ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
pakrates@yahoo.com
Պոլսահայ գեղարուեստական կեանքի յատուկ աւանդութիւն մըն է, միջոցառումներու հերթականութիւնը կը խտանայ գարնան ամիսներուն։ Շատ անգամ սիրողական խումբերու նախապատրաստութիւնները կը շարունակուին ամբողջ ձմրան ամիսներու ընթացքին եւ խումբերը կ՚ուզեն իրենց պատրաստութիւնը հանդիսատեսին ներկայացնել նախքան ամառուայ արձակուրդի եղանակին գալուստը։ Արդարեւ Մայիս ամսուայ հետ սկսած է նաեւ համերգներու եղանակը։ Այս առումով նախորդ շաբաթավերջին 7 Մայիս Կիրակի երեկոյ Իսթանպուլի համագումարներու Պալատին մէջ «Մարալ» երգ ու պարի անսամպլը ներկայացաւ պոլսահայութեան իր այս տարուայ աշխատութեան հունձքով։ Պարարուեստի ոլորտէ ներս «Մարալ» ապահոված է որոշ աւանդութիւն մը, որու հետեւանքով ունեցած է նաեւ հետեւողներու զգալի թիւ մը։ Քաղաքիս մէջ բնաւ քիչ չեն այն գեղարուեստասէրները, որոնք մեծ ոգեւորութեամբ կը հետեւին այս խումբի բեմադրած միջոցառումներուն։ Սոյն զանգուածը այս տարի կրկին գոհունակութիւնը վայելեց դիտելով «Մարալ»ի բաւականին լաւ պատրաստուած պարային ներկայացումը։ Պոլսոյ խումբերու համար մեծագոյն դժուարութիւնը կը գոյանայ հանդիսատեսի մօտ կրկնութեան տպաւորութիւն թողելու մտահոգութիւնով։ Բաւական դժուար յաղթահարելի երեւոյթ մըն է այս, քանի որ իսկապէս դժուար է նոյն հանդիսատեսին ամէն տարի բոլորովին նոր պատրաստուած յայտագիրով մը ներկայանալ։ Արդարեւ «Մարալ»ի վարիչներն ալ կը տառապին նոյն դժուարութենէն։ Այս առումով հանդիսատեսի մէկ մասը կրնար դժգոհիլ, պնդելով թէ արդէն իրեն ծանօթ պարեր են բեմադրուածը։ Սակայն այստեղ պարտինք արդար ըլլալ եւ հարց տալ թէ՝ ամէն տարի որքանո՞վ կրնայ փոխուիլ, այսպիսի բեմադրութեան մը պարացանկը, քանի որ սահմանափակ են արդէն առկայ պարերը։ Ուրեմն մեզի կը մնայ այդ նախապէս դիտուածներու կատարումին յաջողութիւնը կամ թերութիւնը տեսնել։ Վերջապէս այդ պարերէն ոմանք արդէն դասականացած են եւ նոյնիսկ շատ աւելի արհեստավարժ պայմաններու մէջ ալ յաճախ կը բեմադրուին կրկնութեան նոյն տպաւորութեան տեղի տալով։ Ուրեմն մեզ հանդիսատեսին կը վիճակի տեսնել անոնց կատարման յաջողութիւնը։ Այս առումով ալ անվարան պիտի ըսենք թէ «Մարալ» երգ ու պարի անսամպլը յաջողած է իր առաքելութեան մէջ, ձեռքբերելով կատարողական բարձր մակարդակ մը։ Բաղդատմամբ նախորդ ներկայացումներու պարողները շատ աւելի լաւ մարզուած էին։ Մանաւանդ իգական սեռի դաստակի ճկուն գործածութիւնը ուշագրաւ էր։ Նոյնպէս ուշագրաւ էր ամբողջ կազմի համաչափութիւնը պարերու ընթացքին։ Բայց տակաւին կար աւելին։ Այս անգամ «Մարալ» -Անոնց երգերը պար, պարերը երգ էին- կարգախօսի մէջ, երբ կը ներկայացնէր հայ երաժշտութեան չորս մեծ հսկաները՝ Կոմիտաս վարդապետ, Սայաթ Նովա, Խաչատուր Աւետիսեան եւ Արամ Խաչատուրեան, կողքին հրաշալի մեկնաբանութեամբ եւ գրական ընտիր ոճով կը մատուցուէր նաեւ անոնց վաստակին խոր իմաստը։
Եթէ շարունակենք նոյն կարգախօսով, մեզի համար պարը երգ է, երգը բանաստեղծութիւն, բանաստեղծութիւնը աղօթկամ գրականութիւնը գոյամարտ։ Այս առումով շատ հաճելի էր «Մարալի» վարիչներուն երգ ու պարը գրականութիւնով շաղկապելու փորձը։
Եթէ «Մարալ»ի օրինակին մէջ անուրանալի նուիրեալ հսկայ մը դարձած են Կարպիս եւ Իրիս Չափքան ամոլը, թատերական ու ասմունքի ոլորտներու մէջ ալ պոլսահայ գեղարուեստական շրջանակներուն մեծագոյն հարստութիւնը եղած է վայելել Հայաստանի գեղարուեստական կրթութիւնով պատրաստուած դերասան Արամ Կոստանեանի վաստակը։
7 Մայիս Կիրակի երեկոյ Էսայեան Սանուց Միութեան վերակազմութեան 70-ամեակին ձօնուած «Մարալ»ի պարային ներկայացման մասնակիցները երկար ժամանակ պիտի մատնուին Արամ Կոստանեանի ասմունքին պատճառած ոգեւորութեան տրամադրութեան մէջ։
Իսկ եթէ պիտի խօսինք թերացումներու շրջանակով, պոլսահայ իրողութեան մէջ երգ ու պարի համոյթները մեր ընկալումներուն մէջ դրոշմուած են բեմին վրայ երգչախումբի մը գոյութիւնով։
Թաթուլ Ալթունեանի անուան երգի ու պարի անսամպլի պարզած այդ պատկերը երկար տարիներ իւրացուած է Պոլսոյ նման բնոյթով խումբերու կողմէ ալ։ Վերջերս այդ կազմերու բացակայութիւնը ափսոս որ կը տկարացնեն բեմը։ Հայստանցի արհեստավարժ նուագածուներէ բաղկացող կազմը անթերի էր իր կատարումներուն մէջ։ Նմանապէս յաջող էին երկու հիւր մենակատարներ՝ Արաքսիա Ամիրխանեան եւ Էտկար Խաչատուրեան։ Սակայն աչքերէն չէր վրիպեր նաեւ Արաքսիա Խաչատրեանի երգերու բառերուն մէջ ապրած ձախողութիւնը։ Մեզի համար որքան ալ ձանձրոյթ պատճառէ պիտի չհրաժարինք այս տեսակի համերգներու ընթացքին հետզհետէ ձանձրացուցիչ դարձած եւ ներկայացուած գեղարուեստական միջոցառումին ստուեր պատճառող փլաքէթներու տուչութեան արարողութիւններու մասին մեր քննադատութիւններէն։ Կատարուած այս կամ այն նպաստին մասին շնորհակալութիւն յայտնելը ուրիշ բան է, շռնդալից ելոյթներով ձանձրացուցիչ դառնալը ուրիշ բան։ Ափսոս որ «Մարալ» իր ներկայացումներու առաջին տարիներէն սկսեալ այս ախտի ռահվիրան եղած է եւ դժբախտաբար յաջողած է վարակել քաղաքիս բազմաթիւ երգչախումբերը կամ պարախումբերը։
Եզրակացնենք ըսելով թէ «Մարալ» իր այս տարուայ համերգով անգամ մը եւս ապացուցեց թէ ան պարծանքի պատճառներէն մէկն է բովանդակ պոլսահայութեան համար իր գեղարուեստական, մշակութային համայնապատկերին մէջ։
