ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
Թերթիս նախորդ համարով արձագանգած էինք «Ակօս»ի հայերէն էջերու արժէքաւոր յօդուածագիր Նորայր Տատուրեանի խիստ շահեկան բանախօսութեան։
25 Յունիս Երեքշաբթի «Նոսթալժի» գրախանութի մէջ կայացած միջոցառման ընթացքին Տատուրեան պատմած էր հայ տաղասացութեան արուեստը, նիւթը սահմանելով 1100- 1700 թուականներու շրջանակով։
«Թաս մը գինի, հայկական տաղասացութիւն» խորագրեալ այդ դասախօսութենէ ետք, անուանի կրթական մշակը 30 Յունիս Կիրակի երեկոյ երկրորդ բանախօսութիւն մը եւս սարքեց, այս անգամ Գընալը կղզիի Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցւոյ պարտէզին մէջ։
Ինչպէս նախորդը, այս երկրորդ դասախօսութեան ալ հետեւեցան հայ մշակոյթի հանդէպ որոշ հետաքրքրութիւն ունեցող հանդիսատեսներ։
Տատուրեան այս անգամ նիւթ կ՛ունենար հայոց ծագումի վերաբերող առասպելական բնոյթի զրոյցները, որոնք համախմբած էր «Հայկի նետը, հայկական տոհմածառ եւ տոմար» խորագրի տակ։
Լսարանը այս պատումով լսեց Նոյ Նահապետի տոհմէն Հայկի մասին, որուն ոսոխ Բելի դէմ մղած պայքարն ու յաղթանակը կը վերագրուի հայ ազգի ծագման։
Նիւթը ինքնաբերաբար իր հետ կը յուշէ Հայկի սերունդը, որուն հետ պիտի կազմուի ազգային տոհմածառի կոճղը։ Լոկ աւանդազրոյցներու վրայ ձեւաւորուած այս պատումը իր փաստերը կ՛ունենայ տոմարագիտութեան շնորհիւ, որ դարձեալ բաւականին հարցական է ներկայ իրատես ու իրական բնոյթի պատմագրութեան դիմաց։
Բարեբախտաբար Նորայր Տատուրեան այս բոլորը կը պատմէր յաճախ յիշեցնելով նիւթին առասպելական եւ դիւցազներգական բնոյթը։ Այս բոլորը իրաւացի էին այնքան, որքան իրաւացի է մարդ արարածի յայտնութիւնը Ադամ- Եւայի գոյութիւնով ու անոնց արգիլեալ խնձորին հանդէպ թուլութեամբ բացատրելը։
Վերջապէս առասպելները սկսելով հեթանոսական շրջաններէ, իր հելլենական, հռոմէական, պարսկական կամ հայկական տարբերակներով, միշտ արժանացած են մարդկային ուշադրութեան եւ ոչ ոք փորձած է այդ ահռելի պատումներուն մէջ տրամաբանական ջիղ մը որոնելու։ Տրամաբանութիւնը անտեսելով է որ առասպելները խոր ազդեցութիւն թողած են հնադարեան թատերախաղերէն մինչեւ ժամանակակից վիպագրութիւն կամ բանաստեղծութիւն, մարդկային մտքի բիւրաւոր գեղարուեստական արտադրութիւններուն, նաեւ փիլիսոփայութեան վրայ։
Պոյաճըգիւղի Սայաթ Նովա երգչախումբի կազմակերպչական ջանքերով իրականացած զոյք բանախօսութիւնները թէեւ վայելք մըն էր հայերէն լսելու ցանկութիւնով տոգորուածներուն համար, բայց իր հետ կը բերէր նաեւ նոր հարցադրումներ, համայնքային կառոյցներու նման ձեռնարկներու հանդէպ գիտակցութեան մասին։
Ափսոսանքով վերահասու եղանք թէ Սայաթ Նովայի վարչութիւնը նախ փափաքած է առաջին բանախօսութիւնը իրականացնել Ֆերիգիւղի եկեղեցւոյ «Շիրինօղլու» սրահին մէջ, քանի որ ան աւելի ընդարձակ է բաղդատմամբ «Նոսթալժի» գրախանութի։ Սակայն Սայաթ Նովացիներու խնդրանքին փոխարէն Ֆերիգիւղի թաղականութիւնը հինգ հազադ ԹԼ սրահի վարձք պահանջած է, ազատ մուտքով այդ միջոցառման համար։
Բոլորը գիտեն թէ Պոլսոյ ամենահայաշատ թաղի այս եկեղեցին զուրկ է հասութաբեր կալուածներէ եւ կը դժուարանայ իր ելմտական հաշիւները հաւասարակշռելու, ինչպէս քաղաքի զանազան այլ թաղականութիւններ։ Սակայն այս իրողութիւնը եւս չարդարացներ կատարուածը, քանի ամէն ինչ կարելի չէ դրամով գնահատել։
Այս լսելով մտաբերեցինք մի այլ պատահար, ուր այս անգամ Գումգաբուի Աթոռանիստ Մայր Եկեղեցւոյ թաղականութիւնը «Կոմիտաս» բեմադրութեան համար ստացած վարձքի սակը անհամեմատ բարձրացնելով պատճառ դարձած է թատերախումբին այլ սրահներ որոնելուն։
Աղքատ բառի իմաստը ծանօթ է բոլորին։ Բայց կայ նաեւ բառին փոխաբերական գործածութիւնը «աղքատիկը»։ Այս երկրորդը կը բնութագրէ ոչ թէ չունեւորը, այլ ունեւորութեան պայմաններուն մէջ իսկ գործող դժկամ բնաւորութիւնը։ Մշակութային ձեռնարկներու հանդէպ խնայողութիւնը աղքատութեան չէ, այլ աղքատիկութեան ապացոյց է։
