Ֆրանզ Ք.-ի սիրահարութիւնները

ՔՈՒՐԹՈՒԼՈՒՇ ՊԱՇԹԸՄԱՐ

bastimar.kurtulus@gmail.com

Պուրհան Սէօն­մե­զի վեր­ջին ստեղ­ծա­գոր­ծութիւնն է ձեռ­քիս։ Ար­ձա­կուրդէ վե­րադար­ձին քիչ մըն ալ փոքր ծա­ւալէն հմա­յուած կար­ծե­ցի թէ մէկ շունչով պի­տի կրնամ ըն­թերցել։ Սխա­լած էի։ Հե­ղինա­կի լե­զուա­կան բար­դութիւննե­րը եւ պա­տու­մի հետզհե­տէ գրա­կան վա­յել­քի մը վե­րածո­ւած հիւ­սո­ւած­քը յա­ճախ կը թե­լադ­րէին յե­տադարձ ակ­նարկներ։ Գիր­քի հե­տաքրքրա­կան կող­մե­րէն մէկն ալ թրքե­րէն ու քրտե­րէն երկլե­զու շա­րադ­րութիւնն է Ապա­ցոյց մը՝ Պուրհան Սէօն­մե­զի իր մայ­րե­նիի հան­դէպ պա­տաս­խա­նատո­ւու­թեան։

Նա­ցիական հա­կումնե­րով ըն­տա­նիքի մը որ­դին Է. Ֆեր­տի Քափ­լան, որ 1968-ի ու­սա­նողա­կան շար­ժումնե­րու ամե­նափո­թոր­կոտ օրե­րուն Իս­թանպուլ եկած է։

Գիր­քը Ֆեր­տի Քափ­լա­նի դա­տավա­րու­թեան մաս­նա­կից կը դարձնէ ըն­թերցո­ղը։ Այսպէս դա­տարա­նի դահ­լիճնե­րէն մին­չեւ բան­տի խու­ցեր ար­դա­րու­թեան շեշ­տադրու­մը յա­ճախ կը ներ­կա­յաց­նէ ցնցիչ տո­ղերով։ Ֆեր­տի Քափ­լան կը մե­ղադ­րո­ւի Էրմսթ Ֆի­շըրը սպան­նե­լու եւ թէ Պրո­տը վի­րաւո­րելու մե­ղադ­րանքնե­րով։

Պրոտ այն անձն է, որուն Քաֆ­քա վստա­հած է իր ան­տիպ գոր­ծե­րը, որոնք պէտք չէր որ տպագ­րո­ւէին։

Պուրհան Սէօն­մեզ այսպէ­սով ըն­թերցո­ղին առ­ջեւ կը պար­զէ եր­կընտրանք մը։ Հե­ղինա­կը ստի­պուած չէ իր բո­լոր գրածները հրա­տարա­կելու։ Ֆեր­տի Քափ­լան Պրո­տի արար­քը դա­ւաճա­նու­թիւն ըլ­լա­լով կը մեկ­նա­բանէ։

Ֆրանզ Ք.-ի սի­րահա­րու­թիւննե­րը ըն­թերցե­լով կ՚եր­թե­ւեկենք Պեր­լին-Իս­թանպուլ ճա­նապար­հով։ Պուրհան Սէօն­մեզ կ՚ապա­ցու­ցէ թէ սու­տը առ­յա­ւէտ չի կրնար շա­րու­նա­կուիլ եւ պա­հը կու գայ ու իրո­ղու­թիւնը կը յաղ­թա­հարէ։

Դա­տախազ Ֆեր­տի Քափ­լան, որ յա­ճախ ար­դա­րու­թիւն կը ճա­րէ, վեր­ջա­պէս կ՚առե­րեսո­ւի թէ անար­դա­րու­թիւնը բոյն դրած է պե­տու­թեան ար­գե­լանոց­նե­րուն եւ դա­տարա­նի նրբանցքնե­րուն։

Իս­թանպու­լը թէ՛ սե­փական կեան­քին եւ թէ գրա­կանու­թեան մէջ կա­րեւոր նշա­նակու­թիւն ու­նե­ցած է Պուրհան Սէօն­մե­զի հա­մար։

Հե­ղինա­կը քա­ղաքի այ­լանդա­կու­թիւնը կը նկա­րագ­րէ հե­տեւեալ նա­խադա­սու­թիւնով. «Եթէ կ՚ու­զես եր­ջա­նիկ մնալ մի տես­նէր Իս­թանպու­լի նոր կեր­պա­րը»։

Վե­րադառ­նանք գիր­քի հիմ­նա­կան հար­ցադրու­մին։ Հե­ղինակ­նե­րու իրենց ան­տիպ գոր­ծե­րը չհրա­տարա­կելու մա­սին կտա­կը պէտ­քէ յար­գո­ւի՞, թէ ոչ։

Ան­շուշտ պար­տա­ւոր ենք կտա­կի հան­դէպ յար­գանք սնու­ցե­լու։ Իսկ եթէ ըն­թերցո­ղին պի­տի չհաս­նի, այդ գրա­կան գոր­ծե­րուն դա­րանի մը մէջ փտիլն ալ անար­դա­րու­թիւն մը չէ՞։ Ֆրանզ Քաֆ­քա մեծ համ­բա­ւի տի­րացաւ յետ մա­հու հրա­տարա­կուած գոր­ծե­րուն շնոր­հիւ։ Ու­րեմն այդ հրա­տարա­կու­թիւննե­րը դա­ւաճա­նու­թիւն կո­չելը որ­քա՞ն ար­դար է։

Պուրհան Սէօն­մե­զի հա­մաձայն ըն­թերցող­ներն են գրող­նե­րու սե­փակա­նատէ­րերը։ Մենք է որ տէր պի­տի կանգնինք իրենց գոր­ծե­րուն ու վաս­տա­կին։ Այս գիր­քը կար­դա­լէս ետք յի­շեցի Կապ­րիէլ Կար­սի­յա Մար­քո­ւէզի վեր­ջին վէ­պը՝ «Ցտե­սու­թիւն մինչ Օգոս­տոս»։ Մար­քո­ւէզ կտա­կած էր այդ գոր­ծը չհրա­պարա­կել, բայց որ­դի­ները ոտ­նա­կոխե­ցին այդ կտա­կը։ Տա­կաւին կը շա­րու­նա­կուին որ­դի­ներու դա­ւաճա­նու­թեան մա­սին մեկ­նա­բանու­թիւննե­րը։