որ նոր հնարաւորութիւններ են ստեղծւում երկրի հասարակական-քաղաքական կեանքին մասնակցելու եւ ապագայի հանդէպ պատասխանատուութիւն ստանձնելու առումով։
Հայաստանը փոխւում է, դառնում աւելի բաց, ճկուն եւ ժողովրդավար։ Փոխւում են նաեւ մեր քաղաքացիները, քաղաքական եւ հասարակական կեանքը՝ դառնալով աւելի օրինապաշտ եւ կազմակերպուած։
Մենք յայտարարել ենք, որ մեր նպատակն է, որպէսզի Հայաստանը 2040 թուականին ունենայ առնուազն 4 միլիոն բնակիչ։ Հետեւաբար նպատակադրումը ենթադրում է գալիք 25 տարիների ընթացքում դէպի Հայաստան ներգաղթի լուրջ ցուցանիշների ձեռքբերում։
Յաջորդ Հայաստան-սփիւռք համաժողովը լինելու է «4 միլիոնանոց Հայաստան» ծրագրի համահայկական քննարկման հաւաքն ու դրա իրականացման ընթացքի իրական սկիզբը։
Սիրելի՛ քոյրեր եւ եղբայրներ, ցաւօք, անցած երեք տարիներին շարունակուեց լարուածութիւնը մեր տարածաշրջանում։
2016-ի Ապրիլին մեր ժողովրդին նորից պարտադրուեց պատերազմ, եւ մենք նորից պատուով դիմագրաւեցինք հակառակորդի կողմից նախնադարեան մտածողութեան արգասիք վայրագութեանը։ Այսօր մենք պէտք է դրուատենք մեր զինուորների եւ սպաների անձնուիրութիւնը, հերոսութիւնը եւ մարտական ոգին, բայց պէտք է չմոռանանք, որ կարճատեւ պատերազմում մենք ունեցանք նաեւ կորուստներ։ 2016-ի Ապրիլին մենք կրկին ցոյց տուեցինք աշխարհին մեր միասնականութիւնը եւ հայի անկոտրում ոգու ուժը։ Մենք համախմբուեցինք, լարեցինք մեր ուժերը մարտի դաշտում, որպէսզի այնուհետեւ ամրագրենք մեր շահերը բանակցութիւնների սեղանի շուրջ։
Աշխարհի շատ առաջատար երկրներ արդէն իսկ ճանաչել եւ դատապարտել են Հայոց ցեղասպանութիւնը։
Սիրելի՛ բարեկամներ, Սփիւռքի բոլոր շերտերի հետ փոխադարձ ներգրաւուածութիւնը քաջալերելը, սփիւռքում հայապահպանութեանն աջակցելը, արտակարգ իրավիճակներում յայտնուած մեր հայրենակիցներին, յատկապէս սիրիահայութեանը հնարաւորինս աջակցութիւն տրամադրելը եւ համակարգումը եղել է պետական քաղաքականութեան առանցքում։
Մայր Հայաստանը բոլոր հայերի հայրենիքն է՝ անկախ քաղաքական եւ այլ կողմնորոշումներից։ Մեր սփիւռքի գաղթօճախները բազմազան են եւ ոչ միատարր՝ կախուած նրանից, թէ երբ եւ ինչ պատճառներով են ձեւաւորուել։ Միատարր չեն թէ՛ իրենց պատմական փորձով, եւ թէ՛ քաղաքական հայեացքներով։
Խօսելով սփիւռքի ապագայի, տարբեր համայնքներում ինքնութեան պահպանման, մշակութային զարգացման եւ օտար հասարակութիւններում ներգրաւուելու ու յաջողութեան հասնելու մասին, անշուշտ պէտք է նկատի ունենանք աշխարհում տեղի ունեցող կարեւոր փոփոխութիւնները եւ քայլենք ժամանակին համընթաց։
Համոզուած եմ, որ հայրենիքից դուրս հայի ինքնութեան պահպանման կարեւորագոյն գրաւականը հզօր, զարգացող ու արդար Հայաստանն է։
Պէտք է նկատենք, որ անկախութեան հռչակումից յետոյ փոխուել է նաեւ հայրենիք-սփիւռք յարաբերութիւնների տրամաբանութիւնը եւ դինամիկան։ Նախորդ 26 տարիների ընթացքում մենք դեռ իւրացնում էինք անկախ պետականութիւն ունենալուց բխող բոլոր հնարաւորութիւնները եւ բացայայտում գործակցութեան նոր հորիզոններ։ Հայաստանը լինելու է աշխարհին լիարժէք ինտեգրուած, ուժեղ, զարգացած ու հպարտ երկիր։ Սա է մեր տեսլականը։
Յաջողութիւն եմ մաղթում բոլորիդ այս եռօրեայ քննարկումներում։ Շնորհակալութիւն։
Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ուղերձը
Մեծարգոյ նախագահ Հայաստանի Հանրապետութեան, Մեծարգոյ նախագահ Արցախի Հանրապետութեան, Հոգեւոր եղբայր, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոս, Յարգարժան մասնակիցներ «Հայաստան-Սփիւռքէ վեցերորդ համաժողովի։
Ողջունում ենք ձեզ համաժողովի գումարման առիթով եւ Հայրապետական Մեր սէրն ու Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի օրհնութիւնը բերում ամէնքիդ։ Ուրախ ենք, որ ազգային համախմբման միասնական տեսիլքով մեր ժողովրդի աշխարհասփիւռ զաւակները այսօր կրկին մէկտեղուել են Մայր Հայրենիքում, հայոց պետութեան հովանու ներքոյ՝ քննարկելու ազգային մեր կեանքը յուզող հարցեր ու խնդիրներ «Հայաստան-սփիւռքէ համաժողովները կարեւոր հարթակ են դարձել Հայաստանի, Արցախի եւ սփիւռքի միասնութեան զօրացման, գործակցութեան խթանման եւ մեր ժողովրդի տարբեր յատուածների փոխ ճանաչման եւ առնչութիւնների ընդլայնման համար։ Այսօր մեզ հայրենիքում համախմբել է մեր ընդհանուր պատասխանատուութիւնն ու մտահոգութիւնը մեր ժողովրդի ներկայի եւ ապագայի նկատմամբ։ Աշխարհաքաղաքական զարգացումները եւ այդ համատեքստում մեր ազգային ինքնութեան առջեւ ծառացած մարտահրաւէրները, սոցիալ-տնտեսական կեանքի դժուարութիւնները, մեր հայրենիքի հզօրացումն ու ապահովութիւնը ներկայ մեր սերնդին վիճակուած առաջնահերթ մտահոգութիւններն են։
Մեր պետութիւնը՝ թէեւ բազում դժուարութիւնների առջեւ, համայն հայութեան պատուարն է եւ մեր ժողովրդի գոյատեւման երաշխաւորը։ Այսօր ժամանակն է, որ դառը փորձութիւնների ծանրութիւնը կրած մեր երկիրն ու ժողովուրդը կարողանան ամուր քայլերով ընթանալ վերելքի ուղիով, որը պահանջում է ուժերի ու կարողութիւնների ամբողջական կեդրոնացում ու համախմբում։ Ազգային համախմբման հարցում ամէնքս միակարծիք ենք ու հաստատակամ։ Համախմբումը, սակայն, զերծ պիտի լինի հատուածական հետաքրքրութիւններից ու ժամանակաւոր նպատակայարմարութիւններից։ Պաշտօնը, հասարակական դիրքը, նիւթական ու մտաւոր կարողութիւնները, որոնցով օժտուած են մեր ժողովրդի զաւակները, պիտի ծառայեցուեն մեր երկրի պայծառացմանը եւ ամենուր մեր ժողովրդի առաջընթացին ու ազգային կեանքի զարթօնքին։ Հայրենաբնակ թէ սփիւռքահայ՝ հայրենիքի եւ ազգի հանդէպ կրում ենք նոյն պատասխանատուութիւնը։ Հայրենիքից չի կարելի երես դարձնել ձախողած գործի եւ կամ տեղ գտած անարդարութեան պատճառով։ Հայրենիքից չի կարելի երես դարձնել, եթէ այն նեղութիւնների, փորձութիւնների ու մարտահրաւէրների առջեւ է կամ նուազ հարուստ ու յարմարաւետ է։ Զինուորն ու ծառան ենք հայրենիքի։ Այս պիտի լինի մեր նշանաբանը։ Հայրենիքը մենք պիտի սիրենք այն պարզ պատճառով, որ մերն է, մեր հայրերի արեամբ ու քրտինքով նուիրագործուած եւ մեզ աւանդուած։ Հայրենիքով է զօրեղ իւրաքանչիւրը՝ իբրեւ ազգի զաւակ, իբրեւ կրողն ու շարունակողը հայրենեաց ժառանգութեան, իսկ զօրութիւնը հայրենիքի մեր ժողովուրդն է՝ ի հայրենիս եւ ի սփիւռս միասնաբար։
Եկող տարի նշելու ենք Հայաստանի առաջին հանրապետութեան 100-ամեայ տարեդարձը, որը կոչ ու խրախոյս է ազգային համախմբման։ Մէկ դար առաջ այդ օրինակը բերեց մեր ժողովուրդը՝ միահամուռ կամքով պաշտպանելով հայրենիքը եւ վերակերտելով պետականութիւնը։ Այսօր մեր երկրի պաշտպանունակութեան ամրապնդումը պահանջում է միասնական առաւել ջանքեր, ինչպէս եւ պատերազմի վտանգի ներքոյ գտնուող ժողովրդի զգօն ու սթափ գիտակցութիւն եւ առաւել պատասխանատուութիւն։ Մեր երկիրը հեռու պիտի պահենք ցնցումներից եւ ամէն ջանք պիտի գործադրենք՝ խաղաղութիւնը ամրագրելու եւ հասնելու Արցախի ճանաչման յաղթանակին։
Այս տեսլականով մեր աղօթքն ենք բարձրացնում առ Աստուած, որ օրհնի մեր այս համաժողովը, արդիւնաւորի ջանքերը համաժողովի կազմակերպիչների ու մասնակիցների եւ լուսաւորի մեր մտքերը՝ գտնելու լաւագոյն ուղին մեր հայրենիքի ու ժողովրդի զօրացման եւ առաջընթացի։
Թող Աստուած խաղաղ պահի աշխարհը, մեր երկիրն ու համայն ժողովրդին։ Մեր Տիրոջ շնորհները, սէրն ու ողորմութիւնը թող լինեն մեզ հետ եւ բոլորի, այսօր եւ միշտ։ Ամէն։
Արամ Ա. Կաթողիկոսին ուղերձը
Ջերմօրէն կ՚ողջունենք Հայաստան-Սփիւռք 6-րդ Համաժողովը «Փոխադարձ վստահութիւն, միասնականութիւն եւ պատասխանատուութիւն» խորագիրին տակ դնելու ճիշդ որոշումը. եւ կը յուսանք, որ ներկայ համաժողովը կը դառնայ Հայաստան-Սփիւռք իրապաշտ երկը խօսութեան եւ համահայկական խնդիրներու ու մարտահրաւէրներու լուրջ քննարկման եզակի առիթ։
Արդ, աւելի քան 25 տարիներու մեր փորձառութեան լոյսին տակ, փոխադարձ վստահութիւնն ու պատասխանատուութիւնը, աւելի ճիշդ է ըսել՝ հաւաքակա՛ն պատասխանատուութիւնը, գեղեցիկ լոզունգէ անդին՝ կեանքի պէտք է վերածուին՝ Հայաստանի, Արցախի եւ Սփիւռքի միջեւ դերերու յստակացումով, առաջնահերթութիւններու ճշդումով ու գործակցութեան նոր որակ տալով։
Կը գտնուինք մեր պատմութեան մէկ վճռադրոշմ խաչմերուկին դիմաց։ Եկէք ըլլանք իրապաշտ ու անկեղծ։ Հայաստանը կը պարպուի, իսկ Սփիւռքը կը մաշի։ Այս վտանգալից իրականութեան դիմաց պատահական նախաձեռնութիւններ չեն կրնար մեր տագնապները լուծել եւ վէրքերը դարմանել։ Ժամանակի նշանները պէտք է ճիշդ կարդալ, ախտաճանաչումը պէտք է ճիշդ կատարել եւ համապատասխան կողմնորոշումներ ճշդել ու ազդու միջոցներու դիմել։
Հայրենիքը հող ու ժողովուրդ է՝ պետութիւն ու տնտեսութիւն ըլլալէ առաջ։ Հաւատարմութիւնը հայրենիքին նկատմամբ վեր է ամէն տեսակ նկատումներէ։ Հետեւաբար, անհրաժեշտ է եւ անյետաձգելի՝ արտագաղթը նուազեցնելու եւ Հայաստանի բնակչութեան թուային աճը ապահովելու ձգտող քոնքրեթ (յստակ-Խմբ.) միջոցներու կիրարումը։
Դիւրին է այս հարցերուն մասին խօսիլը, գիտե՛նք. հեշտ է նաեւ քննադատելը, դարձեա՚լ գիտենք. էականը մեր ցաւերուն դարման որոնելու իմաստութիւնը, կամքն ու յանձնառութիւնը ունենալն է։
Սիրելի՚ հայորդիներ, Հայաստանը զբօսավայր չէ՛, պիզնեսի շուկայ չէ՛, անցագիր չէ՛. վա՜յ մեզի երբ միայն այսպէ՛ս մօտենանք Հայաստանին։ Հայաստանը աշխարհի վրայ ինքզինք հայ դաւանող հայուն տո՛ւնն է՝ անցեալի, ներկայի ու ապագայի տունը։ Մեր հաւաքական տան նկատմամբ ընելիք ու ըսելիք ունինք եւ պէտք է ունենանք։ Պիտի հզօրացնենք ու ծաղկեցնենք Հայաստանը մեր ողջ կարողականութեամբ։ Սա իւրաքանչիւր հայուն սրբազան ուխտը պէտք է դառնայ։
Արցախը, բնականաբար նաեւ Հայաստանը, կը գտնուին ոչ պատերազմ եւ ոչ խաղաղութիւն իրավիճակի մէջ։ Այս անորոշ կացութեան երկարաձգումը լուրջ վտանգ մըն է Հայաստանի համար։ Թերեւս այսպէ՛ս կ՚ուզեն թէ՛ մեր բարեկամները եւ թէ ոչ-բարեկամները՝ մեկնելով շրջանի իրենց աշխարհաքաղաքական շահերէն։ Մեր դարաւոր պատմութիւնը կը վկայէ, թէ ազգին ու հայրենիքին փրկութիւնը մեր հաւաքական ուժին մէջ է եւ մեր հաւաքական ուժին ու վճռակամութեան հարազատ արտայայտիչը հայոց արի բանակն է։ Իւրաքանչիւր հայ զինուոր մըն է հայոց բանակին. զինուոր՝ նիւթապէս նեցուկ դառնալով անոր զօրացման եւ ի պահանջեալ հարկին՝ իր արիւնը թափելով ի խնդիր հայրենիքի պաշտպանութեան։
Հայաստանը կարեւոր դեր ունի կատարելիք Սփիւռքի հայօրէն վերակենսաւորման, յատկապէս մշակութային ու կրթական մարզերէն ներս, ինչպէս նաեւ ազգային միասնականութեան ամրապնդման գծով։ Արդարեւ, Սփիւռքի հայերուն քաղաքացիութիւն շնորհելը կարեւոր քայլ մըն էր։
Լուրջ տագնապի մէջ գտնուող գաղութի մը, օրինակ Սուրիոյ հայութեան նկատմամբ Հայաստանի պետութեան ցուցաբերած քաղաքական եւ մարդասիրական աջակցութիւնը այլապէս կարեւոր քայլ մըն էր։ Հայոց Ցեղասպանութեան 100ամեակի հռչակագիրը պատմական նշանակութիւն ունէր։ Անհրաժեշտ է մէկ ազգի ու հայրենիքի պատկանելիութիւնը ամրագրող քոնքրեթ նախաձեռնութիւնները շարունակել նո՛յն ոգիով ու յանձնառութեամբ։ Հայաստանի առաջին հանրապետութեան 100 ամեակի համահայկական նշումը, վստահաբար նոր շեշտ պիտի տայ մեր ազգային միասնականութեան։ Եւ աւելի՛ն, փոխադարձ զիջումներով միացեալ ուղղագրութեան հաստատումը, արեւմտահայերէնի պահպանութեան գծով Հայաստանի պետութեան զօրակցութիւնը անկասկած պիտի դառնան մեր միասնականութեան ամրակուռ սիւները։
Այսօրը ծրագրել կը նշանակէ վաղը երաշխաւորել։ Ազգին տան հիմքը ամրացնելը կ՚ենթադրէ ազգին բեկորները ի մի խմբող վստահութիւնը ամրապնդել ու ներուժը զօրաշարժի ենթարկել։ Այլապէս սոսկ լոզունգներ հնչեցնելով փակ օղակներու մէջ պիտի մնանք։ Չվստահինք աշխարհաքաղաքական շահերով պայմանաւորուած ուրիշներու բարեկամութեան։ Վստահինք մեր սեփական ուժին ու միասնականութեան, մեր հաւատքին ու վճռակամութեան։ Յ. Շիրազի բառերով՝ «Բա՛ւ է հայեր ցրուած մնաք մատներիս պէս. բռունցքուելն է՝ յաւերժութիւնը Հայաստանի»։ Ա՛յս է դարերէն եկող ու դարերուն գացող պատգամը հայոց պատմութեան։
