6 Ocak, Ermeni Kilisesi takvimine göre Noel Bayramı. Türkiye Ermenileri Patrikhanesi’nin din adamlarından Episkopos Sahag Maşalyan’a, Ermenilerin Noel’i neden 25 Aralık’ta değil de, 6 Ocak’ta kutladıklarını sorduk.
EMRE ERTANİ
emreertani@agos.com.tr
Türkiye Ermenileri Patrikhanesi’nin din adamlarından Episkopos Sahag Maşalyan’a, Ermenilerin Noel’i neden 6 Ocak’ta kutladıklarını sorduk. İsa Mesih’in doğumunun İncil’de ay ve gün olarak belirtilmediği için kesin bir tarih vermenin mümkün olmadığını belirten Maşalyan, şöyle devam etti: “Ancak Luka İncil’inde Mesih’in vaftiz olurken otuz yaşında olduğunun bildirilmesi, onun doğum ve vaftiz tarihlerinin aynı güne rastgeldiği geleneğini başlatmış ve Hristiyanlar her iki olayı birlikte tek bir günde kutlamaya başlamışlardır. Bu en eski gelenek Ermeni Ortodoks Kilisesinde devam etmektedir. Bu yüzden Kilisemiz resmi olarak bu bayramı Asdvadza-Haydnutyun (Tanrısal Açılım, Teofani) olarak adlandırmıştır. Çünkü İsa Mesih’in hem doğumunda hem de vaftizinde Tanrı insanlığa en mükemmel biçimde kendini açmış, Tanrısal Söz, Kelam, Logos İsa Mesih’te insanlaşmıştır.”
İsa Mesih’in doğumunun en eski kutlama tarihine ilişkin yazılı ilk kayıdın üçüncü yüzyıl tanrıbilimcilerinden İskenderiyeli Aziz Klement’e olduğunu anımastan Maşalyan, ikinci yüzyılda Mısır’da yaşayan Hıristiyanların Mesih’in doğum ve vaftizini 6-10 Ocak tarihleri arasında kutladıklarını dile getirdi.
Fransız rahibe Egeria Silvia of Bordeoux’nun 386 yılına ait gezi notlarında, İsraile yaptığı hac yolculuğu esnasında karşılaştığı Hıristiyan törenlerine ilişkin anlatımlarının da bu bilgiyi destekleyici mahiyette olduğunu vurgulayan Maşalyan, “Egeria 6 Ocak’ta Hristiyanların sabah güneş doğmadan Beytlehem’de İsa’nın doğumunu kutladıktan sonra büyük bir aceleyle, 20 km ötedeki Ürdün Nehri’ne giderek akşamüstü Mesih’in vaftizini kutladıklarını kaydediyor. Aynı tarihlerde Papa Siricius (ö.399) da Roma için 6 Ocak’ın Natalitia Christi, Mesih’in doğumu olduğunu söylüyordu” dedi.
Roma’dan yayılan yeni bir gelenek…
Roma İmparatorluğu’nda 4. yüzyılda serbest bırakılan Hıristiyan inancının daha etkin bir şekilde yayılmasını sürdürdüğünü ifade eden Maşalyan, Noel’in birçok kilise tarafından neden 25 Aralıkta kutlandığını ise şöyle anlattı: “Hıristiyanlığın kültürel devriminin en büyük hedeflerinden biri, putperestlik geleneklerinin ve izlerinin yok edilmesi, bu mümkün değilse dönüştürülmesi ve Hıristiyanlaştırılması işiydi. İmparator Aurelian’ın 274 yılında başlattığı Yenilmez Güneş’in Doğum Bayramı (natalis solis invicti) 25 Aralık’ta Roma şehrinde etkin bir şekilde kutlanıyordu. Şenlikler Hıristiyanlara da cazip geldiğinden, Kilise onların katılımını engellemek yerine 6 Ocakta kutlanan Teofani Bayramı’nı ikiye bölerek, İsa’nın doğumunu 25 Aralık’a taşıdı. İsa’nın vaftizi ve üç yıldızbilimcinin ziyareti yine 6 Ocak’ta kutlanmaya devam etti. Bunu Kutsal İncil’in öğretileriyle de desteklemek çok kolaydı. Çünkü İncil’de Kurtarıcı İsa Mesih, hakiki barış ve adalet güneşi olarak adlandırılıyordu. Böylece 336 yılından itibaren Hıristiyanlar başkent Roma’dan yayılan yeni bir gelenekle 6 Ocak yerine 25 Aralık’ı bayram günü kabul ettiler. Bu dönüşüm hemen gerçekleşmedi. Bu yüzden Roma İmparatorluğu’nun etkin olduğu alanlardaki kilise toplulukları ancak 6. yüzyıla kadar bu takvim dönüşümünü tamamladılar. Bütün dünya kiliseleri içinde sadece Ermeni Ortodoks Kilisesi en eski geleneği korumaya devam etti. Nedenlerini sıralayacak olursak:
1. Ermenistan Roma İmparatorluğu’nun sınırları içinde değildi.
2. Ermeni Kilisesi’nin 25 Aralıkta bastırmak zorunda olduğu bir Güneş Bayramı sorunu yoktu. O putperest bayramı doğuda kutlanmıyordu.
3. Ermeni Kilisesi 405 yılında Ermeni alfabesinin icadıyla kendine özgü litürji, tören ve kilise takvimi geleneğini ‘Altın Çağ’ dediğimiz bu yüzyılda zaten tamamladı ve sabitledi.
Ancak bu konuda kiliseler arasındaki tek takvim farkı bu değil. Mesela 7 Ocak’ta Noel Bayramı’nı kutlayan pek çok kilise var. Örneğin, Rus, Gürcü, Ukrayna, Makedonya, Karadağ, Sırp, Kıpti ve Etiyopya Ortodoks kiliseleri gibi. Aslında bu kiliseler eski Jülyen takvimine göre 25 Aralık’ta kutluyorlar. Ancak bizim kullandığımız yeni Gregoryan takvimiyle Jülyen takvimi arasında 13 günlük bir gecikme farkı olduğundan sanki bu kiliseler 7 Ocak’ta kutluyorlarmış gibi algılanmaktadır. Benzer şekilde Yeruşalim (Kudüs) Ermeni Ortodoks kilisesi eski Jülyen takvimini kullanmaya devam ettiğinden, 6 Ocak kutlamaları bizim takvimimize göre 19 Ocak’a denk düşmektedir.”
‘Noel kutlamaları 60 gün sürüyor’
Aslında tüm kiliseler, İsa Mesih’in doğumunun bir gün değil bir sezon kutlanması gerektiği konusunda hemfikir olduklarına dikkat çeken Maşalyan, “Buna göre Kasım’ın 20’sinde başlayan bu sezon, Ocak’ın 20’sinde sona erer. Bir İslam ülkesinde bunu fark etmek kolay olmasa da Hıristiyan ülkelerde bu sezonun enerjisi, heyecanı ve görkemi, doğumu kutlanan şahsın dünya tarihinin merkezinde olduğunu ilan eder gibidir. Yeryüzünde hiç kimsenin doğum günü onunki gibi kutlanmamaktadır” dedi.
