Փողոցներ եւ հետքեր

ՆԱՐՕՏ ԵԱՆԸՔՕՂԼՈՒ ՔԸՅՄԱԶ

Աշխար­հի չորս կող­մը կրնանք գտնել զա­նազան պատ­մութիւններ եւ յի­շատակ­ներ։ Այս պատ­մութիւննե­րէն ոմանք կրնան իրա­կան, իսկ ոմանք ալ երե­ւակա­յական ըլ­լալ։ Բայց յի­շատակ­նե­րը կրնան միայն իրա­կան, որով­հե­տեւ անոնք իրենց մէջ կը պա­րու­նա­կեն ապ­րումներ։ Բան մը առաջ կ՛ապ­րո­ւի յե­տոյ յի­շատա­կի կը վե­րածո­ւի։ Ըստ իս մար­դիկ ալ կը վե­րածո­ւին յի­շատա­կի, անոնք ալ կը ծնին, կը մեծ­նան, կը հա­սուննան եւ կը մեռ­նին։ Աշ­խարհի վրայ եւ իր շուրջի ան­ձե­րուն միտ­քե­րուն մէջ կը ձգեն զա­նազան լաւ ու գէշ յի­շատակ­ներ, այսպէ­սով ալ իրենց անուննե­րը կը յի­շուի որ­պէս լաւ անձ կամ թէ գէշ։ Ժո­ղովուրդներն ալ ասանկ են, անոնք ալ դա­րեր շա­րու­նակ ապ­րե­լով գրե­ցին իրենց պատ­մութիւ­նը եւ աշ­խարհի վրայ ձգե­ցին զա­նազան պատ­մութիւններ եւ յի­շատակ­ներ եւ հե­տեւա­բար ստա­ցան ածա­կան­ներ զիրենք բա­ցատ­րող։

Փո­ղոց­ներն ալ ու­նին իրենց պատ­մութիւննե­րը եւ յի­շատակ­նե­րը։ Փո­ղոց­նե­րը մեր հա­սարա­կած տու­ներն են։ Մեր տու­նե­րուն շա­րու­նա­կու­թիւններն են։ Ինչպէս ամէն ըն­տա­նիք, ամէն տուն ու­նին իրենց պատ­մութիւ­նը նոյնպէս ու­նին փո­ղոց­ներն ալ։ Բնաւ խոր­հա՞ծ էք փո­ղոց­նե­րու անուննե­րու մա­սին, «ինչպէ՞ս անո­ւանա­կոչո­ւած են» հար­ցումը ծա­գա՞ծ է ձեր միտ­քը։ Ասանկ հար­ցում մը տա­րինե­րով չէր եկած իմ միտքս, ասանկ սո­վորու­թիւն մըն ալ չու­նէի, կը նա­յէի ու կ՛անցնէի բայց վեր­ջերս ու­շադրու­թիւնս գրա­ւելու սկսան այդ անուննե­րը, որով­հե­տեւ աշա­կերտնե­րով ծրագ­րի մը վրայ աշ­խա­տելու սկսանք եւ այդ ծրա­գիրն ալ պատ­ճառ դար­ձաւ կարգ մը պատ­մա­կան բա­ները պրպտե­լու։ Այդ պրպտումնե­րու ըն­թացքին է որ իմ ու­շադրու­թիւնս կեդ­րո­նանալ սկսաւ փո­ղոց­նե­րու անուննե­րուն, այդ անու­նը կրող ան­ձին պատ­մութեան եւ փո­ղոց­նե­րու հին երե­ւոյթնե­րուն վրայ։

Նախ եւ առաջ փո­ղոցի անուննե­րը մե­զի կրնան տե­ղեկու­թիւններ տալ հին երե­ւոյ­թին եւ մի­ջավայ­րին մա­սին։ Օրի­նակ՝ եթէ փո­ղոցի անուն մը իր մէջ կը պա­րու­նա­կէ ջրհո­րի եւ կամ առո­ւակի նման բնու­թեան հետ կա­պակ­ցութիւն ու­նե­ցող բա­ռեր եւ այժմ հոն չկայ ջրհոր եւ առո­ւակ, ահա­ւասիկ կրնաք հասկնալ որ ան­ցեալին հոն կար ջրհոր մը եւ կամ առո­ւակ մը։ Տա­րինե­րու ըն­թացքին ինչպէս ամէն բան, փո­խուե­ցան նաեւ փո­ղոց­նե­րը, փո­ղոց­նե­րու տա­րած­քը, երե­ւոյ­թը եւ կարգ մը բա­ներն ալ ոչնչա­ցան։

Փո­ղոցի անուննե­րը մե­զի կրնան տե­ղեկու­թիւն տալ նաեւ ան­ձե­րու պատ­մութեան մա­սին։ Այդ փո­ղոց­նե­րէն մէկն է՝ Սկիւ­տար թա­ղի, Սե­լամ­սըզ թա­ղամա­սի Էք­մէքճի­պաշը փո­ղոցը, որուն վրայ կը գտնո­ւի Սուրբ Խաչ Դպրե­վանք վար­ժա­րանը։ Այս թա­ղը ան­ցեալին հա­յաշատ թա­ղերէն մէկն էր։ Օս­մա­նեան կայսրու­թեան շրջա­նին կա­յին եկե­ղեցի­ներ, բազ­մա­թիւ դպրոց­ներ որոնցմէ շա­տը այ­լեւս գո­յու­թիւն չու­նին։ Թա­ղեցի­ներէն մէկն էր՝ Յա­րու­թիւն Ամի­րա Նո­րատունքեան Էֆեն­տին։ Նո­րատունքեան էֆեն­տին իր ըն­տա­նիքով եր­կար տա­րիներ բնա­կած է այս փո­ղոցը։ Ինք ալ եր­կար տա­րիներ վա­րած է պա­լատի պէտ հա­ցագոր­ծի պաշ­տօ­նը եւ այս պաշ­տօ­նին պատ­ճա­ռաւ ալ փո­ղոցը կո­չուած է՝ Էք­մէքճի­պաշը փո­ղոց։

Նման պատ­մութիւն մըն ալ կայ Սկիւ­տա­րի Պիւլպիւլտէ­րէսի թա­ղին մա­սին։ Ըստ պատ­մա­բան Յա­րու­թիւն Մըր­մը­րեանի՝ Պիւլպիւլտէ­րէսի թա­ղը իր անու­նը կը պար­տի Գրի­գոր Պա­լեանի։ Ինք կ՚ըսէ որ Գրի­գոր Պա­լեան շատ կը սի­րեր թու­թակնե­րը եւ կը հո­գար բազ­մա­թիւ թու­թակներ։ Ազատ ժա­մանակ­նե­րուն շատ կը սի­րեր անոնք դի­տել եւ մտիկ ընել եւ այդ պատ­ճա­ռաւ ալ թա­ղամա­սը կո­չուած է՝ Պիւլպիւլտէ­րէսի։

Ասոնց պէս կրնաք գրել հա­զարա­ւոր օրի­նակ­ներ։ Ահա­ւասիկ յի­շատակ­նե­րը այսպէս բա­ներ են։ Անուն մը, նշան մը, շէնք մը կրնայ մե­զի տա­նիլ պատ­մութեան հին էջե­րուն։ Պզտիկ փո­ղոցի անուն մը ան­գամ կրայ փաս­տել թէ ժո­ղովուրդ մը որ­քան ալ ջնջո­ւելու եւ կամ ան­տե­սուիլ ու­զէ պատ­մութիւ­նը, ապ­րումնե­րը, աշ­խա­տան­քը չ՚ան­տե­սէր եւ այսպէս ման­րա­մաս­նութիւննե­րով կը ցո­լանայ մեր աչ­քերուն։