Գաղթականներու խնդիրները լուսարձակի տակ

ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

pakrates@yahoo.com

29-30 Ապ­րիլ թուական­նե­րուն Զմիւռնիոյ մէջ կա­յացաւ «Ալան Քուրտի Բ. Գաղ­թա­կանու­թեան Գի­տաժո­ղով»ը։ Ժո­ղովը կազ­մա­կեր­պուած էր «Ժո­ղովուրդնե­րու Կա­մուրջը» անուն հա­սարա­կական կազ­մա­կեր­պութեան կող­մէ։ Այս միու­թիւնը կազ­մուած է ակա­դեմա­կան շրջա­նակ­նե­րու նա­խաձեռ­նութեամբ եւ կը զբա­ղի Իզ­մի­րի եւ մօ­տակայ քա­ղաք­նե­րու մէջ ապաս­տա­նած գաղ­թա­կան­նե­րու խնդիր­նե­րով։ Ինչպէս կա­րելի է են­թադրել այդ խնդիր­նե­րը բազ­մաբնոյթ են եւ միու­թիւնը յանձն կ՚առ­նէ ըն­կե­րային, քա­ղաքա­կան, իրա­ւական, առող­ջա­պահա­կան կամ տնտե­սական ամէն տե­սակ դժուարու­թեան հա­մար ձեռք մեկ­նել գաղ­թա­կան­նե­րուն։ Ինչպէս Թուրքիոյ զա­նազան քա­ղաք­ներ Զմիւռնիոյ մէջ ալ Սու­րիոյ քա­ղաքա­ցիական պա­տերազ­մէն խոյս տուած բազ­մա­թիւ ժո­ղովուրդ ապաս­տան գտած են այս քա­ղաքին մէջ։ Միու­թիւնը ամէն ջանք գոր­ծադրե­լով կը հաս­նի անոնց եւ կը թե­թեւցնէ իրենց դի­մաց ծա­ռացած խնդիր­նե­րու յաղ­թա­հարու­մը։ Եր­կօ­րեայ գի­տաժո­ղովի ըն­թացքին կա­տարուեցան զա­նազան զե­կու­ցումներ։ 29 Ապ­րի­լի առա­ւօտուն մի­ջոցառ­ման բա­ցու­մը կա­յացաւ միու­թեան ատե­նապետ վի­րահատ Ճեմ Թեր­զիի ելոյ­թով։ Ճեմ Թեր­զի իր ելոյ­թով անդրա­դար­ձաւ գաղ­թա­կան­նե­րու իրա­ւական կար­գա­վիճա­կին. «Թուրքիա աւե­լի քան չորս մի­լիոն գաղ­թա­կան­ներ ըն­դունած է Սու­րիոյ պա­տերազ­մին պատ­ճա­ռաւ։ Սա­կայն ափ­սոս որ անոնք Թուրքիոյ մէջ չեն ըն­դունուած որ­պէս գաղ­թա­կան։ Այսպէ­սով ալ չեն օգ­տուիր գաղ­թա­կան­նե­րու ըն­ձե­ռուած համաշխարհային իրա­ւունքնե­րէ։ Կա­ռավա­րու­թիւնը զի­րենք կը կո­չէ իբ­րեւ հիւր։ Հիւ­րը՝ ինչպէս բառն ալ կը պար­զէ, օրի­նական ակնկա­լու­թիւն մը չի կրնար ու­նե­նալ եւ կը ստի­պուի իրեն մա­տու­ցուածով գո­հանա­լու։ Մենք կոչ կ՚ուղղենք բո­լոր եր­կիրնե­րուն որ­պէսզի իրենց դռնե­րը բա­նան գաղ­թա­կան­նե­րու դի­մաց, միշտ յար­գե­լով անոնց մի­ջազ­գա­յին սկզբունքնե­րով հաս­տա­տուած իրա­ւունքնե­րը»։ Ապա նոյն նիւ­թը ըն­դարձա­կեց Սեր­տար Թե­քին, այս ան­գամ խնդի­րը դի­տելով իրա­ւական գետ­նի վրայ։

Փրոֆ. Զեր­րին Քուրտող­լու Շա­հինի վա­րած երկրորդ նիս­տի ատե­նախօս­ներն էին Բագ­րատ Էս­դուգեան եւ իր­ֆան Աք­թան։ Էս­դուգեան շուրջ հա­զար տա­րուայ ան­ցեալէ մը մեկ­նե­լով նկա­րագ­րեց հայ գաղ­թա­կանու­թեան պատ­մութիւ­նը։ Օրի­նակ­ներ թուեց օտար ար­շա­ւիչ­նե­րու յար­ձա­կումնե­րուն, դա­ւանան­քա­յին կռիւ­նե­րուն կամ գա­հի վէ­ճերուն հե­տեւան­քով կա­տարուած զան­գուածա­յին գաղ­թե­րէն։ Այսպէս անդրա­դար­ձաւ Սե­նեքե­րիմ թա­գաւո­րի կամ Հա­մամ Ամա­տու­նիի իրենց ժո­ղովուրդնե­րը հա­ւաքե­լով դէ­պի Սե­բաս­տիա կամ Համ­շէ­նի լեռ­նա­դաշ­տեր զան­գուածա­յին գաղ­թե­րուն։ Ու նշեց նաեւ Թոնտրա­կեցի­ներու ապստամ­բութիւ­նը կամ Պաւ­լի­կեան­նե­րու շար­ժումը, որոնց պատ­ճա­ռաւ հայ ժո­ղովուրդի կա­րեւոր մէկ զան­գուածը հար­կադրուեցաւ նոյ­նիսկ մին­չեւ հե­ռաւոր Լե­հաս­տան գաղ­թե­լու։ Իր­ֆան Աք­թան ալ իր կար­գին քննար­կեց Օս­մա­նեան Կայսրու­թե­նէ ներս բնակ­չութեան տե­ղակայ­ման խնդիր­նե­րը, որոնք կա­յացած էին բծախնդրօ­րէն մշա­կուած ծրա­գիր­նե­րու հի­ման վրայ։ Տո­ղա Էլ­չին Այ­տո­ղան նոյնպէս նիւթ առաւ Թուրքիոյ մէջ քա­ղաքա­ցիական օրէն­քի թե­լադ­րանքնե­րը եւ անոնց հետ հա­կասող կար­գադրու­թիւննե­րը։ Պե­տու­թիւնը պա­հան­ջուած պա­հուն դիւ­րաւ կը ոտ­նա­կոխէ իր իսկ նշա­նակած կա­նոն­նե­րը ըսաւ Այ­տո­ղան։

30 Ապ­րիլ Կի­րակի օրուայ առա­ջին նիս­տին այս ան­գամ Սու­րիայէն եկած մաս­նա­գէտ մը Ասատ Ալ Աշ­ճի, որ հա­մառօտ, բայց խիստ բո­վան­դա­կալից կեր­պով ներ­կա­յացուց Սու­րիոյ վեր­ջին 80 տա­րինե­րու քա­ղաքա­կան ան­ցուդար­ձե­րը։ «Մեր եր­կի­րը ձե­ւաւո­րուած է թրքա­կան տի­րապե­տու­թե­նէ ազա­տուե­լէ ետք։ Ազատ Սու­րիոյ մէջ իսկ Սու­րիական ման­դա­տը շա­րու­նա­կուե­ցաւ մին­չեւ 1945։ Այդ թուակա­նէն ետք է որ սկսան զի­նուո­րական հա­րուած­նե­րով կա­տարուած իշ­խա­նափո­խու­թիւններ։ Որոնց վեր­ջի­նը եղաւ Հա­ֆըզ Ասա­տի կա­տարա­ծը։ Այդ իշ­խա­նու­թեան տակ եր­կի­րը վե­րածուեցաւ ոս­տի­կանա­կան պե­տու­թեան, ուր երկրի լրա­քաղու­թեան ծա­ռայու­թիւնը՝ «Ալ Մու­հա­պերաթ» մատ­նութիւննե­րու հի­ման վրայ ստեղ­ծեց վա­խի թա­գաւո­րու­թիւն մը։ Այս պայ­մաննե­րուն մէջ հա­սարա­կու­թեան մօտ զար­գա­ցաւ տար­բեր բնոյ­թի բե­ւեռա­ցումներ։ Լա­յիք­նե­րու դէմ հա­կալա­յիք­ներ, աղ­քատնե­րու դէմ հա­րուստներ, իս­լամնե­րու դէմ ալե­ւիներ կամ քրիս­տո­նեաներ, արաբ­նե­րու դէմ քիւրտեր եւ այսպէս ան­հա­մար հա­կազ­դե­ցու­թիւն…»։

Ասատ Ալ Աշ­չի յի­շեց որ այս իրա­րու հա­կադ­րուած բո­լոր կող­մե­րը օտար եր­կիրնե­րու մէջ ու­նին իրենց դաշ­նա­կից­նե­րը, որոնք առ­կայ տա­րակար­ծութիւննե­րը կը շա­հագոր­ծեն իրենց խնդիր­նե­րուն ի նպաստ։

Տո­ղուշ Շիմ­շեք զե­կու­ցեց հա­մաշ­խարհա­յին առու­մով մեր ժա­մանակ­նե­րու կա­րեւո­րագոյն խնդիր­նե­րէն մէ­կուն շուրջ։ Ան նիւթ կ՚ու­նե­նար տար­բեր ազ­գե­րու կամ կրօն­նե­րու պատ­կա­նող ժո­ղովուրդնե­րու հա­մատեղ ապ­րե­լու փոր­ձե­րը, յատ­կա­պէս օրի­նակ­ներ թուելով Լի­բանա­նէն։ Ազ­գա­միջեան կռիւ­նե­րով տա­ռապած այս երկրի ըն­կե­րային են­թա­գիտակ­ցութեան մէջ բա­ւական ար­մա­տացած ըն­կա­լում մըն է ժո­ղովուրդնե­րուն հա­մատեղ գո­յատե­ւու­մը։ Սա­կայն շա­րու­նա­կելով Օս­մա­նեան Կայսրու­թեան աւան­դութիւ­նը, ժո­ղովուրդնե­րը հոն եւս կը մնա­յին մե­կու­սա­ցած, նոյն քա­ղաքին մէջ տար­բեր ու իրար­մէ ան­ջատ թա­ղամա­սերու մէջ ապ­րե­լով։ Իսկ ներ­կայ պայ­մաննե­րը կը պա­հան­ջէր աւե­լի ան­ցումա­յին կեն­ցաղ, աւե­լի դպչող յա­րաբե­րու­թիւն եւ գտնել հա­սարա­կական լու­ծումներ այդ բո­լորը ապա­հովե­լու հա­մար։

Մել­տա Եաման եւս հա­մաշ­խարհա­յին տեան­կիւնով ներ­կա­յացուց գաղ­թա­կան­նե­րու շա­հագոր­ծումը տնտե­սական ար­դիւնա­բերու­թեան մէջ։ Ան խօ­սեցաւ աշ­խարհի տար­բեր եր­կիրներւ մէջ աւե­լի քան 65 մի­լիոն գաղ­թա­կան­նե­րու ջնջին աշ­խա­տավար­ձե­րով կե­ղեք­ման մա­սին։ Օրի­նակ­ներ թուեց Միացեալ Նա­հանգնե­րու մէջ յիս­բանկնե­րուն, Քա­թարի մէջ հե­ռաւոր աս­իա­ցինե­րուն, կամ Թուրքիոյ մէջ սու­րիացի­ներուն շա­հագործման երե­ւոյթնե­րէն։

Զար­մա­նալի հա­կասու­թիւն էր գաղ­թա­կան­նե­րու շա­հագոր­ծումը եւ ապա տուեալ եր­կիրնե­րու տե­ղացի աշ­խա­տող­նե­րու նոյն ինքն այդ շա­հագոր­ծուած­նե­րու դէմ ցու­ցա­բերած ատե­լու­թիւնը, իբ­րեւ թէ անոնք ըլ­լա­յին գոր­ծազրկու­թեան պատ­ճա­ռը։

Ար­դար ու բա­րի միտ­քը բնա­կան է որ պի­տի տայ նոյնքան բա­րի ար­դիւնք։ Ահա այս է որ մտա­ծել կու տայ «Ժո­ղովուրդնե­րու Կա­մուրջը» միու­թեան այս նա­խաձեռ­նութիւ­նը։ Ան­շուշտ կա­րելի է թե­րահա­ւատքգտնուիլ եւ հարց տալ թէ այս ու նման մի­ջոցա­ռումներ ինչպէ՞ս կրնան նպաս­տել գաղ­թա­կան­նե­րու մատ­նուած այդ ան­տա­նելի դժուարու­թիւննե­րուն։ Պէտք չէ մոռ­նալ որ գի­տակ­ցութիւն կո­չուա­ծը իր կար­գին մի­տքերու փո­խանա­կու­մով ապա­հովուած կու­տա­կում մըն է եւ այս համագումարն ալ այդ առումով ամբողջովին կ՚արդարանայ իր տարած աշխատութիւնով։