ԿԻՒԶՏԷ ՔԱԶԱԶ
gozdekazaz@agos.com.tr
Ամիսներէ ի վեր Թուրքիոյ քաղաքական օրակարգը զբաղեցնող սահմանադրական փոփոխութիւններու հանրաքուէն կատարուեցաւ արտակարգ իրավիճակի պայմաններուն տակ։ Ոչ պաշտօնական արդիւնքներու համաձայն ընտրողներու աւելի քան 85 տոկոսը իրենց ձայներով մասնակցեցան ընտրութեան։ 16 Ապրիլի երեկոյեան ժամերուն հանրաքուէի արդիւնքը յայտարարուեցաւ 51,41 տոկոսով «Այո՛» եւ 48,59 տոկոսով «Ո՛չ»։ Ընտրութիւնները Կանոնաւորող Խորհուրդի իր նախկին պայմանները ոտնակոխելով կնիք չունեցած քուէաթերթիկներն ալ օրինաւոր համարելը բուռն հակազդեցութեան պատճառ դարձաւ։ Կը յայտնուի թէ այս դիրքի մէջ եղող շուրջ 2,5 միլիոն քուէաթերթիկ գոյութիւն ունի։ Ուշագրաւ է թէ կնիք չունեցող պահարաններէն ընդհանրապէս դուրս ելած են իշխանութեան թելադրանքներուն համապատասխան քուէներ։ Բացի այս աղբանոցներուն մէջ յայտնաբերուած են մեծ թիւով քուէաթերթիկներ, որոնք «Ո՛չ» նշուած են։ Քրտաբնակ քաղաքներու մէջ զանազան բողոքներ կայացան ընտրութիւններու խարդախման մասին։ Այս լսումները համադրելով ՃՀՓ եւ ՀՏՓ կուսակցութիւնները Ընտրութեան Բարձրագոյն Խորհուրդին դիմում կատարեցին հանրաքուէի արդիւնքը չեղեալ համարելու համար։ Բացի այդ ՀՏՓ Խորհուրդի նախագահի եւ անդամներու դէմ «պարտականութիւնը շահագործելու եւ հասարակութիւնը խռովել»ու մեղադրանքով դատարան դիմեց։
Միւս կողմէ Իսթանպուլ, Անգարա, Իզմիր, Էսկիշեհիր, Անթալյա եւ այլ քաղաքներու մէջ հանրաքուէի ընթացքին կատարուած զեղծարարութիւններու դէմ բողոքի ցոյցեր կը կատարուին։ Ոստիկանութիւնը կը միջամտէ այս ցոյցերուն եւ մասնակիցները բերման կ՚ենթարկուին։ 19 Ապրիլ Չորեքշաբթի առաւօտ նոյնպէս բերման ենթարկուեցան 38 անձեր, որոնք կը մեղադրուին քուէարկութեան նախօրեակին «Ո՛չ»ի համար քարոզարշաւ կազմակերպելով։ Բոլոր այս անցուդարձերու մասին կարծիքը շօշափեցինք Խորհրդարանի հայազգի պատգամաւորներ Սելինա Տողան եւ Կարօ Փայլանի։
ՃՀՓ կուսակցութեան պատգամաւոր Սելինա Տողան Ընտրութեան Բարձրագոյն Խորհուրդի որոշումը քննադատեց, ըսելով որ զեղծարարութիւնը փաստելու պարտականութիւնը կը բեռցնէ քաղաքացիներուն։ Տողան իրենց կուսակցութեան հաստատած զեղծարարութիւնները ներկայացուց հետեւեալ կերպով. «Առաւօտուայ ժամերէն սկսեալ լսումներ հասան կնիք չունեցող քուէաթերթիկներուն մասին։ Գիտակից ընտրողներ կնիքներու բացակայութիւնը հաստատելով պաշտօնապէս նկատողութեան գիրեր ապահովեցին ընտրատարածքի պատասխանատուներէն։ Ժամը 17.00-ին Ընտրութեան Բարձրագոյն Խորհուրդը յայտարարեց թէ կնիք չունեցող քուէաթերթիկներն ալ ընդունելի են։ Այդ պահուն տակաւին այս զարգացումէն անտեղեակ ԱՔՓ-ական պաշտօնեաներ ալ կային սնտուկներու վերեւ։ Կարգ մը տեղեր ընտրողներու թիւէն աւելի քիչ քուէաթերթիկ կար։ Կրկնակի քուէարկողներու մասին բողոքներ ալ լսեցինք։ Յայտնի է որ «Ո՛չ»երու գերակշռութիւնը զգալով օրինականութիւնը զանց առնուեցաւ։ Նաեւ նշեմ թէ Ընտրութեան Բարձրագոյն Խորհուրդի նախագահը -կնիք չունեցող քուէաթերթիկներու ընդունման մասին որոշումը միաձայնութեամբ առնուած է- յայտարարած էր։ Բայց այդ խորհուրդին մաս կազմող մեր կուսակցութեան ներկայացուցիչը խստիւ մերժեց այդ պնդումը։ Այս մասին պիտի դիմենք բոլոր օրինական միջոցներուն եւ իբր հիմք պիտի ունենանք ԵԱՀԿ-ի Քննիչ Յանձնախումբի տեղեկագիրները »։
Սելինա Տողան ի դէմ բոլոր այս թերացումներ արձանագրուած արդիւնքը յաղթանակ համարեց նկատի ունենալով որ երբեք արդար ընտրապայքար մը չէր եղած։
ՀՏՓ կուսակցութեան Իսթանպուլի պատգամաւոր Կարօ Փայլան ալ կը բաժնէ իր պաշտօնակցին հաստատումները։ Ան ալ կը նշէ որ ամենաշատ զեղծարարութեան լսումները կու գային քրտաբնակ շրջաններէ։ Ան դիտել տուաւ որ արտակարգ պայմաններու առկայութեան մէջ նուազագոյն 500 հազար քուէներ չեն կրցած սնտուկ մտնել։
«Իրականութեան մէջ մենք պահանջած էինք որ արտակարգ իրավիճակի պայմաններու մէջ ընտրութիւն չի կայանայ։ Իշխանութիւնը արտակարգ Իրավիճակի ընձեռած բոլոր առիթներէն օգտուեցաւ։ Մանաւանդ գիւղային տարածքներու մէջ ծանր ճնշումներ գործադրուեցան ընտրողներուն դէմ։ Նոյնպէս ընտրատարածքներու անվտանգութիւնն ալ չէր ապահովուած։ Այս պայմաններու տակ ամէն ինչ բնականաբար վիճելի պիտի դառնար։ Մանաւանդ կարգ մը տեղեր ապահովութեան պատրուակով սնտուկները միացուցին եւ ժողովուրդը ստիպեցին երկրապահներու գիւղերուն մէջ ձայները գործածելու։ Այս բոլորը ընտրութեան մասնակցութիւնը որոշ չափով նուազեցուց։ Մեր հաշուարկումով մօտաւորապէս 400-500 հազար ձայներ չեն կրցած քուէարկել։ Քանի մը հազար ձայներ ալ ընտրատարածքներու մէջ խարդախուեցան»։ Ան ընտրութեան արդիւնքը կը մեկնաբանէ նաեւ կուսակցութեան նախագահներու բանտարկուած ըլլալու երեւոյթով։ Կարօ Փայլան նաեւ խօսեցաւ կարգ մը շրջանակներու նախապէս ՀՏՓ-ի ի նպաստ քուէարկած ընտրողներուն այս անգամ ԱՔՓ-ի ի նպաստ քուէարկած ըլլալու մասին արծարծուած պնդումներուն։ «ՀՏՓ-ի ընտրողներուն ջախջախիչ մեծամասնութիւնը յստակօրէն «Ո՛չ» ըսած են։ Քիւրտերու տուները փլցուած ժամանակ անձայնութիւն պահողները համանախագահներու անձեռնմխելիութեան վերացման ի նպաստ քուէարկողները այսօր քիւրտերէն հաշիւ պահանջելու իրաւունքը կը գտնեն իրենց մօտ։ Անընդունելի է։ Մենք չենք արտօներ որ քիւրտոֆոպիյով տառապողները այսօր իրենց թերացումներուն մեղքը բեռցնեն մեր կուսակցութեան վրայ»։
