Նոր շրջանի նոր հարցադրումները

15Մարտին կայացած Տեղապահի ընտրութիւնը կորսնցնելով հանդերձ Կու­սա­կալու­թե­նէ եկած նա­մակը պատ­րուակե­լով «Պատ­րիար­քա­կան փո­խանոր­դ» կո­չու­մէն չհրա­ժարող Արամ Արք. Աթէ­շեան, նա­խորդ շա­բաթ Տե­ղապահ Պէք­ճեան Սրբա­զանը Իս­թանպուլ հրա­ւիրե­լով յօ­ժարե­ցաւ պաշ­տօ­նը թո­ղելու։ Թէեւ իր հրա­պարա­կած նա­մակ­նե­րուն մէջ չէր խօ­սուիր «հրա­ժարու­մի» մը մա­սին, բայց կը գո­յանար այն ըն­կա­լու­մը թէ Աթէ­շեան յետ այ­սու պի­տի թո­ղու իր աթո­ռը։

Իսկ ինչպէ՞ս կա­յացաւ այս զար­գա­ցու­մը։ Ըստ երե­ւոյ­թի երեք գոր­ծօններ դեր ու­նե­ցան։ Առա­ջին՝ հա­սարա­կու­թեան մօտ ծա­ւալե­ցաւ բո­ղոքի ցոյ­ցե­րը։ Երկրորդ՝ պե­տու­թիւնը անդրա­դար­ձաւ թէ գոր­ծընթա­ցը խնդրա­յարոյց դար­ձած է եւ Աթէ­շեանի «Պատ­րիար­քա­կան Ընդհա­նուր Փո­խանորդ»ի պաշ­տօ­նին շա­րու­նա­կելով հա­սարա­կու­թեան մօտ նոր խնդիր­նե­րու, նոր դժգո­հու­թիւննե­րու պատ­ճառ պի­տի դառ­նայ։ Եր­րորդ՝ մին­չեւ մօտ ան­ցեալ Աթէ­շեանին կող­քին կայ­նած կարգ մը հա­մայնքա­յին վա­րիչ­ներ վեր­ջերս կը զլա­նան իրենց զօ­րակ­ցութիւ­նը։

Իրա­կանու­թեան մէջ այս երեք գոր­ծօննե­րը զօ­դուած են իրա­րու։ Ըստ երե­ւոյ­թի կա­րեւո­րագոյն քայ­լը կա­րելի է հա­մարել Ար­տա­քին Գոր­ծոց Նա­խարա­րու­թեան պա­տուի­րակու­թեան մը եր­կու շա­բաթ­ներ առաջ Օր­թա­գիւ­ղի եկե­ղեց­ւոյ, Սուրբ Փրկիչ Հի­ւան­դա­նոցի եւ Գա­րակէօզեան վար­ժա­րանի վար­չութիւննե­րուն տուած այ­ցե­լու­թիւննե­րը։ Մի գու­ցէ Արտ Գործ Նա­խարա­րու­թեան պա­տուի­րակու­թիւնը նկա­տած է հա­սարա­կու­թեան մօտ ծա­ւալող խլրտու­մը եւ «պե­տու­թեան ընտրու­թիւնը ար­գի­լելու» ըն­կա­լու­մը եւ որո­շած է շարժման անցնիլ։ Լսումնե­րու հա­մաձայն պա­տուի­րակու­թիւնը իր շփումնե­րով փոր­ձած է իմա­նալ պատ­րիար­քա­կան ընտրու­թեան խնդրի շուրջ հա­սարա­կու­թեան դիր­քո­րոշու­մը։ Ան­շուշտ այս հաս­տա­տու­մը կ՝ընենք միշտ մեր մտքին ու­նե­նալով Թուրքիոյ հա­յոց խնդիր­նե­րուն հան­դէպ Ար­տա­քին Գոր­ծոց Նա­խարա­րու­թեան ներգրա­ւուա­ծու­թեան աւան­դա­կան տա­րօրի­նակու­թիւնը։

Տե­ղեակ ենք նաեւ թէ այս գոր­ծընթա­ցին ներ­քա­շուած հա­մայնքա­յին վա­րիչ­ներն ալ քա­ղաքա­կան կամ­քը ձե­ւաւո­րող պե­տական այ­րե­րուն հետ հան­դի­պումներ ու­նե­ցան։ Յայտնի է որ պե­տու­թիւնը կը խու­սա­փի «Աթէ­շեանի կող­քին կայ­նա­ծ» ըն­կա­լու­մի մը պատ­ճառ դառ­նա­լէ։ Հա­ւանա­բար հա­մայնքա­յին հաս­տա­տու­թիւննե­րու վա­րիչ­նե­րը պե­տու­թեան այս դիր­քո­րոշու­մը նկա­տելով իրենք ալ հրա­ժարե­ցան զօ­րակ­ցե­լէ եւ Աթէ­շեանին ալ փո­խան­ցե­ցին պե­տու­թեան մեր­ձե­ցու­մը։ Այլ կերպ շատ դժուար էր թէ Աթէ­շեան յօ­ժարէր պար­տա­կանու­թիւնը թո­ղելու։ Չէ որ մին­չեւ օրս ան իր ու­ժը կ՛ապա­հովեր «Պե­տու­թիւնը զիս կ՚ու­զէ» ըն­կա­լու­մէն։

Ներ­կայ դրու­թեամբ ընտրու­թեան գոր­ծընթա­ցը սկսած է։ Ան­շուշտ որ ու­րա­խառիթ զար­գա­ցում մըն է այս, բայց կը խոր­հինք թէ ու­րիշ գոր­ծընթաց մը եւս սկսած է։ Սխալ­նե­րով լե­ցուն շրջան մը բո­լորե­լով պե­տու­թիւնը նստած եղաւ պատ­րիար­քի ընտրու­թեան ճիշդ կեդ­րո­նը։ 26 Հոկ­տեմբե­րին պատ­րիար­քա­կան աթո­ռին թա­փուր ըլ­լա­լուն մա­սին կրօ­նական ժո­ղովի որո­շու­մը դի­տումնա­ւոր կամ ան­գի­տակ­ցա­բար պատ­կան մար­միննե­րու տե­ղեկաց­նե­լու թե­րանա­լով գոր­ծընթա­ցը անե­լի մատ­նո­ղը այս հա­սարա­կու­թիւնն է։ Աւե­լի ճիշդ բա­ցատ­րութեամբ այս հա­սարա­կու­թեան վար­չա­յին­նե­րը։ Այն վար­չա­յին­նե­րը՝ որոնք առանց «պե­տու­թեան» ոչ մէկ բան ընե­լու կա­րող են։

Տուեալ պայ­մաննե­րու մէջ առանց քա­ղաքա­կան կամ­քի հետ գոր­ծակցե­լու խնդի­րը լու­ծել ան­կա­րելի դար­ձաւ։ Իրա­կանու­թեան մէջ այս մեր աւան­դա­կան թե­րու­թիւննե­րէն է։ Մեր կարգ մը վար­չա­յին­ներ սո­վորու­թիւն դար­ձուցած են ամէն քայ­լա­փոխին դէ­պի պե­տու­թիւն նա­յելու եւ ապա «պե­տու­թիւնը այսպէս կ՚ու­զէ» ըսե­լով հա­սարա­կու­թիւնը կար­գի բե­րելու սխալ հաս­կա­ցողու­թիւնը։ Դժբախ­տա­բար այս վեր­ջին գոր­ծընթացն ալ նոյն ձա­խողու­թիւնով ըն­թա­ցաւ։ Յու­սանք թէ այս կա­ցու­թիւնը յետ այ­սու աւան­դութեան մը չի վե­րածուիր։ Նաեւ յու­սանք թէ պե­տու­թիւնն ալ իր կար­գին նման գոր­ծե­լակեր­պի մը ցան­կա­ցողը չի դառ­նար։

Գա­լով ապա­գային, գրա­կանու­թեան մէջ կայ «Քինկ Մէյ­քըր» կո­չուած հաս­կա­ցողու­թիւն մը, որ ծա­գած է Անգլիայէն։ Իմաս­տի ստու­գա­բանու­թիւնը պի­տի պար­զէ «գահ բարձրա­ցողը ճշդող անձ»։ Մեր հա­մայնքին մէջ ալ կայ նման յա­ւակ­նութեան դի­մող ան­ձեր։ Նոր շրջա­նի ամե­նակա­րեւոր խնդի­րը ճիշդ ալ այս «Քինկ Մէյ­քըր»ի երե­ւոյ­թը պի­տի շա­րու­նա­կուի՞, թէ ոչ։ Կա­րեւոր հար­ցում մըն է այս, քա­նի որ անցնող շրջա­նին այս թե­րակա­տարութեան առ­կա­յու­թիւնը փոր­ձե­ցինք։ Նոյ­նիսկ քիչ մը կան­խա­կար­ծեալ ձե­ւով կրնանք են­թադրել թէ «Քինկ Մէյ­քըր»նե­րը ար­դէն հա­շիւ­ներ ըրած են նո­րըն­տիր պատ­րիար­քի մը մա­սին։ Թե­րեւս յանդգնած են պե­տութեան հետ այս մա­սին սա­կար­կութիւննե­րու մէջ մտնել։ Ու­րեմն նոր շրջա­նի կա­րեւոր հար­ցադրումնե­րէն մէ­կը այս է։ Միւս կող­մէն կը խօ­սուի պատ­րիար­քի ընտրու­թեան վե­րաբե­րեալ նոր կա­նոնագ­րութեան մը մա­սին։ Պատ­րիար­քա­կան փո­խանոր­դի կո­չու­մը բնու­թագրե­լու կամ պատ­րիար­քի պաշ­տօ­նէու­թեան տա­րած­քը յստա­կաց­նե­լու ուղղեալ զա­նազան նիւ­թե­րու շուրջ կար­ծի­քի փո­խանա­կումներ կը կա­տարուին։ Ան­շուշտ այս նիւ­թե­րը մեծ լրջու­թեամբ քննար­կուելու ար­ժա­նի են։ Միւս կող­մէ Թուրքիոյ Հա­յոց Եկե­ղեց­ւոյ իր որո­շումնե­րը կա­յաց­նե­լու պա­հուն ան­կա­խու­թիւնը ապա­հովե­լը դար­ձեալ խիստ կա­րեւոր է։ Բազ­մա­թիւ հար­ցումներ կան, որոնք պա­տաս­խան կը սպասեն։ Որոշ է որ նոր շրջանը այդ խնդիրներու բազմակողմանի քննարկումներու շրջանը պիտի ըլլայ նաեւ։ Յուսանք թէ այդ քննարկումը կը կատարենք ներքին թերութիւններէն ձերբազատուած կերպով։

«ԱԿՕՍ»ի ոսպնեակէն