Անմոռուկը կը ծաղկի Թուրքիոյ տարածքին

Ապրիլ 24-ի ձօ­նուած մի­ջոցա­ռումնե­րը տա­կաւին կը շա­րու­նա­կուին բո­վան­դակ երկրի տա­րած­քին։ Թեր­թիս նա­խորդ թի­ւի էջե­րուն վրայ կա­րելի եղած չա­փով ար­ձա­գան­գած էինք կա­տարո­ւած նա­խաձեռ­նութիւննե­րուն։ Բնա­կանա­բար զա­նազան հա­սարա­կական կազ­մա­կեր­պութիւններ առա­ջին հեր­թին նպա­տակադ­րած էին ոգե­կոչումներ կա­տարել օրը օրին։ Բայց յատ­կա­պէս մեծ քա­ղաք­նե­րու մէջ խա­չաձե­ւումնե­րէ խու­սա­փելու մի­տու­մով շա­տեր իրենց կազ­մա­կեր­պած մի­ջոցա­ռու­մը յե­տաձ­գե­ցին յա­ջոր­դող օրե­րուն։

Ապրիլ 24-ի ձօ­նուած մի­ջոցա­ռումնե­րը տա­կաւին կը շա­րու­նա­կուին բո­վան­դակ երկրի տա­րած­քին։ Թեր­թիս նա­խորդ թի­ւի էջե­րուն վրայ կա­րելի եղած չա­փով ար­ձա­գան­գած էինք կա­տարո­ւած նա­խաձեռ­նութիւննե­րուն։ Բնա­կանա­բար զա­նազան հա­սարա­կական կազ­մա­կեր­պութիւններ առա­ջին հեր­թին նպա­տակադ­րած էին ոգե­կոչումներ կա­տարել օրը օրին։ Բայց յատ­կա­պէս մեծ քա­ղաք­նե­րու մէջ խա­չաձե­ւումնե­րէ խու­սա­փելու մի­տու­մով շա­տեր իրենց կազ­մա­կեր­պած մի­ջոցա­ռու­մը յե­տաձ­գե­ցին յա­ջոր­դող օրե­րուն։

Զմիւռնիա

Այսպէս ՀՏՓ կու­սակցու­թեան Իզ­մի­րի կեդ­րո­նական վար­չութիւ­նը ասու­լի­սով մը մաս­նակցե­ցաւ մի­ջոցա­ռումնե­րու շար­քին։ Քա­ղաքի «Էկէ» հա­մալ­սա­րանի դահ­լի­ճին մէջ կա­յացող ասու­լի­սին յա­ջոր­դեց նաեւ հա­յերէն երաժշտու­թեան ունկնդրու­թիւն մը։

30 Ապ­րիլ թո­ւակա­նին, այս ան­գամ նոյն կու­սակցու­թեան Պա­քըր­գիւղի միաւո­րու­մը նման բնոյ­թի կազ­մա­կեր­պութիւն մը ու­նե­ցաւ։

Ան­գա­րա

Մայ­րա­քաղաք Ան­գա­րայի մէջ եւ զա­նազան հա­սարա­կական կազ­մա­կեր­պութիւննե­րու մէկ­տե­ղու­մով յի­շատա­կւե­ցան Մեծ Եղեռ­նի զո­հերը։ Ան­գա­րայի Մտքի Ազա­տու­թեան Նա­խաձեռ­նութիւ­նը, Մար­դու Իրա­ւունքնե­րու Միու­թեան կեդ­րո­նական վար­չութիւ­նը, Թուրքիոյ Մար­դու Իրա­ւունքնե­րու Հիմ­նադրա­մը միաս­նա­բար ձեռ­նարկած են յա­տուկ ոգե­կոչում մը, որուն մաս­նակցած են նաեւ մեծ թի­ւով սփիւռքա­հայեր։ Եր­կօ­րեայ մի­ջոցառ­ման առա­ջին փու­լը կա­յացաւ 24 Ապ­րիլ Ուրբաթ օր։ Սա­գարիա պո­ղոտա­յի վրայ մէկ­տե­ղուող շուրջ 500 ցու­ցա­րար­նե­րուն նախ խօսք ուղղեց հա­յազ­գի գոր­ծիչ Մահ­մուտ Քո­նուք։ Ապա յի­շատա­կուե­ցան հա­րիւր տա­րի առաջ այս օրո­ւան կէս գի­շերին իրենց տու­նե­րէն ձեր­բա­կալո­ւելով դէ­պի մահ ղրկո­ւած հայ մտա­ւորա­կան­նե­րու անուննե­րը։ Անուննե­րու յի­շատա­կու­մը յա­ճախ ընդհա­տուե­ցաւ կազ­մա­կեր­պիչ միաւո­րումնե­րու ներկայացուցիչներու կա­տարած ելոյթնե­րով։ Աւար­տին լու­սանկա­րիչ եւ բա­նաս­տեղծ Մեհ­մէտ Էօզէր ար­տա­սանեց իր «Վա­րու­ժան» անուն քեր­թո­ւածը։ Եր­գիչ Էր­ճան Պին­կէօլ մե­ներ­գեց երեք հա­յերէն եր­գէր։ Նախ­քան եր­գե­րու կա­տարու­մը, տո­ղան­ցեց «Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն դէ­պի դի­մադ­րութիւն» ցու­ցա­հան­դէ­սի նկար­նե­րը։ Մի­ջոցա­ռու­մը աւար­տե­ցաւ այս առ­թիւ գրի առ­նո­ւած մամ­լոյ յայ­տա­րարու­թեան հա­յերէն եւ թրքե­րէն ըն­թերցու­մով։

Յա­ջորդ օր Իս­թանպու­լէն ժա­մանած սփիւռքա­հայե­րու մաս­նակցու­թեամբ երթ կա­տարո­ւեցաւ դէ­պի եր­բեմնի հա­յաբ­նակ Սթա­նոս աւա­նը։ «Ճա­նաչե­ցէք Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը» վեր­տա­ռու­թեան ետեւ խումբը ուղղո­ւեցաւ դէ­պի Սթա­նոսի աւե­րակ գե­րեզ­մա­նատու­նը։ Այստեղ խումբի մաս­նա­կից­նե­րէն լրագ­րող եւ ակա­դեմա­կան Խա­չիկ Մու­րա­տեան աղօ­թեց հոն թա­ղուած­նե­րուն հո­գինե­րուն խա­ղաղու­թեան հա­մար։ Խումբը ապա մեկ­նե­ցաւ Այաշ, այն բնա­կավայ­րը՝ ուր նախ­քան իրենց դէ­պի մահ վեր­ջին ճամ­բորդու­թեան, բան­տարկո­ւած էին 1915-ի Ապ­րիլ 24-ի ձեր­բա­կալեալ մտա­ւորա­կանները։ Այդ պա­հուն բո­լորին ու­շադրու­թե­նէն չէր վրի­պած թէ նա­հատակ Սմբատ Բիւ­րա­տի ծո­ռան դուստրը Սե­դա Բիւ­րատ կը նկա­րուէր «Այաշ» ցու­ցա­տախ­տա­կի ներ­քեւ։

Այս կարճ շրջա­գայու­թե­նէ ետք խումբը վե­րադար­ձաւ Ան­գա­րա։ Այս ան­գամ հան­րա­հաւաք մը կա­տարո­ւեցաւ «Ալի Նազ­մի» խա­նին մուտքը։ Հոս Մահ­մուտ Քո­նուք ներ­կա­ներուն պատ­մեց թէ այս շէն­քին անու­նը տրո­ւած Ալի Նազ­մի ցե­ղաս­պա­նու­թեան օրե­րուն ծա­նօթ էր որ­պէս յա­տուկ ծա­ռայու­թեան գոր­ծիչ, որ արիւ­նարբու մար­դասպան մը եղած է։ «Իր այդ ծա­ռայու­թիւննե­րուն իբր գնա­հատում, այս շէն­քի գտնո­ւած տա­րած­քը նո­ւիրո­ւած է իրեն»։ Քո­նուք այս բա­ցատ­րութե­նէն ետք աւել­ցուց թէ դար մը առաջ Ան­գա­րայ ի մէկ եր­րորդը կը պատ­կա­ներ քրիս­տո­նեանե­րու, մեծ մա­սամբ ալ հա­յերու։

Ժա­մը 13.30-ին կա­յացաւ «Ցե­ղաս­պա­նու­թեան Դա­րադար­ձին Խօս­քը Հա­յերուն» խո­րագ­րեալ ֆո­րու­մը, որ դար­ձեալ կը բաղ­կա­նար եր­կու բա­ժին­նե­րէ։ Առա­ջին բա­ժինի մէջ ելոյթ ու­նե­ցան հա­մաշ­խարհա­յին համ­բա­ւի տէր, մարքսիստ գրող Դա­ւիթ Պար­սա­մեան, Սե­դա Բիւ­րատ, «Ար­մի­նիըն Ուիք­լի» թեր­թի նա­խորդ խմբա­գիր Խա­չիկ Մու­րա­տեան, նոյն թեր­թի այժմու խմբա­գիր Նա­նոր Պար­սումեան, «Պըրքլի» հա­մալ­սա­րանի դա­սախօս Ռոք­սան Մա­քաս­ճեան, գրող Ճորճ Աղ­ճա­յեան։

Երկրորդ բա­ժինը կա­յացաւ կազ­մա­կեր­պիչ հաս­տա­տու­թիւննե­րու ներ­կա­յացու­ցիչնե­րու եւ ազատ ատե­նախօս­նե­րու ելոյթնե­րով։

Եր­կու նիս­տե­րու աւար­տին միաս­նա­բար շա­րադ­րո­ւեցաւ մի­ջոցառ­ման յայ­տա­րարա­գիրը։

Մա­լաթիա եւ Ատըեաման

Մե­զի որոշ ու­շա­ցու­մով հա­սած մի­ջոցա­ռումնե­րու շար­քէն են Մա­լաթիոյ ու Ատըեամա­նի մէջ կա­տարո­ւած ասու­լիսնե­րը։ 25 Ապ­րիլ Շա­բաթ օր «Ազա­տու­թիւն եւ հա­մայ­նա­վարու­թիւն» կու­սակցու­թեան շէն­քին մէջ զա­նազան հա­սարա­կական կազ­մա­կեր­պութիւննե­րու հա­մատեղ ջան­քե­րով կա­յացաւ «Հա­րիւ­րա­մեայ ող­բը՝ Հա­յերը» խո­րագ­րեալ ասու­լի­սը։ Ատե­նախօս­ներն էին Քե­նան Ենի­ճէ, Սէ­մա Իզօլ եւ Կար­պիս Էվ­յա­բան։

Մի­ջոցա­ռու­մը յա­ջորդ օր կրկնո­ւեցաւ Ատըեամա­նի մէջ, դար­ձեալ նոյն կու­սակցու­թեան նա­խաձեռ­նութեամբ։ Այս ան­գամ Քե­նան Ենի­ճէի կող­քին ելոյթներ ու­նե­ցան Սի­նան Չիֆ­թեիւ­րէք, եւ Մուսթա­ֆա Քորքմազ։