ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ
narekian2000@yahoo.com
Գրչակից բարեկամս՝ Յովհաննէս Քըլըչտաղ, վերջերս իր սիւնակին մէջ կը գրէր, թէ Աթէշեանին նայելու ժամանակ կը տեսնէ Մոլիէրի կերպարներէն մէկը՝ «ծիծաղելի ու միանգամայն խղճալի՝ իր տկարութիւններով, պաշարումներով, աժանագին խորամանկութեամբ»։ Ու կը շարունակէր. «Ինչքա՜ն կարիքն ունինք Յակոբ Պարոնեանի մը, որ կարենար պատմել այս մարդը»։
Ահաւասիկ փորձ մը։ Իրարու միացուցած եմ Պարոնեանի «Ազգային ջոջեր»էն եւ այլ գրութիւններէն հատուածներ՝ ստեղծելու համար Արամ Աթէշեանին ծիծաղելի մէկ կերպարը։
Բարի վայելում...
1954 թուականին ծնաւ Արամ Աթէշեան, պատրիարքական փոխանորդ այն հայերուն, որոնք նախապատիւ կը սեպեն իրենց ազգային իրաւունքները պետութիւն կոչուած անհասցէ մարմինի մը սպասումներուն մէջ տեսնել, քան թէ իրենց ձեռքերուն մէջ։ Իր ծննդեան գիշերը ամէն մարդ սկսաւ իրարու հարցնել, թէ ինչո՞ւ գիսաւոր աստղ չերեւեցաւ, որովհետեւ նախնիք գիսաւորները չարագուշակ նշան համարելով՝ կը հաւատային, թէ նախ գիսաւորը կու գայ եւ ապա փորձանքը։
Կը պատմեն, թէ ծնունդէն տասը օր ետքը եկեղեցի տարուեցաւ կնքուելու համար։ Մկտութեան ժամանակ հասկցուց կերպով մը, թէ երկար արարողութիւններէ չախորժիր, այնչափ շատ լացաւ, որ մկրտող քահանան ստիպուեցաւ կրճատել… արարողութիւնը։ Փառասէր ըլլալն ալ հաստատեց նոյն օրը. երբ կնքահայրը քահանային պատասխանելով կ՚ըսէր, թէ երախան հաւատք, յոյս եւ սէր կը խնդրէ, մէկէն ի մէկ կնքահօր գիրկէն նետուելով՝ երախան պատրիարքութիւն կը խնդրէ, պոռաց։ Կնքահայրը իր սանին սիրտը չկոտրելու համար՝ սէրը վերցուց եւ տեղը պատրիարքութիւն դնելով կրկնեց. երախան հաւատք, յոյս եւ պատրիարքութիւն կը խնդրէ։ Տեղապահութիւն ալ կը խնդրեմ, կրկնեց տղան. կնքահայրը, որ վարժուած էր զաւակին տալ ինչ որ ուզէր, չհամարձակեցաւ սանին ուզածը մերժել. ուստի հաւատք բառին տեղ տեղապահութիւն դնելով ըսաւ՝ երախան տեղապահութիւն, յոյս եւ պատրիարքութիւն կը խնդրէ։
-Հապա հաւա՞տքը։
-Հիմակուհիմա թող մնայ այն, պատասխանեց երախան։
Իր անունը անմահացնելու համար կը փափաքէր համայնքին բարութիւն ընել, այնպէս վարուելով անոնց հետ, ինչպէս կը վարուի կօշկակար մը իր աշկերտին հետ։ Համայնքային ժողովի մը մէջ որոշուեցաւ օր մը թէ Մեսրոպ պատրիարք հիւանդ է, տկար է եւ վերջապէս է ինչ որ կ՚ուզէր Աթէշեան ընել զայն եւ թէ՝ փոխանորդ եպիսկոպոսի մը կարօտ էր։ Արդարեւ պատրիարքը տկար էր, բայց քանի որ իր պաշտօնը վալս պարել չէր՝ իր տկարութենէն վնաս մը չէր գար ազգային իրաւունքներուն։ Պետութիւնը հաւատք ընծայեց իրեն ղրկուած գրութեան եւ Աթէշեան դարձաւ պատրիարքական ընդհանուր փոխանորդ։
Արամ Աթէշեան խելացի էր հասկնալու չափ թէ համայնքը զինքը երբեք պատրիարք պիտի չընէ։ Տարիներ կ՚անցնէին եւ ան կը տեսնէր, թէ կը շատնային գանգատները։ Պատրիարքական փոխանորդ ըլլալու համար անմիջապէս պատկան իշխանութիւններուն գրած նամակը, որուն պատասխանն ալ հասած էր անմիջապէս, նոր ընտրութիւն մը կատարելու համար չէր կրնար գրել եւ ուղարկել։
Ազգայինները այս հարցումը սկսած էին ընել ամէն օր. «Աթէշեանին ըսածին նայինք նէ, պատրիարքարանը պատրիարքի ընտրութիւն ընելու համար նամակ գրած է կուսակալութեան։ Մինչեւ այսօր այդ նամակին պատասխանը հասած չէ։ Արդեօք պատրիարքարանը այդ նամակը փոսթայո՞վ ղրկեց, չէ նէ պատրիարքարանի հեռագիրներն ալ պատրիարքարանի գործերուն պէս դանդաղ կը շարժին»։
-Սրբազան հայր, խօսք տուած էիք մեզի, որ մինչեւ ուրբաթ սպասեցէք եւ ձեզի տեղեկութիւն կու տամ. ահա այսօր ուրբաթ է, ըսէք մեզի, ընտրութեան հրամանը եկա՞ւ, թէ չէ։
-Չեմ կրնար բան մը ըսել։
-Չեկա՞ւ։
-Չեմ կրնար ըսել, թէ չեկաւ։
-Եկա՞ւ։
-Չեմ կրնար ըսել, թէ եկաւ։
-Ի՞նչ է հապա։
-Ես բան մը չեմ գիտեր։
-Նամակը ուղարկեցի՞ք։
-Կրնայ ըլլալ, որ ուղարկած ըլլամ, կրնայ ըլլալ, որ ուղարկած չըլլամ։
-Որոշ պատասխան մը չէ՞ք կրնար տալ։
-Չեմ կրնար տալ։ Սպասեցէ՛ք։
-Մինչեւ ե՞րբ սպասենք։
-Մինչեւ որ պատասխանը գայ։
-Պատասխանը ե՞րբ կու գայ։
-Յայտնի չէ։
-Ինչպէ՞ս կրնայ ըլլալ որ պատասխանը մինչեւ այսօր եկած չըլլայ, երբ աշխարհի անդիի ծարէն քանի մը վայրկեանի մէջ ի-մէյլ կու գայ։
-Չեմ կրնար բան մը ըսել։
-Համայնքը հետաքրքիր է գիտնալ, թէ...
-Դուրս ելէք, կու գամ, կ՚ըսեմ հիմա։
-Փեք աղէկ։
-Գալո՛ւստ, օթօս բեր։
-Պատրաստ է, սրբազա՛ն, մտէ՛ք…
Վըըըըընննննն...
Կաթողիկոս, գերագոյն խորհուրդ, համայնք խաբելու աստիճան սուտասան մը ըլլալը պիտի յայտնուէր տեղապահի համար կատարուած ընտրութեան ժամանակ։ Աթէշեան կաթողիկոսին ու համայնքին կը խոստանայ հրաժարիլ ու պաշտօնը յանձնել նորընտիր տեղապահին, բայց երբ ո՚չ թէ ինքը, այլ ուրիշ մը կ՚ընտրուի այդ պաշտօնին, Աթէշեան ձեռքերը շփելով կը հրամայէ երկիւղածութեամբ, թէ կուսակալութենէն իրեն ուղարկուած նամակը թող կարդացուի։ Տխրութիւնը եւ լռութիւնը կը թագաւորէ ժողովին մէջ։ Բայց ի՛նչ օգուտ, պետական փոխանորդը միշտ Աթէշեանն է։ Համայնքը տեսնելով, որ իր ազգային իրաւունքները բռնաբարուած են կուսակալութեան նամակով՝ զոր Աթէշեան ձեռք անցուցած է Աստուած գիտէ ի՚նչ խաբեբայութեամբ՝ կը զայրանան։ Կը հարցնեն Աթէշեանին.
-Սրբազա՛ն, ազգին իրաւունքները բռնաբարուած են այս նամակով։
-Ինծի ալ այդպէս կը թուի, կը պատասխանէ Աթէշեան ցաւակցութիւն յայտնելով։
-Կ՚ընդունի՞ք որ կուսակալութիւնը մեր ազգային իրաւունքները յափշտակէ։
-Քաւ լիցի..., կը պատասխանէ։
-Երկու թուղթ գրենք, մէկը կուսակալութեան, միւսը ներքին գործոց նախարարութեան եւ մեր իրաւունքները պաշտպանենք։
-Այո՛, գրենք, ո՛չ երկու, այլ երկու հազար թուղթ։ Ինչո՞ւ մեր իրաւունքները պիտի յափշտակեն, կ՚ըսէ եւ իր ծիծաղը ծածկելու համար կը սկսի վարի շուրթին տակը բուսած մազերը խառնել։
Իր ըսելով այդ թուղթերն ալ, ժամադրութեան պահանջներն ալ կը գրուին ու կ՚ուղարկուին, որոնց պատասխանները մինչեւ այսօր եկած չէ։
Տեղապահական ու փոխանորդական պարտականութիւնները գործնականօրէն իր վրայ միացուցած է այժմ Աթէշեան սրբազան, ինչպէս որ նախագահական ու վարչապետական իշխանութիւնները գործնականօրէն եւ հիմա արդէն իրաւականօրէն իր վրայ առած է երկրին նախագահը, ինչպէս որ հոգաբարձութեան ատենապետի ու համայնքապետի պարտականութիւնները իր վրայ առած է Քարափեան էֆենտի։ Յայտնի չէ Աթէշեանին ինչ ընելիքը։ «Սպասենք, յուսանք ու տեսնենք»ը իր նշանաբանն է։
Նիհար կազմով, միջին հասակով, կարճ մազերով մարդ մ՛է Արամ Աթեշեան։ Եթէ կան փափաքողներ զինքը ճանչնալու, կը հրաւիրուին յիշել դէմքն այն մարդուն, որ ստիպողական գործ մ՚ունենալով իր երթալիք տեղը շուտ հասնելու համար՝ իր չգիտցած մէկ փողոցին մէջ կը մտնէ եւ հինգ հարիւր քայլ առնելէն ետքը կը տեսնէ, որ այդ փողոցը անել է։
