ԲԱՑ ԶՐՈՅՑՆԵՐ՝ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻՑ ԹՈՒՐՔԻԱ, ԹՈՒՐՔԻԱՅԻՑ ՀԱՅԱՍՏԱՆ
ԼԻԼԻԹ ՀԱՆՉԻ ՊՕՂՈՍԵԱՆ
«Թուրքիայում կամ այլ երկրում երբեւէ չեմ փորձել ասոցացուել միայն հայ լինելու հետ, քանի որ մասնագիտական եւ անձնական կեանքում շատ ուրիշ յատկանիշներ էլ են ինձ բնորոշում։ Ակադեմիական միջավայրում (ոչ միայն Թուրքիայում) յաճախ ազգային պատկանելիութիւնդ կապւում է որոշ թեմաների հետ՝ սփիւռք, ջարդեր, պատմական յիշողութիւն, կրօնական փոքրամասնութիւն։ Այս թեմաները քննարկելիս բոլորը դէմքիդ են նայում, ակնկալում, որ պարտադիր ասելիքդ բարձրաձայնես, քանի որ հայ ես։ Չեմ սիրում իմ հայ լինելու հանգամանքը անտեղի շահարկել։ եթէ որեւէ մէկին հետաքրքրում է հայերի մասին որեւէ հարց, խորհուրդ եմ տալիս Հայաստան այցելել կամ իմ կարծիքն եմ յայտնում։ Մինչ Թուրքիա գալը, բնական է, ունէի որոշ կարծրատիպներ ու վախեր, բայց քանի որ ժամանակի ընթացքում ինքս ինձ սովորեցրել էի աւելի բաց միտք ունենալ, որոշեցի անձնական փորձով ճանաչել հարեւան երկիրը։ Ի հարկէ, Իսթանպուլն ամբողջ Թուրքիան չէ, բայց իմ որոշ պատկերացումներ փոխուեցին, որոշներն էլ՝ հաստատուեցին։ Ակնյայտ է՝ թուրք հասարակութիւնն ամենեւին միատարր չէ, կան շատ շերտեր ու պատճառներ, առանց որոնց իմանալու դժուար է հասկանալ Թուրքիայի հասարակութիւնը։ Գիտակցում եմ, որ միւս կողմից էլ թուրք հասարակութիւնը սխալ պատկերացումներ ու կարծրատիպներ ունի հայաստանցիների մասին. հայ ասելով այստեղ առաջին հերթին հասկանում են տեղաբնակ Թուրքիայի քաղաքացի հայերին, իսկ հայաստանցին անծանօթ է։ Համբերատարութեամբ եմ մօտենում բոլոր կասկածանքներին»-մեզ հետ զրոյցում ասում է Իսթանպուլի «Գօչ» համալսարանի Սոցիոլոկիայի բաժնի ասպիրանտուրայի ուսանող, Միգրացիոն եւ միջմշակութային հարցերով հետազօտող Իրենա Գրիգորեանը։
Իրենա Գրիգորեանն առաջին անգամ Իսթանպուլ է եկել 2017 թուականին՝որպէս Հրանդ Տինք հիմնադրամի Հայաստան-Թուրքիա փորձի փոխանակման ծրագրի դրամաշնորհառու։ Ի սկզբանէ որպէս ֆելլոուշիփ աշխատել է «Գօչ» համալսարանի Միգրացիոն հետազօտութիւնների կեդրոնի հետ, որտեղ ձեռք է բերել յաջող փորձառութիւն։ Այդ ընթացքում նաեւ հետազօտութիւն է կատարել Իսթանպուլում աշխատող հայաստանցիների մասին։ Ծրագրի աւարտից յետոյ նա կրկին Իսթանպուլ է վերադարձել՝ «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնադրամի հայկական համայնքների փոքր հետազօտական դրամաշնորհով, որից յետոյ սոցիոլոկի ասպիրանտուրական կրթութեան համար դիմել է «Գօչ» համալսարան, քանի որ այն արդէն հարազատ միջավայր էր, ինչպէս նաեւ գնահատելի էր համալսարանի մասնագիտական ներուժը։
Ինչո՞ւ որոշեցիք կրթութիւնն այստեղ շարունակել։
Հիմնական նպատակը Հայաստանի եւ Թուրքիայի ակադեմիական միջավայրի բացը լրացնելն էր, որը վերաբերւում է արդի հասարակական-սոցիալական խնդիրներին ու երկու երկրների միջեւ յայտնուած իրական մարդկանց կեանքին ու իրաւունքներին, այլ ոչ թէ քաղաքականութեանը։ Պատմական եւ քաղաքական թեմաներից դուրս՝ երկու երկրների գիտնականներն ու հետազօտողները գրեթէ չեն առնչւում, չունեն միմեանց հետ աշխատելու, բանավիճելու հնարաւորութիւն, մինչդեռ այնքան թեմաներ կան, որ սպասում են անդրադարձի։ Հետաքրքրուած եմ պատմական հայկական համայնքների արդի իրավիճակով, իսկ պոլսահայութեանը տեղում ճանաչելը մեծ պարգեւ է։ Ինձ մտահոգում է նաեւ Թուրքիայում հայաստանցի անկանոն միգրանտների վիճակը, որոնց խնդիրները եւ անպաշտպան լինելը համավարակի օրերին աւելի ակնյայտ դարձան։ Ստամբուլում աշխատող բոլոր ազգերի միգրանտները հիմնականում կատարում են չգրանցուած սեւ աշխատանք. չունեն ապահովագրութիւն, անպաշտպան են գործատուների ու տանտէրերի կամայականութիւնների հանդէպ։ Հայերի դէպքում մի քանի հանգամանք առաւել է. նախ՝ մենք չունենք դիւանագիտական ներկայացուցչութիւն, չկայ որեւէ կառոյց, որ հայաստանցիների շահերի պաշտպանութեամբ կը զբաղուի կամ կ՚իրազեկի նրանց, երկրորդ՝ ցանկացած նեղ իրավիճակում հայաստանցի աշխատողները կարող են դառնալ քաւութեան նոխազ քաղաքական համատեքստում։
Ի՞նչը սիրեցիր այստեղ, եւ ի՞նչն ես փնտռում, որ ունէիր հայրենիքում՝ տանը։
Եթէ որպէս աշխարհի քաղաքացի պատասխանեմ, սիրեցի Իսթանպուլի բազմազանութիւնը, պատմականութիւնն ու մշակոյթների խաչմերուկ լինելը։ Եթէ որպէս հայ պատասխանեմ, առաջին իսկ օրուանից թւում էր՝ ծանօթ մի վայրում եմ, անբացատրելի մի պատկանելիութեան զգացում կայ այս քաղաքի հանդէպ, բազում պատմութիւններ, դրուագներ, մարդիկ, մշակոյթ, որ այս քաղաքը նաեւ հայկական են դարձնում։ Հայ-թուրքական ընկերութիւնը նոյնպէս առեղծուածային է. մի կողմից մի քիչ զգուշաւոր ու անտարբեր, միւս կողմից՝ հետաքրքրասէր ու հասեհաս։ Միեւնոյնն է, ես փնտրում եմ ընկերներիս. 16 միլիոնանոց մեգապոլիսում ընկերութիւնը նոյնը չէ, ինչ մեր Երեւանում։ Պակասում է նաեւ ապահովութեան զգացումը, որ տալիս է տունը։ Յաճախ պարզապէս կարոտում եմ մայրենի լեզուով հաղորդակցուելուն։
