Անարդարութիւնը կանխելու համար

Դպրոցական տարեմուտի շեմին գրուած մեր նախորդ յօդուածով ծանրօրէն մեղադ­րած էինք պոլ­սա­հայ վար­չա­կան դա­սը։ Քա­ղաքի հայ­կա­կան վար­ժա­րան­նե­րուն մատ­նուած ճգնա­ժամի պա­տաս­խա­նատուու­թիւնը բեռ­ցուցած էինք իրենց ու­սե­րուն։ Կ՚երե­ւի թէ ճիշդ էր մեր հաս­տա­տու­մը, քա­նի որ անցնող օրե­րուն ոչ մէկ առար­կութիւն, ինքնա­պաշտպա­նու­թիւն կամ ար­դա­րանա­լու ճիգ լսե­ցինք այդ շրջա­նակէն։ Տես­նե­լով անոնց լռու­թիւնը, մենք դի­մեցինք ինքնաքննա­դատ­ման։ Մի­թէ քա­ւու­թեան նո­խազի՞ վե­րածած էինք պոլ­սա­հայոց որոշ մէկ հա­տուա­ծը, որոնք կա­մայ թէ ակա­մայ կը ներ­կա­յանա­յին հա­մայնքա­յին վա­րիչի, յատ­կա­պէս ալ դպրո­ցի խնա­մակա­լի կո­չու­մով։ Բայց ո՞վ էին անոնք։ Ու­րիշ աշ­խարհնե­րէ եկած էին մեր հա­ւաքա­կանու­թիւնը կոր­ծա­նելո՞ւ։ Քա­նի որ այդպէս չէ, ու­րեմն եկէք խնդի­րը քննենք աւե­լի ըն­դարձակ տե­սան­կիւնէ։ Մենք միաս­նա­բար հայ դպրո­ցը դրած ենք նման ճգնա­ժամի դի­մաց։ Իր սա­նը դէ­պի օտար վար­ժա­րան առաջ­նորդող տնօ­րէնը մե­ղաւոր չէ՞։ Օտար վար­ժա­րան­նե­րու մուտքի քննու­թեան յա­ջողած երա­խանե­րու նկար­նե­րով այս կո­րուստը խրա­խու­սող խմբա­գիրը մե­ղաւոր չէ՞։ Վեր­ջա­պէս հայ վար­ժա­րանի հիմ­նա­կան առա­քելու­թեան՝ հա­յերէ­նի ու­սուցման դէմ առար­կող ծնող­քը մե­ծագոյն մե­ղաւո­րէ չէ՞։ Պոլ­սա­հայու­թիւնը այն զան­գուածն է որ մեծ ջանք կը վատ­նէ իր զա­ւակը օտար վար­ժա­րան ղրկե­լու հա­մար։ Եթէ պա­տանին չյա­ջողի օտար վար­ժա­րան­նե­րու մտից քննու­թեան մէջ ու պար­տա­դիր դի­մէ հայ վար­ժա­րանին, այս ան­գամ ալ ազ­գա­յին կրթօ­ճախը ապազ­գայնաց­նե­լու հա­մար նոյն ջան­քը վատ­նողն է պոլ­սա­հայը։ Կը ճնշէ տնօ­րէնու­թեան վրայ, որ­պէս զի միայն լե­զուի ու կրօ­նի դա­սը անցնի հա­յերէ­նով եւ մնա­ցածը մա­տու­ցուի տե­ղական լե­զուով։ Այս հա­մայ­նա­պատ­կե­րին մէջ իս­կա­պէս անար­դար է միայն խնա­մակալ­նե­րը մե­ղադ­րել։ Հայ դպրո­ցի առաջ­նա­հերթ խնդի­րը աշա­կեր­տութեան յա­րատեւ նուազումն է։ Դպրոց­նե­րու վա­րիչ­նե­րը չեն տես­ներ օտար դպրոց­նե­րու գոր­ծօ­նը եւ իրար կը մե­ղադ­րեն ցրի ար­ձա­նագ­րութիւ­նով աշա­կերտ քող­նա­լով։ Քա­նի որ չու­նինք վի­ճակագ­րա­կան յստակ տուեալ­ներ, բնա­կանա­բար պի­տի դի­մենք հա­մեմա­տագի­տու­թեան։ Թուրքիոյ բնակ­չութիւ­նը հա­սած է 80 մի­լիոնի, որուն մէջ նա­խակրթա­րան եւ երկրոր­դա­կան վար­ժա­րան­ներ յա­ճախող­նե­րը կը հա­շուին 17,5 մի­լիոն։ Պոլ­սա­հայու­թեան թի­ւը են­թադրա­բար 80 հա­զար ըն­դունե­լով պէտք էր ու­նե­նայինք 17 հա­զարէ աւե­լի աշա­կերտ։ Կա­րելի է առար­կել այս 80 հա­զարին, շա­տեր հա­մոզուած են որ աւե­լի նուազ ենք։ Հա­մակեր­պինք այս առար­կութեան եւ բնակ­չութեան կար­ծե­ցեալ թի­ւը կրճա­տենք կի­սով։ Դար­ձեալ պի­տի ակնկա­լենք մօտ 9 հա­զարի աշա­կեր­տութիւն։ Նոյ­նիսկ մէկ-եր­կու հա­զարի զի­ջում մը ըն­դունինք ըսե­լով թէ Թուրքիոյ ընդհա­նու­րին հետ բաղ­դա­տելով պոլ­սա­հայու­թիւնը աւե­լի տա­րեց հա­ւաքա­կանու­թիւն մըն է։ Քաղ­քե­նի փառ­քե­րու հե­տեւան­քով մտա­հոգիչ կեր­պով նուազած է ծննդա­բերու­թիւնը պոլ­սա­հայոց մէջ։ Սա­կայն աշա­կեր­տութեան նուազու­մը կա­րելի չէ այս տուեալ­նե­րով բա­ցատ­րել։ Վեր­ջին տա­րինե­րուն մեր 16 դպրոց­նե­րու աշա­կեր­տութիւ­նը հա­զիւ կը հաս­նի երեք հա­զարի։

Քսան տա­րի առաջ Թուրքիոյ մէջ նա­խակրթա­րանի պար­տա­դիր ու­սումը հինգ տա­րիէն ութ տա­րուայ բարձրա­ցաւ։ 1996-ին հինգ հա­զարէ աւե­լի հա­շուող աշա­կեր­տութիւ­նը յա­ջորդ տա­րի կտրուկ կեր­պով իջաւ երեք հա­զարի։ Այ­սօր այդ սահ­մանն ալ պա­հելու կը դժուարա­նանք։

Այս յօ­դուա­ծին մէջ նիւթ ու­նե­ցանք պոլ­սա­հայոց իրենց զա­ւակ­նե­րը հայ դպրո­ցէ եւ առ­հա­սարակ հա­յեցի դաս­տիարա­կու­թե­նէ զրկե­լու կամ­քը։ Պար­տինք նշել թէ այս ապազ­գա­յին հո­սան­քը սահ­մա­նուած չէ միայն Պո­լիսով։ Սփիւռքեան մե­րօրեայ հա­մատա­րած ախ­տի մա­սին որ կը խօ­սինք, հա­ւանա­բար պոլ­սա­հայու­թիւնը բաղ­դատմամբ զա­նազան գա­ղութնե­րու, իր ծանր հո­գերով հան­դերձ տա­կաւին կը շա­րունակէ օրինակելի մնալ։