Խիկար իմաստունը եւ թագաւորի վէզիրը

ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ

Խիկար իմաստունի մասին առածնե­րը բա­ւակա­նին տա­րածուած էին հա­յոց եւ, յատ­կա­պէս՝ պոլ­սա­հայոց, մէջ։ Ահա ցան­կա­նում ենք պատ­մել պոլ­սա­հայոց բա­նահիւ­սութե­նէն քա­նի մը ծաղ­կա­քաղ Խի­կար իմաս­տունի մա­սին։

Օր մը, երբ Խի­կարը ար­տին մէջ ցո­րեն կը ցա­նէր, թա­գաւո­րը իր վէ­զիրին հետ ծպտուած կը շրջէր ժո­ղովուրդին մէջ։ Խի­կարին տես­նա­լուն պէս կը մօ­տենան նրան եւ կը բա­րեւեն։ Ծպտուած թա­գաւորն ալ կը հարցնէ Խի­կարին.

- Աս ցո­րենը, որ կը ցա­նես, ար­դէն կե­րա՞ծ ես։

Խի­կարը կը պա­տաս­խա­նէ, թէ՝ կէ­սէն աւե­լին կե­րած եմ։

Այդժամ թա­գաւո­րը կը հարցնէ.

-Ի՞նչպէս կ՚ապ­րիս։

Խի­կար հո­ղագ­որ­ծը կ՚ըսէ.

- Վե­ցը տաս­ներկուք ըրի, նո­րէն երե­սուն եր­կուքը չկրցայ գո­հաց­նել։

Թա­գաւո­րը, այս որ կը լսէ, կը հարցնէ.

-եթէ ղազ մը ղրկեմ, կրնա՞ս փետ­տել։

- Ես անոր վար­պե՜տն եմ, - պա­տաս­խան կու տայ Խի­կարը։

Աս որ կ՚ըսէ, թա­գաւո­րը վէ­զիրին հետ Խի­կարէն հրա­ժեշտ կ՚առ­նեն, կը շրջին ար­քունիք կը դառ­նան։

Վէ­զիրը, որ ամ­բողջ ժա­մանակ թա­գաւո­րի կող­քը կանգնած կը լսէր, բան մը չէր հաս­կա­ցած անոնց զրոյ­ցէն։ Ճիշդ անոր բախ­տին հա­կառակ՝ յա­ջորդ օրը թա­գաւո­րը վէ­զիրին կը հարցնէ.

- Երեկ այդ հո­ղագոր­ծին հետ ինչ խօ­սեցանք, կրնա՞ս ին­ծի բա­ցատ­րել։

Երբ թա­գաւո­րը կը տես­նայ, որ իր վէ­զիրը ձայն չի հա­ներ, կը պա­տուի­րէ, որ նա գնայ մտա­ծէ ու գայ իրեն պա­տաս­խան տայ։ Վէ­զիրը շա՜տ եր­կար կը մտա­ծէ, սա­կայն այդպէս ալ բան մը չի հասկնար։ Վեր­ջը կը դառ­նայ Խի­կարի մօտ.

- Ին­ծի կրնա՞ս բա­ցատ­րել երե­կուան ձեր հա­նելու­կա­յին զրոյ­ցին առա­ջին հարց ու պա­տաս­խա­նին իմաս­տը, կը հարցնէ վէ­զիրը։

- Քսան ոս­կի տուր՝ ըսեմ, - կը պա­տաս­խա­նէ հո­ղագործ Խի­կարը։

Վէ­զիրն ի՞նչ աներ, ճար չու­ներ, կը հա­նէ քսան ոս­կի կու տայ։ Խի­կարը կ՚ըսէ.

- Նախ ըսեմ որ երե­կուան ծպտուած մար­դը մեր երկրի թա­գաւորն էր։ Ան շատ խե­լացի մարդ էր, բայց դուն՝ ոչ։ Եւ քա­նի որ քսան ոս­կի կը վճա­րես, ես քե­զի կ՚ըսեմ։ Թա­գաւո­րը ին­ծի հար­ցուց թէ այդ ցո­րենը որ կը ցա­նեմ՝ ար­դէն կե­րա՞ծ եմ։ Ան կ՚ու­զէր ըսել թէ ես պի­տի օգ­տուի՞մ այդ ցո­րենէն, թէ՞ պարտք պի­տի տամ։ Անոր հա­մար ես ալ ըսի, որ կէ­սէն աւե­լին կե­րած եմ ար­դէն, այ­սինքն՝ պարտք եմ ար­դէն։

Վէ­զիրը կը լսէ, կու գայ թա­գաւո­րին կ՛ըսէ առա­ջին հարց ու պա­տաս­խա­նի իմաս­տը։ Բայց թա­գաւո­րը կը հասկնայ որ սա իր խել­քով չի գտած պա­տաս­խա­նը եւ կը հրա­մայէ իրեն բա­ցատ­րել երկրորդ հարց ու պա­տաս­խա­նի իմաս­տը։ Վէ­զիրը եր­կար-բա­րակ մտո­րումնե­րէն ետ­քը նո­րէն կ՚եր­թայ հո­ղագոր­ծի մօտ։ Խի­կարը նո­րէն քսան ոս­կի կ՚ու­զէ, եւ վէ­զիրը կու տայ ոս­կի­ները։

- «Վե­ցը տաս­ներկուք ըրի, նո­րէն երե­սու­ներկու­քը չկրցայ գո­հաց­նել», այ­սինքն՝ ես թա­գաւո­րին ու­զե­ցի հասկցնել, որ վեց ամիս ար­տիս մէ­ջը աշ­խա­տելէս զատ, նաեւ վեց ամիս ալ տու­նիս մէ­ջը ջուլհա­կու­թիւն ըրի, նո­րէն ալ երե­սու­ներկու ակ­ռան, այ­սինքն՝ բե­րանը, չեմ կրցած կշտաց­նել։

Վէ­զիրը այս պա­տաս­խանն ալ կ՚ըսէ թա­գաւո­րին։ «Աղէկ», - կ՚ըսէ թա­գաւո­րը, - «հի­մա ին­ծի կրնա՞ս բա­ցատ­րել եր­րորդ հարց ու պա­տաս­խա­նի իմաս­տը»։ Վէ­զիրը նո­րէն կու գնայ Խի­կարի մօտ։ Այս ան­գամ Խի­կարը քա­ռասուն ոս­կի կ՚ու­զէ։ Ոս­կի­ները վերցնե­լէն ետ­քը կ՚ըսէ թէ.

Գնա՚ թա­գաւո­րին ըսէ որ իր ըսած ղա­զը դո՛ւն էիր, որ բան մը չհասկցար մեր հարց ու պա­տաս­խա­նիքէն եւ եկար իմ քովս այդ բո­լորը հասկնա­լու։ Այնպէս որ թա­գաւո­րի ղրկած ղա­զը դուն էիր, ես ալ քեզ փետ­տե­ցի ու ոս­կի­ներդ առի։

Վէ­զիրը գլխի­կոր կը դառ­նայ թա­գաւո­րի մօտ, թա­գաւորն ալ իր տգէտ վէ­զիրին աղուոր դաս մը տալէն ետքը կը հանէ իր պաշտօնէն։