ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
Սբ. Յովհաննէս Գ. Օձնեցի Կաթողիկոսը Տաշրաց սեպհականութեան մէջ մտնող Օձուն գիւղից էր։ Նա հովուապետեց 11 տարի՝ մեծ հռչակ բերելով Հայոց Եկեղեցուն եւ իր վաստակի համեմատ կոչուելով Իմաստասէր։ Ասողիկը Օձնեցուն կը ներկայացներ որպէս տեսքով յոյժ գեղեցիկ, Կիրակոս Գանձակեցին՝ վայելուչ հասակով, Յովհաննէս Դրասխանակերտցին՝ թիկնաւէտ, գունեան, աւարտահասակ դիտակ ունեցող, ով կը սիրէր շքեղ հագնուել, անգամ եկեղեցու քարերը գեղեցիկ զարդերով պճնազգեստել, սակայն կեանքը անցկացնէր աղօթքներով եւ պահքով։
Հայոց բանահիւսութեանը յայտնի են նրա կեանքի դրուագների ժողովրդականացուած տարբերակները։ Այս պատմութիւններում Օձնեցուն կը վերագրուեն զանազան հրաշագործութիւններ, որոնք երբեմն մեզ կը յիշեցնեն աւելի հին բանահիւսութեան մասին։
Յայտնի է որ Օձնեցին իր կեանքի ընթացքին եղել էր խալիֆայի մօտ։ Իր հովուապետութեան տարիներուն՝ 717-728 թթ, արաբ խալիֆաներն էին Օմար Բ, Եզիդ Բ, Հիշամ, Բիւզանդիոյ վերայ կ՚իշխէր Լեւոն Գ. Իսավրացին, իսկ Հայաստանում հայոց պատրիկ էր Վասակի որդի Աշոտ Բագրատունին։ Օձնեցին հիւրընկալուել էր Օմար Բ-ին, առիթը խալիֆայի մօտ Հայաստանում արաբ ոստիկանապետի կողմից Օձնեցու մասին հիացական կարծիքն էր։
Այս պատմութիւնը ժողովուրդն այսպէս կը յիշէ:
Օհան Օձնեցու ժամանակ յոյները հայերին շատ կը նեղէին։ Անոնք տախտակը կ՚անցնէին հայերու վիզը եւ գլխին ընկոյզ կոտրելով ման կու գային ու կը զուարճանային։
Օր մը աղքատ կնոջ հիւանդ երախան ցորենի հաց կ՚ուզէ։ Սակայն յոյները ցորենի հացը հայերի համար «պաս էին դարձրել», միայն գարու հացը կար։ Կինը յոյն ջաղացպանի մը կը դիմէ, սա էլ ցորենի հացի փոխարէն իւր հետ «գլուխ մէկ անել» կ՚առաջարկէ։ Յուսահատուած կինը Օձնեցուն կը դիմէ վերջինս ալ իւր խօսքի զօրութեամբ կը պատուիրէ, որ ցորենի հաց լինի հրաշքով կը յայտնուի ցորենահացը։
Ասկէ ետքը Օհան Օձնեցին ճամբայ կ՚ընկնէ խալիֆայի մօտ։ Պաղտատի խալիֆան երբ կը տեսնայ նրա հանդերձանքը, մեծ զարմանք կ՚ապրէ՝ այդ ինչպէս է որ զուսպ քրիստոնեան այսքան ճոխ հանդերձանք կը կրէ։ Օձնեցին կը բացէ իւր կուրծքը եւ խալիֆան կը տեսնայ խարազանը, որի վրայ մանր մեխեր կային, որպէսզի շարունակ ծակոտեն մարմինը։
Օձնեցու մարմնից արիւն կը կաթայ խալիֆայի աչքերու վրայ, եւ նրա կոյր աչքը կը բանայ, ապա կաթողիկոսը իւր ծոցը կը տանէ խալիֆայի բորոտ ձեռքերը, եւ դրանք անմիջապէս կ՚ապաքինեն։ Խալիֆան Օձնեցուն կ՚առաջարկէ վարձատրութիւն խնդրել, միայն՝ ոչ թէ զօրք, այլ՝ դրամ, որ դրանով զօրք հաւաքէ։ Օձնեցին թղթի վրայ բան կը գրէ եւ կու տայ խալիֆային՝ խնդրելով այնքան ոսկի, որքան այս թուղթը կը կշռէ։ Բայց խալիֆան որքան ալ ոսկի կը դնէ նժարի միւս կողմը, միեւնոյն է՝ թուղթն աւելի ծանր կու գայ։ Վերջը խալիֆան կը համաձայնէ 500 զինուոր տալ։
Երբ նրանք անցնելիս կը լինեն կամուրջի վրայով, Օձնեցին կը նայէ գետի մէջ եւ որի պատկերը անգլուխ կ՚երեւայ, ետ կ՚ուղարկէ տուն։ Երբ հայկական ու արաբական զօրքերը կը շարուին, Օձնեցին մէկիկ-մէկիկ կը համբուրէ նրանց գագաթի մազէ փնջիկը, եւ համբոյրի տեղում ոսկի դուրս կու գայ, որից եւ ծագած է կըզըլբաշ անունը։ Ու երբ հինէն հայերը այդ մազափունջը կը սափրէին, Օձնեցու շրթունքներով դրոշմած ոսկին կը յիշէին (անշուշտ՝ այստեղ տարբեր իրողութիւններու խտացումը կը տեսնենք)։
Այդ պահին երկնքէն խաչանիշ թուր մը կ՚ընկնէ, Օհան Օձնեցին ան կը վերցնէ եւ 300 զինուորով կու գայ Հայք եւ կ՚արտաքսէ յոյներին՝ գերի վերցնելով յունաց պատրիարքին։ Սա սպառնացել էր եռացրած ջրի մէջ նետել Օձնեցուն։ Օձնեցին ալ կ՚ըսէ թէ ես քեզ դա չեմ անի, միայն այս խաչը ձգէ այդ եռացրած ջրի մէջ եւ հանէ, ինչպէս ես դա կ՚անեմ։ Երբ Օձնեցին կ՚անէ իւր ասածը, նրան բան չէր լիներ, բայց երբ յունաց պատրիարքը կ՚անէ, կ՚այրուի անոր ձեռքը։
Այս հրաշքը տեսնելով՝ յոյն վարդապետ մը կը թողնէ իւր պատրիարքին եւ կու գայ Օձնեցու հետ ճգնելու։ Մինչ օրս էլ Օձնեցու վանքի հարաւային կողմը յունական տապանագրով գերեզման ցոյց կու տան՝ պնդելով թէ սա այն յոյն վարդապետի տապանն է։
