Չատ գիւղէն Յանյա վերյիշումներ (Բ)

ՏՈՔԹ. ԱՒԵՏԻՍ ՏԵՄԻՐ

Կուկուչ Եաեայի պատ­մութիւ­նը

Ալե­քօ Եր­կիատիս հե­տեւեալ կեր­պով կը բնու­թագրէ իր ըն­տա­նիքի պատ­մութիւ­նը։

«Կու­կուչ Եաեան իմ մեծ մեծ մայրս է։ 1915-ին փո­խանակ աք­սո­րի եր­թա­լու ամուսնոյն Կա­րապետ Քի­չիկեանի եւ որդւոյն Նշա­նի հետ փա­խած է դէ­պի Չատ գիւ­ղի մեր­ձա­կայ լեռ­ներ ու ան­տառներ։ Տա­րիներ տե­ւած է այդ փա­խուստի շրջա­նը, որու ըն­թացքին լսած է նաեւ որդւոյն եւ ամուսնոյն սպա­նու­թեան լու­րը։ Մինչ այդ սպա­նուած էր նաեւ իր եղ­բայրն ալ։ Ճա­րահատ կեր­պով կ՚ամուսնա­նայ մեծ մեծ հայրս Անաս­տա­սիոս Եոր­կիատի­սի հետ։ Մի­ջոց մը ետք որ­դին Նշան եւ ամու­սի­նը Կա­րապետ կը յայտնո­ւին իր դի­մաց։ Սխալ եղած է անոնց սպա­նու­թեան մա­սին փո­խան­ցո­ւած լու­րը։ Սա­կայն Կու­կուչ ամուսնոյն Կա­րապե­տին կը յայտնէ թէ նպա­տակ ու­նի իր նոր ամուսնոյն հետ Յու­նաստան եր­թա­լու։ Կա­րապե­տը ճա­րահատ կը յօ­ժարի պայ­մա­նաւ որ Նշա­նը մնայ իր մօտ։ Մա­րին եւ Հայ­կա­նոյ­շը կը տա­նի իր հետ Յու­նաստան։ Կու­լի անուն փոքր աղ­ջի­կը ար­դէն արե­ւան­քո­ւած էր եւ արե­ւան­քո­ղին հետ ամուսնու­թիւնը մեր­ժե­լով սպա­նուած։ Կա­րապետ Քի­չիկեանն ալ իր կար­գին երկրորդ ամուսնու­թիւն մը ըրած է Զի­լիֆ Եաեայի հետ։ Իսկ որ­դի Նշան Քի­չիկեան եւ եր­կու ան­գամ ամուսնա­ցաւ եւ ու­նե­ցաւ Եփ­րակ, Կիւլպենկ, Իլ­հան, Տո­ղան, Մա­րիամ, Մու­րատ եւ Չի­չեք անուն զա­ւակ­ներ տաս­նեակ­նե­րով թոռ­ներ։

Նշան Քի­չիկեանի ըն­տա­նիքը կը շա­րու­նա­կէ Թուրքիա ապ­րիլ եւ մենք կը պա­հենք իրենց հետ ազ­գա­կանա­կան կա­պերը»։

Հրիս­տօ Տե­միր­ճիօղ­լո­ւի պատ­մութիւ­նը

30 տա­րի է որ կը ճանչնամ Հրիս­տօ Տե­միր­ճիօղ­լուն։ Հօ­րեղ­բօր Նշան տե­տէի որ­դի­ները եւ թոռ­նե­րը այ­ցե­լելու հա­մար յա­ճախ Իս­թանպուլ կու գայ։ Ամէն ան­գամ որ Յան­յա կ՚եր­թամ, ան­պայման կը հան­դի­պիմ իրեն ալ։ Իր­մէ խնդրե­ցի որ պատ­մէ մեծ հօր Ակօ ամո­յի եւ տա­տիկի Նա­լուի մա­սին։

«Մեծ հայրս Ակօ Աղա Տե­միր­ճիեան Նազ­լը նա­նիիս հետ ամուսնա­ցած էր։ Ու­նե­ցած են Ար­շակ, Սե­դօ, Նար­խա­թուն, Տի­րան, Նշան եւ Սո­ֆիա անուն որ­դի­ներ ու դուստրեր։ Պապս Ակօ աղա եւ որ­դին Տի­րան լեռ բարձրա­ցած ու ֆե­տայի­ներուն մաս­նակցած են։ Աւե­լի վերջ պապս իր որ­դի­ներու կա­րօտով գիւղ կ՚իջ­նէ ու այնտեղ կը ձեր­բա­կալո­ւի եւ կը սպան­նո­ւի։ Նա­լու տա­տիկս որ­դի­ները կ՚առ­նէ ու դաշ­տը կը տե­ղափո­խուի։ Տի­րան ամոն իր ըն­կեր ֆե­տայի­ներով կը մօ­տենայ Թաշ­լը­քի եզ­րե­րը, բայց ըն­կերնե­րը իր հօր հետ պա­տահած­նե­րը նշե­լով ար­գելք կ՚ըլ­լան քա­ղաք մտնե­լուն։ Ան ալ իւրնեշ­ցի Սա­մուէ­լի ֆե­տայի­ներուն հետ դար­ձեալ լեռ կը բարձրա­նայ ու կը շա­րու­նա­կէ ինքնա­պաշտպա­նու­թեան պայ­քա­րը։ Աք­տա­ղի ան­տառնե­րուն մէջ։ Երբ հա­մանե­րում կը շնոր­հո­ւի ֆե­տայի­ները դաշտ կ՚իջ­նեն։ Սա­կայն զի­նուոր­նե­րը զի­րենք կը ձեր­բա­կալեն։ Ֆե­տայի­ները կը յա­ջողին ձեռ­նա­կապե­րէն ազա­տուիլ եւ դի­մադ­րել ժան­տարմնե­րուն։ Այդ թո­հու­բո­հի մէջ գիւ­ղա­ցինե­րը կը փու­թան զի­նուոր­նե­րու օգ­նութեան եւ Տի­րանն ու ըն­կերնե­րը այդտեղ կը սպան­նո­ւին։

Բնակ­չութեան փո­խանակ­ման շրջա­նին Նազ­լըն Ար­շա­կը, Սե­դօն եւ Սո­ֆիան առ­նե­լով Յան­յա գաղ­թել կը որո­շէ։ Իր հետ կ՚առ­նէ նաեւ Տի­րանի այ­րին Տես­փի­նան եւ դուստրը Ես­դե­րը։ Կու գան ու Պաֆ­րա գիւ­ղը կը հաս­տա­տուին։

Նշան Տե­միր­ճիեան ամոս եւ Նար­խա­թուն ամուսնա­ցած եւ Թուրքիա մնա­ցած են։ Նշան պա­պու­կի որ­դին Գաս­պար կը պատ­մէ թէ իր ծնող­նե­րը զի­րար շատ սի­րած են եւ այդ պատ­ճա­ռաւ ալ որո­շած են Թուրքիա մնալ»։

Ֆրիք­սօ Գա­րապի­նաս

Ֆրիք­սօն զար­մուհիս Վա­սիլի­քի Կու­լա­յի ամու­սինն է։ Անոնք տե­ղացի­ներն են Յան­յա­յի։ Պատ­մեց ըն­տա­նիքի ան­ցեալին մա­սին։

«Պապս Վան­կե­լիս, հայրս ալ Հրիս­տո­լոս­յուս է։ Մեր ցե­ղը կու գայ Փրե­վեզէ Սու­լիէն։ 1821-ին պա­տերազ­մե­լով եկած ու Յան­յա, Քոզ­մի­րա գիւ­ղը հաս­տա­տուած են»։ Զար­մուհիս Կու­լա պատ­մեց իրենց ծա­նօթա­նալու ոդի­սակա­նը։

«Ֆրիք­սո­յի հետ նոյն դպրո­ցէն ենք։ ան աւե­լի բարձր դա­սարա­նի աշա­կերտ էր։ Նոյն հան­րա­շար­ժով կը ճամ­բորդէինք, ուր սկսաւ մեր ըն­կե­րու­թիւնը եւ հա­սանք այ­սօ­րուան։ Սկիզբնե­րը կը խրտչէ, քա­նի որ ես գաղ­թա­կանի աղ­ջիկ եմ եւ տե­ղացի­ներն ալ լաւ աչ­քով չեն նա­յիր գաղ­թա­կան­նե­րուն։ Սա­կայն ամուսնա­ցանք եւ հի­մա վար­ժո­ւած են ու կը սի­րեն զիս»։

Իսա­հակ Մի­րօղ­լու եւ կի­նը
Էլի­զապեթ

Ահա­ւասիկ հայ զոյգ մը, որ ծնած են Կա­պադով­կիոյ Չատ գիւ­ղը եւ գաղ­թած են Պաֆ­րա։

Գրու­թեան սկզբին նշած էի թէ պաֆ­րա­ցինե­րը կը պատ­րաստո­ւին գաղ­թի 101-ամեակը նշե­լու։ Ճամ­բուն հան­դի­պեցայ Սո­ֆիայի մօր Մա­րիքա­յին։ Հար­ցուցի թէ ի՞նչ պի­տի ընէ գաղ­թի յի­շատակ­ման օրը։ Իբ­րեւ պա­տաս­խան սկսաւ եր­գել մօր­մէն լսած եր­գը։

«Էյ­մե­լի եար էյ­մե­լի,

ֆիս­թան եէրէ տեղ­մե­լի։

Պե­նիմ սեւ­տի­ղիմ եարին,

Տիւնյա մա­լըն տեղ­մե­լի։

*

Չա­յ իչ­թիմ տի­լիմ եան­տը,

Տէօքիւլտիւ քի­լիմ եան­տը։

Եան­տը­ղընա քը­յամամ

Եարիմ սը­լատա քալ­տը»։

Շա­բաթ երե­կոյ ամ­բողջ գիւ­ղը մաս­նակցած էր Այա Պաս­քե­վի Եկե­ղեց­ւոյ արա­րողու­թեան։ Ժա­մը ճիշդ կէս­գի­շերին սկսաւ Զատ­կի տօ­նակա­տարու­թիւնը։ Ժո­ղովուրդը իրար կը շնոր­հա­ւորէր «Հրիս­տոս Անես­թի», այ­սինքն «Քրիս­տոս Յա­րեաւ» ըսե­լով։ Քա­հանա­յի առաջ­նորդու­թեամբ ժո­ղովուրդը մո­մեր ի ձե­ռին շրջե­ցան գիւ­ղի բո­լոր փո­ղոց­նե­րը եւ աւե­տեցին Քրիս­տո­սի յա­րու­թիւնը։ Այդ օր վեր­ջա­ցած էր նաեւ Մեծ Պահ­քի շրջա­նը։ Ժո­ղովուրդը աւան­դութիւն դար­ձուցած էր թոք, եր­իկամ, սիրտ, լեարդ եւ զա­նազան բան­ջա­րեղէն­ներ պա­րու­նա­կող ապու­րով մը աւար­տել պահ­քի շրջա­նը։ Այդ ապու­րը յա­տուկ անուն մըն ալ ու­նէր, չեմ գի­տեր ին­չու՝ Մար­կե­րիթա։

Կի­րակի օր սկսաւ տան այ­ցե­լու­թիւննե­րը։ Հա­մեմա­տաբար աւե­լի հա­րուստնե­րը իրենց տան բա­կին ար­դէն պատ­րաստած էին քո­քորեչն ու գառ­նուկի խո­րովա­ծը եւ կը սպա­սէին հիւ­րե­րու ժա­ման­ման։

Զար­միկս Անդրէաս, Սի­րան եւ ես, իմ բա­րեկամ Տոքթ. Յա­նիի տան մէջ հիւ­րա­սիրո­ւեցանք եւ համ­տե­սեցինք տօ­նական ու­տեստնե­րը։

Ահա աւար­տած էինք դէ­պի Յան­յա այ­ցե­լու­թիւն մը եւս։ Հի­մա կը սպա­սենք իրենց գալստեան։

*Այս տո­ղերով կ՚աւար­տի Տոք­թոր Աւե­տիս Տե­միրի յու­շագրու­թիւննե­րը, որ կա­տարած էր իր հա­մաերկրա­ցինե­րու գաղ­թած Յու­նաստա­նի Հիւ­սի­սային հա­տուա­ծը Յան­յա գա­ւառի Պաֆ­րա գիւ­ղէն։

Մեր սի­րելի բա­րեկամ Աւե­տիս Տե­միրի գրա­ռու­մով կը ծա­նօթա­նանք հայ ժո­ղովուրդի կո­րու­սեալ բե­կոր­նե­րէն մէ­կուն հետ եւս։ Ան­գամ մը եւս ակա­նատես կ՚ըլ­լանք մեծ եղեռ­նի հե­տեւան­քով հայ­րե­նիքէն հե­ռացած ժո­ղովուրդի մը ձուլման պատ­կե­րին, քա­նի որ անոնք անցնող տա­րինե­րու ըն­թացքին հետզհե­տէ կորսնցու­ցած են մայ­րե­նին, հա­յերէն անձնա­նուննե­րը, բայց վառ կը պա­հեն ան­ցեալի նկատ­մամբ յի­շողու­թիւնը իր բո­լոր ման­րա­մաս­նե­րով։